Kiyev – Ukraina prezidentiniñ qırımtatar halqınıñ işlerinden vekâletlisi ile 2014 senesiniñ neticeleri boyunca intervyü keçirmek içün bir aftalıq telefon ücümi neticesiz oldı. Buña baqmadan, Mustafa Cemilev yollağan suallerimizge yazma şekilde cevap berdi.
– Soñuna kelgen 2014 senesi nenen belgilendi?
– Yıl bir çoq dramatik vaqianen belgilendi – insan menligi içün inqilâp olaraq tanılğan Kiyevdeki Maydan vaqiaları, silâsız vatanperverlerni öldürüv, Yanukoviç ve onıñ ortaqlarınıñ Rusiyege qaçıp ketüvi, Rusiye ordusınıñ istilâsı ve Qırım işğali, qırımtatarlarğa qarşı repressiyalar – arsız usullarnen Meclisni yoq etmek ıntıluvları, kütleviy tintüvler, işğalge qarşı çıqqan yigirmi faalniñ ğayıp oluvı ve öldürüvi, ukrain vatanperverleriniñ Rusiye askerleri ve yollağan aydutlar ile qanlı uruşlar...
– İçtimaiy-iqtisadiy ve siyasiy saalarda angi yeñişlerni qayd ete bilesiñiz?
– Ukrainada olıp keçken adise-vaqialarnı köz ögüne alsaq, içtimaiy-iqtisadiy saada neticeler aqqında aytıp olamayıq, elbet de. İstilâ aqibetinde Ukraina iqtisadiyatınıñ tahminen 20% ğayıp etti, «qardaş» qomşunıñ ücümlarına cevap bermek içün büyük para (künde tahminen 200 million grivna) masraf etile. Bu vaziyette bile kelecek sene Ukraina iqtisadiyatınıñ yerine kelmesi beklenile. Ukraina halqınıñ eñ müim ğalebesi – mafiya rejiminiñ quvması, memleket prezidentiniñ muvafaqiyetli ve ciddiy bozuvlarsız saylavları, memleketniñ avropalı atlantik yönelişinde adım atuvı. Bu, tabiiy ki, büyük qomşumıznı bayağı qorquttı. Bundan sebep Ukrainağa qarşı mantıqsız, Rusiye içün de zararlı ve cinaiy areketler.
– Neler yapılmadı?
-- Şimdilik Qırımnı işğalden azat etemedik, Ukrainanıñ şarqiy regionlarına çetelden yollanılğan aydutlardan azat etemedik, akimiyette qabarcılıq derecesini kerekli kibi eksiltmedik, akimiyet strukturalarını çetel agentlerden ve eski mafiya rejiminden tolusınen boşatmadıq, memleket iqtisadiyatını pekitmedik, grivnanıñ inflâtsiyasını toqtatmadıq, ve daa bir sıra şey yapılmadı.
– Siz avropadan başlap Yaqın Şarqqa qadar bir sıra halqara ziyaretni keçirdiñiz. Dünya liderleri ile körüşüvlerde angi meselelerni baqtıñız?
– Bu sene çetel ziyaretleri, kerçekten de, çoq oldı. Umumen bu yıl içinde 32 ziyaret oldı, olardan 11 – Türkiye, üçer sefer – AQŞ, Poloniya ve Belgiya, ekişer kere – İsviçre ve Frenkistan, birer kere – Saudiy Arabistan, Almaniya, Şimaliy Qıbrız, Avstriya, Latviya, Estoniya, Çehiya, Moskoviya. Vaqıt az olğanı içün bazı davetlerni red etmege ya da başqa zamanğa qaldırmağa mecbur qaldıq. Meclis reisi Refat Çubarovnıñ çetel ziyaretler cedveli de aynı oldı.
Ukrainada olıp keçken adise-vaqialar, Qırım işğali, bu vaziyette Meclis ve qırımtatarlarnıñ çoqluğı köstergen mertlik ve, tabiiy ki de, onıñ şeref artması dünya toplulığınıñ diqqatını celp etti, devlet liderleri, farqlı memleketlerniñ devlet, cemaat ve din erbapları bu sebepten işğal etilgen topraqnıñ tamır halqı liderleriniñ noqtaiy nazarını ögrenmek istediler. Bu körüşüvlerde esasen işğal, «referendum», Qırımnıñ şimdiki vaziyeti aqqında malümat berdik ve bu mevzuda Rusiyeniñ yalanlarını aydınlatmağa tırıştıq.
– Siziñ Türkiye ziyaretiñizden soñ prezident Erdoğan Rusiye lideri Putin ile körüşti. Keçirilgen brifingde memleketler arasında mal taşımalarını arttırmaq ve er angi derecede bağlarnı quvetleştirmek ıntıluvları aqqında aytıldı. Türkiyeniñ «Rusiye-Qırım-Ukraina» geopolitik üçköşelikte nasıl menfaatları bar. Erdoğan işğalni tanıycaqmı?
– Türkiye prezidenti ve baş naziri Putin ziyaretinden 3 kün evelsi bizni Ankarağa davet ettiler, añlağanımızğa köre, Qırımdaki vaziyet aqqında tam malümat almaq içün, çünki Rusiye prezidenti ile qırımtatarlarnıñ problemlerini de muzakere etmege planlaştırıla edi. Bizni Putin ve onıñ taqımı qalacaq musafirhanede yerleştirdiler. Kelgenimizde ayatlarda Putinniñ imayesi endi yüre edi ve, söz sırası, musafirhane memuriyetinden ne vaqıt ketecegimizni soray edi.
Baş nazir Ahmed Davutoğlu ve prezident Recep Tayip Erdoğan ile ayrı körüşüvlerde bizler vaziyetni añlattıq, olarnı meraqlandırğan suallerge cevap berdik, üküm sürgen vaziyette Türkiye yapa bilecek areketleri aqqında söz yürsettik. Bizler Türkiye tarafına Ukraina prokuraturası qıdırğan qırımtatarlarnıñ aqlarını bozğan ve işğalci akimiyet ile iş tutqan sabıq Ukraina vatandaşlarınıñ cedvelini berecekmiz, dep añlaştıq, bu adamlarnı Türkiyege kirsetmeycekler, ve daa yahşısı – Ukraina akimiyetine berecekler, dep kelişken edik. Prezidentniñ, Putinden qırımtatarlar içün ne isteycem sualine, bizler Qırımdan ketsin, memleketimizniñ şaqsiy regionlarına terroristlerni yollamasın, Qırımda apiske alınğan semetdeşlerimizni azat etsin, adamlarnı esir alğan ve öldürgen insanlarnı taqiq etsin ve mesülietke çeksinler, Meclis basqısını toqtatsın ve onıñ mal-mülkini hırsızlamasınlar, dep ayttıq. Bundan ğayrı, men Recep Tayip Erdoğanğa Putinden daa bir şey soramağa rica ettim, o, büyük bir devletniñ yolbaşçısı olıp, aynı vaqıtta bir qorqaqtır – ne içün meni, Refat Çubarov ve ismet Yüksel vatanğa kirsetmey? Onıñ da muhalifeti bar – olarnı Rusiyeden quvmay da. Yıllar devamında Vatanğa qaytuv oğrunda küreşken halqqa nisbeten özüni ne içün böyle alıp bara.
Vaqıt keçken soñ, Recep Tayip Erdoğan Vladimir Putin ile qırımtatar meselesini tarafından 45 daqqa devamında muzakere etkenini ve menim bazı sualerimni bergenini bile ögrendim. Putin bütün suallerge «al etecekmiz, tırışacaqmız, ögrenecekmiz» ve ilâhre cevap berse, vatanımızğa qaytacağımız aqqında – olmaz, Qırımğa kesen-kes kirsetilmeycekler, çünki olar «ekstremistler», dep aytqan eken.
Erdoğan ve Putin beraber keçirgen matbuat konferentsiyasında aytılğan laflar – muzakere neticeleriniñ ğayet «diplomatik» aydınlatması, çünki bir çoq meseleler boyunca fikirler aynı olmadı, Türkiye Qırım işğalini tanımay ve Ukraina topraq bütünligine qol tuta. Taraflarnıñ Suriye meselesinde fikirleri bir-birine zıt keldi, çünki Rusiye Başar Asadnıñ diktator rejimine qol tuta, Türkiye ise bu memlekette tınçlıq olmasını istey ve Türkiyege qaçıp ketken bir buçuq million suriyeliniñ vatanğa avdet olmasını bekley.
Mal taşımalarınıñ arttırılmasını aytsaq, eñ evelâ, Rusiye cermayı ve tabiiy gazı nazarda tutıla, lâkin ğarp cezalarından sebep iş emekdaşlığı qısqartıla, çünki rubl tüşe, rusiyelilerniñ satın alma imkânları da eksile. Onıñ içün Rusiyede çalışqan bir çoq Türkiye şirketleri ve müessiseleri işini toqtatalar.
Türkiye Rusiyeniñ Qırım işğalini tanır dep laf bile yoq, çünki uquqiy bir devlet halqara aydutlıq ile razı olmaz. Söz sırası, keleyatqan yılnıñ eñ yaqın aylarında Türkiye prezidenti ve baş naziri Ukrainanı ziyaret etip, Ukraina topraq bütünligi boyunca fikirlerini daa bir kere resmiy şekilde bildirecekler.
– Kelecek sene Ukraina prezidentiniñ qırımtatarlarnıñ işlerinden mesülietlisiniñ hızmeti, halq deputatı Mustafa Cemilev ve «Qırım» fraktsiyalarara gruppası ne yapmağa niyetleneler?
– Prezidentniñ qırımtatar halqı işlerinden vekâletlisiniñ nizamnamesine binaen, bu hızmetniñ esas vazifesi qırımtatar halqınıñ Ukrainanıñ tamır halqı olaraq vatandaş, iqtisadiy, içtimaiy ve medeniy aq-uqquqlarınıñ yerine ketirilmesinde yardımcı olmaqtır. Bu alanda em Cemilev, em de yaqın zamanda halq deputatı olacaq Refat Çubarov da çalışacaqlar.
– Qırım 2015 senesi Ukrainağa qaytacaqmı?
– Böyle bir tilek ile yalıñız Qırım ve Ukrainada degil, dünyanıñ farqlı köşelerinde yılbaş gecesi qadeler köterilecek. Mıtlaqa qaytacaq, lâkin tam bir sanını bir kimse aytıp olamaydır. Bu Rusiye içün de elverişli olur edi, çünki böyle devam etse, bu memleketni büyük zararlar bekley. Qaytaruv qabaatlılarnı mesülietke çeküv ve ketirilgen zarar içün tazminat ile olmalı. Yoqsa bunıñ kibi istilâ tekrarlanmasınıñ havfı, küçlü olğanından sebep qomşunıñ toprağını almaq niyeti ve devletlerniñ özek silânı almaq istekleri, böyle etip, dünyada cian cenk telükesi artacaq.
