Kiyev – Kiyev-Mogilân universitetinde dekabr 22 künü Ukrainada qırımtatar halqı aqlarınıñ amelge keçirilmesi boyunca ilmiy-ameliy konferentsiyası keçirildi. Muzakerege siyasetçiler, memurlar, mütehassıslar ve qırımtatar milliy areket iştirakçileri qoşuldılar. Teşkilâtçılarnıñ fikrine köre, işbu munaqaşa neticeleri Qırım tamır hаlqınıñ meselelerini çezmek içün qullanılacaq qanunlarnıñ işlep çıqarılmasına yol berir.
Al-azırda Ukraina parlamenti ögünde qırımtatar halqınıñ statusı aqqında qanunnı qabul etmek kibi vazife turmaqta. İşbu qanunnıñ mündericesini muzakere etmek içün «Qırımtatar halqınıñ Ukrainanınıñ tamır halqı olaraq aqlarını temin etüvde ukrain yolu» mevzulı konferentsiya toplanıldı. Bu aqta Qırım.Aqiqat mühbirine Ukraina prezidentiniñ qırımtatar halqı işlerinden vekâletlisi Mustafa Cemilev faaliyetiniñ teminlevi boyunca bölüginiñ yolbaşçısı Arsen Jumadilov bildirdi.
«Qırımtatar halqınıñ Ukrainanınıñ tamır halqı olaraq aqlarını temin etüvde ukrain yolu» konferentsiyasınıñ iştirakçileri
«Mart ayında işğal yüz berdi, aynı zamanda Ukraina Yuqarı Şurasında qırımtatar halqınıñ, Ukraina devleti terkibinde tamır halq olaraq, aqlarınıñ kefaleti aqqında tarihiy qarar alındı. Aman-aman bir yıl keçti, amma, teessüf ki, biz işbu qarar ile bağlı nasıldır bir faaliyet körmeymiz. Şimdi bu meselelerni kötermek, aktual etmek ve kelecek senege uquq çıqarıcılar içün bir surat bermek isteymiz», – dedi o.
Kreml Ukraina hatalarını qullanıla
Selâmlav sözü ile çıqışta bulunğan Kiyev-Mogilân akademiyasınıñ prezidenti Andriy Meleşeviç onıñ aliy oquv yurtu qırımtatar meselesiniñ çeziliş yollarını muzakere etmek içün meydançıq olmağa azır olğanını bildirdi.
«Daa üç yıl evelsi Kiyev-Mogilân akademiyası negizinde «Qırım studiyaları» tasil programması açılğan edi. Bu vaqıt devamında Kiyevniñ çeşit aliy oquv yurtlarından tahminen 70 student derslerge qatnap, qırımtatarlarnıñ etnogenezi ve devlet quruluşları tarihı aqqında bilgi saipleri oldı», – qayd etti «Mogilânka»nıñ reberi.
Meleşeviçniñ aytqanına binayen, universitetniñ yolbaşçılığı bu programmanı ğayrıdan pekitecek ola ve akademiya negizinde bütün Ukrainadan Qırım tamır halqınıñ taqiqatçılarını birleştirecek İsmail Gasprinskiy adına ilmiy-tedqiqiy merkeziniñ açılış imkâniyetini tüşüne eken.
Konferentsiya üç blokqa bölüngen edi. Birinci qısımda mustaqil Ukrainada qırımtatarlarnıñ aqları oğrunda küreş tecribesi, ekinci qısımda ise – tamır halqlarnıñ aqlarını temin etüvde halqara ve milliy uquq mesleleri muzakere etildi. Soñki üçünci qısım qırımtatarlarğa bağlı uquq qaideleri ve devlet leyhalarınıñ amelge keçirilmesine bağışlanğan edi.
Mustafa Cemilev
Birinci maruzacı– Ukraina prezidentiniñ qırımtatar halqı işlerinden vekâletlisi Mustafa Cemilev Qırımnıñ Rusiye tarafından işğali şaraitlerinde Ukraina devleti ögünde qomşu devletke yarımadağa sürip kirmege imkân bergen hatalarnı tüzetmek kibi vazife turğanını qayd etti.
«Bu qararlardan biri, qırımtatar halqınıñ aqlarını qorçalaycaq uquq qaideleriniñ qabul etilmesidir. Amma teessüf ki, qırımtatar halqınıñ milliy areketiniñ ğayretine baqmadan, Ukraina devletiniñ çerik asır tarihı devamında biz bu saada muvafaqitlerge irişip olamadıq»,– dedi Cemilev.
Onıñ sözlerine köre, bundan şimdi Qırımnıñ işğalci akimiyeti faydalana. Qırım akimiyeti qırımtatarlarnıñ yıllar devamında çezilmegen meselelerini çezmege vade eteler. Amma buña kimse inanmay. Çünki akimiyetniñ sözleri işlerinden farqlana
Prezident vekâletlisi Ukraina akimiyetiniñ esas hatalarından biri – qırımtatar halqınıñ statusı aqqında qanunnıñ olmamasını qayd etti. Neticede, qırımtatar tiliniñ vaziyeti zayıf alğa ketirile, qırımtatarlarnıñ akimiyette temsilciligi ise teñ olmay.
«Bu er şey Rusiye tarafından Qırımnı tez işğal etmek içün qullanıldı»,– dedi Cemilev.
Milliy cumhuriyetni qurmağa ertemi?
Qırımtatar Milliy Meclis reisi Refat Çubarov da qırımtatarlarnıñ aqları em qanunlarda, em amelde aksini tapsa edi, Rusiye yarımadanı işğal etip olamaz edi, degen fikirge qol tuttı.
«Ukraina devletiniñ uquqiy sistemasında qırımtatar halqınıñ yeri belgilenmesi, taqdiriniñ serbest çezilmesine imkân berilmesi Ukraina toprağında bugün olayatqan facialarnıñ artıq tekrarlanmamasına yol berir»,– dedi o.
İnsan aqları boyunca Ukraina Yuqarı Şurası Vekâletlisiniñ Temsilcisi Oksana Filipişina al-azırda Ukraina qıtaiy qısmında yarımadanı terk emtege mecbur olğan qırımtatarlarnnı sayısı büyük olğanını hatırlattı. Onıñ fikrine köre, olar yalıñız içtimaiy-iqtisadiy degil de, medeniy aqlarınıñ qoruvına da muhtaclar.
«Olarnıñ meseleleri devlet tarafından çezilmeli. Çünki til, medeniy ve diniy mensüplik qırımtatar halqı içün, şimdi evlerini terk etmege mecbur olğan Ukrainanıñ diger vatandaşlarına köre, daa da emiyetlidir», – dep qayd etti o.
Konferentsiyada muzakere etilgen mevzulardan biri – Herson vilâyetinde qırımtatarlarnıñ milliy muhtariyetiniñ qurulması oldı. Pilip Orlik adına demokratiya İnstitutınıñ eksperti Natalya Belitser ukrain cemaatçılığınıñ bu kibi strukturanıñ peyda olmasına fikrini taqdim etti. Onıñ aytqanına köre, tedqiq devamında Ukrainanıñ farqlı vilâyetlerinde cemaat, jurnalist ve ekspertler soraştırıldı. Neticede belli olğanı kibi, ukrain cemaatçılığınıñ eñ faal qısmı bile tamır halqlarnıñ aqları aqqında az haberdar. Em de vatandaşlar memleketniñ qıtaiy qısmında qırımtatar milliy muhtariyetiniñ qurulmasına muqaytlıq ile yanaşa.
«Rey bergenler deyler ki, Herson vilâyetinde qırımtatarlarnıñ milliy territorial cumhuriyetiniñ meydanğa ketirilmesi ya belli degil, ya da ğayet davalı mesele ve yerli ealiniñ zıddiyetini qarşılıq olaraq ala bile», – dedi Belitser.
Tedqiqçiniñ bildirgenine köre, Ukraina cemiyeti qırımtatar cumhuriyetiniñ kerekligini añlasın dep, bir sıra malümat maarif kampaniyalarnı keçirmeli ve tamır halqlar uquğını qoruv saasında halqara uquq aletlerini añlatmalı.
Konferentsiyanıñ soñunda «Qırımtatar halqınıñ, Ukraina tamır halqı olaraq, statusı aqqında» qanunnıñ işlep çıqarıluvı boyunca iş taqımınıñ teşkil etilmesi aqqında rezolütsiya qabul etildi. Bu vesiqa üzerinde işke devlet müessiseleri ve diger teşkilâtlar davet etilgen. Bunıñ ile arizada Kiyev-Mogilân akademiyasınıñ İsmail Gasprinskiy adına «Qırım studiyaları» tasil-tedqiqiy merkezini teşkil etmek teşebbüsine destek bildirilgen.
