Dnepropetrovsk – İçinde sport mektebi yerleşken Dnepropetrovsk şeeriniñ qadimiy camisini müminlerge berüv meselesi 10 yıl devamında çezile edi. Yerli musulmanlar ve şeer akimiyeti arasında bina ziddiyeti, mahkeme toplaşuvlarınıñ keçirilmesine baqmadan, uzun vaqıt devamında al etilmey edi. Ana-baba komiteti ve sport mektebiniñ müdirligi binanıñ teslim etilmesine qarşı çıqa edi. İşbu meseleniñ çezilmesinde yañı basamaq – qırımtatarlar ve Dnepropetrovsk vilâyeti arasında işbirlik memorandumınıñ imzalanuvı oldı. Onı Dnepropetrovsk vilâyet devlet memuriyetiniñ başı İgor Kolomoyskiy ve Ukraina halq deputatı Mustafa Cemilev imzaladılar. Mezkür añlaşmanıñ maddelerinden biri – 1914 senesi qurulğan caminiñ qırımtatarlarğa qaytarıluvı aqqında edi.
Camide sport mektebi. Tarih.
Dnerpopetrovskta Hersonskaya, 3 soqağı boyunca, bir körümsiz eki qatlı binanıñ içinde şimdi şeer gençler sport mektebi yerleşe. Asır evelsi, o vaqıt minaresi olğan bu eki qatlı binada yerli tatar-bazirgânlarnıñ esabına qurulğan cami yerleşe edi. Qurucılıq 1913 senesi başlandı, bir yıldan soñ cami öz qapılarını açqan edi. O vaqıt Yekaterinoslavnıñ (şimdi Dnepropetrovsk) yerli gazetasında musulmanlarnıñ ibadet evi aqqında maqale peyda olğan edi.
Faqat, cami tezden qapatıldı. 1927 senesi yerli akimiyet minarelerni devirip, binanı militsiya ve qıdıruv hadimleriniñ klubına ayırdı. Soñra mında bala bağçası, saqatlar klubı yerleşe edi. Eñ soñunda, 1953 senesi şeer camini sport mektebine berdi.
İşbu qaytaruv meselesiniñ esas noqtası – sport mektebiniñ şegirtlerine diger binanıñ berilmesinden ibarettir. Faqat, ana-baba komiteti ve mektep müdirliginiñ şartlarına köre, yañı bina meydanlığı eñ azından 800 metr kare olmalı. Yañı sport mektebi şeerniñ merkezinde yerleşmeli, binada keñ sport salonı olmaq kerek, bina şeer ya da vilâyetniñ degil de, sport müessiseniñ esabında olmalı (bugün cami saibi mektep degil de, şeer ola). Teessüf ki, sport mektebiniñ müdiri ile biz bağlanıp olamadıq. Jurnalistniñ qaldırğan nomerlarına da kimse telefon etmedi.
Dnepropetrovsk camisi – qırımtatarlarnıñ medeniy ve ruhiy asabalığıdır
Qırımtatarlarnıñ tarafından caminiñ qaytarıluvı ile ştab-dairesi Kiyevde yerleşken «Qırım cemiyeti» oğaraşa. Teşkilâtnıñ koordinatorı Elvin Kadırovnıñ sözlerine köre, sport mektebi binasında 1914 senesi qurulğan cami olğanını tasdiqlağan vesiqalar bar eken. «Arhivlerde yazılğanı kibi, onı tatarlar qurdılar. Regionnıñ tarihı ve coğrafiyasına köre, bu camige aynı qırımtatarlarnıñ alâqası bardır. Bundan da ğayrı, caminiñ qurucılığında Bağçasaray Han Sarayınıñ camisine mevcüt olğan David Yıldızı kibi elementler qullanılğan. Bugünde bugün cami qırımtatarlarnıñ olğanını kimse red etmey – bunı em şeerniñ esli başlı sakinleri, em vilâyetniñ arhiv malümatları tasdiqlay», – dey Elvin Kadırov.
Onıñ sözlerine köre, Dnepropetrovsk camisi qırımtatarlarnıñ medeniy ve ruhiy asabalığı ola. «O qıtaiy Ukraina territoriyasında olğan qırımtatar camilerinden yekâne saqlanılğan camidir. Şunıñ içün onıñ qaytarılması bizim içün müim bir şeydir», – dey o
«Qırım cemiyeti»nde sport mektebiniñ talaplarını añlaylar. «Kimse buña qarşı çıqmay, em de islâm sport ile oğraşuvnı alğışlay. Amma bu meseleniñ çezilmesinde bir de bir tarafnıñ istegi degil de, qanun turmalı. Oña köre, bu kibi inşaatlar diniy teşkilâtlarğa qaytarılmaq kerek. Akimiyetniñ iradesi olğan vaqıtta mesele tez çezile. Böyle istek olmasa, yıllar devamında süre bile. Bu meseleniñ çezilüvi barmı-yoqmı, vaqıt kösterir», – dep qayd etti Elvin Kadırov.
Cemiyetniñ mevamı Qırımtatar Milliy Meclisi ile uyğunlaştırılğan eken. Bunı Qırım.Aqiqat saytına qırımtatarlarnıñ temsiliy organınıñ reisi Refat Çubarov bildirdi. O şunı da qayd etti ki, caminiñ musulmanlarğa qaytarıluvı qanunğa ters kelmey, aksine onıñ çerçivesindedir.
Uquq çıqarıcı negiz
Ukrainada diniy binalarnıñ qaytarılması bir qaç qanunda yazılğandır. Söz USSR Yuqarı Şurasınıñ 1991 senesi «İnsaf ve diniy teşkilâtlarnıñ serbestligi aqqında» qanunı aqqında kete. Oña binayen, evel diniy cemiyetlerden tutıp alınğan diniy inşaatlar keri qaytarılmalı. 1992 senesi işbu qanunğa Ukraina prezidentiniñ «Diniy teşkilâtlarğa tapınuv mülkiniñ qaytarıluv tedbirleri aqqında» qanunı qoşuldı. «Qırım cemiyeti» de aynı bu qanunğa esaslana. Bundan da ğayrı, 1994 ve 2003 senesi prezidentniñ buña oşağan daa eki avalesi peyda olğan edi.
«Caminiñ qaytarıluv ketişatı adiydir. Sportçular içün yañı bina tapıldımı, cami şu daqqası qaytarıla. Qaytarıluv ketişatı qanuniydir»,– dep qayd eti Elvin Kadırov.
Dnepropetrovsk vilâyetiniñ musulman cemiyetleri
Bugün Dnepropetrovskta yaşağan musulmanlarnıñ sayısı – tahminen 70000 insan. Faqat, vilâyet ve şeerde açıq olğan iç bir cami yoqtır.
«Musulmanlar cuma namazlarını ve diger diniy tedbirlerni keçirmek içün binanı kirağa almağa mecburlar», – dep bildirdi Qırım.Aqiqatqa «Al-Mustakbal» yerli musulman cemiyetiniñ reisi Umar Fedosov. Onıñ malümatına köre, Dnepropetrovsk vilâyetinde üç esas musulman cemiyeti areket ete eken. Olardan «Al-Mustakbal» içtimaiy medeniy merkezi daa da uzun zaman devamında çalışa. Daa bir teşkilât Şimaliy Kavkazdan kelgenlerni – çeçen, dagestan ve inguşlarnı birleştire. Olarnıñ cemiyeti bir on yıl evelsi caminiñ musulmanlarğa qaytarılması aqqında arizanı yazğan edi. İşbu cemiyetlerden eñ yaş ve faal olğan «Ar-Rahman» cemiyetidir. Resmiy olaraq 4-5 yıl evelsi peyda oldı. Amma olardan iç biri caminiñ qaytaruv meselesinde muvafaqiyetlerge irişip olamadı.
«Dnepropetrovsk musulmanları içün cami – ar-namus meselesidir», – dey Fedosov. Onıñ aytqanına köre, 2014 senesi iyül ayında Dnepropetrovsk musulmanlarınıñ qırımtatarlar ile körüşüvi keçti. Mında insanlar birleşip areket etmege qarar aldılar. «Caminiñ qaytaruv meselesinde «Qırım cemiyeti» ve «İslâm nuru» musulman cemiyeti mesülietli olaraq tayinlendi»,– haber ete Elvin Kadırov.
İgor Kolomoyskiy: «Tarihiy adalet ğayrıdan tiklenmek kerek»
Caminiñ Dnepropetrovsk musulmanlarına qaytarıluv meselesi 10 yıldan ziyade ne şeer ve vilâyet, ne mahkeme seviyelerinde çezilmey edi. Bu ketişatnı Dnepropetrovsk şeerine Ukraina halq deputatı Mustafa Cemilevniñ ziyareti canlandırdı. 2014 senesi iyün 17-de o, Dnepropetrovsk vilâyet devlet memuriyetiniñ başı İgor Kolomoyskiy ile qırımtatarlar ve Dnepropetrovsk vilâyeti arasında işbirlik añlaşmanı imzaladı. Şu künü, matbuat konferentsiyası devamında, camini musulmanlarğa qaytarmağa qarar aldılar. Camini qaytaruv ketişatınıñ işlep çıqarılması içün Dnepropetrovsk vilâyet devlet memuriyetiniñ başı keñeşçisi Boris Treygerman yolbaşçılığında iş taqımı teşkil etildi. Mında vilâyet ve şeer akimiyetiniñ vekilleri, musulman cemiyetleri, «Qırım cemiyeti», sport mektebininiñ ana-baba komiteti ve müdirligi kirdi.
Boris Treygerman Qırım.Aqiqatqa aytqanı kibi, İgor Kolomoyskiy Memorandumnıñ imzalanuvından soñ bu mesele boyunca öz mevamını bildirdi: «Tarihiy adalet ğayrıdan tiklenmek kerek, cami ise – qaytarılmalı»..
«Keçken sene küzde biz bu mesele üzerinde tüşüngenler ile körüştik. O vaqıt cami qırımtatarlarğa qaytarılacağı aqqında vesiqanı imzaladıq. Bugün olar Ukrainanıñ eñ büyük musulman cemiyetidir. Em de camini qırımtatarlar qurdı, şunıñ içün onı olarğa qaytarmaq kerek. Mesele yalıñız sportçular içün yañı binanıñ qıdıruvı ile bağlıdır», – dedi Treygerman.
Sportçular içün yañı caminiñ qurucılığı da şimdi muzakere etile. «Faqat leyha büceti 10 mln grivnanı teşkil etti. Bugün bizde böyle imkân yoqtır», – dep tarif etti Treygerman.
İş taqımınıñ nevbetteki körüşüvi yanvarniñ 27-de keçirilmek kerektir. Mında şeer merkezinde yerleşken ve sport mektebiniñ şartlarına kelişken binanıñ ayırılması muzakere etilecek. Eger de mektep ve ana-baba komiteti razı olsa, qaytaruv ketişatı çoqqa sürmez.
Caminiñ qaytaruvı ve tamiri
Dnepropetrovsk camisini öz medeniy ve ruhiy asabalığı olaraq tanığan qırımtatarlar binada tamir işlerini keçirip, onı evelki şekline qaytarmağa teklif eteler. Cemiyetniñ esabatına köre, tamir işlerine tahminen 2,5 – 4 million dollar kerek olur.
«Adet üzre, bu kibi meselelerde bizge Türkiye yardım ete. Türkler qırımtatarlarğa Qırım camilerinde tamir işlerini keçirmege ve yañı soylarnı qurmağa yardım etken ediler. Biz olarnen işbirlik qurmağa istegen edik, olar da qarşı degiller. Muzakereler Türkiye Musulmanlarınıñ diniy idaresi ve memleket akimiyeti arasında keçirilgen edi. Biz qaytaruv aqqında meseleniñ çezilmesini bekleymiz», – tarif etti Elvin Kadırov.
Biz qırmaq ve bozmaq degil de, ğayrıdan yaratmaq içün keldik. Camide tamir işlerini keçirip, yalıñız musulmanlar içün degil, er keske eyilikni yapmağa isteymiz
Elvin Kadırov
Cemiyet temsilcileri aytqanı kibi, cami tamiri bir yıldan ziyade devam etecek. «Biz qırmaq ve bozmaq degil de, ğayrıdan yaratmaq içün keldik. Camide tamir işlerini keçirip, yalıñız musulmanlar içün degil, er keske eyilikni yapmağa isteymiz. Biz er kes faydalana bilecek bala meydançığını qurarmız. Ziddiyetni degil, barışıqnı isteymiz. Ve sport mektebi içün kelişecek bina tapılacağına ümüt besleymiz», – dedi Elvin Kadırov.
