Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

«Şimdi adamlar 1936 senesi kibi biri-birini çaqalar»: Donetsk musulmanları nasıl yaşaylar


Donetskte avtobus yolcuları, noyabrniñ ortası 2014 senesi
Donetskte avtobus yolcuları, noyabrniñ ortası 2014 senesi

«Umma» Ukraina Diniy idaresiniñ müftiyi Said İsmagilov, yazda Donbassta sürgen yañı ayat aqqında tarif etken edi, sentâbrde o şeerni terk etip, Kiyevge köçti. Радио Свобода/Свободная Европа-ğa bergen inervyüsında o Donetskteki vaziyet, işğalnen bağlı qorqular, rusiyeli arbiyler ve silâ, Rusiye teşviqatınıñ tesiri aqqında ikâye etti:

– Donetskniñ musulmanları özlerini yaramay duyalar. İç bir kimse cenk olğan yerde bulunmağa istemey.

– Avgustta ateş açılğan ve zarar körgen Cuma camisini tamir ettilermi?

– Yoq, daa tamir etmediler. Bu territoriyada mayıstan başlap ale daa cenk kete. Donetskniñ sıñırında avalimanı civarında cenk sıñırı buluna. Bir taraftan ukrain orduları, diger taraftan silâlı isyancılar. Er kes - silâlı isyancılar dey, amma anda aslında rusiyeli ordular cenkleşe. İsyancılar çoqtan çetleştiler, olarnıñ arasında küreşecek soyu qalmadı, endi şu yerde professional rus orduları tura.

– Cuma camisi qapalımı?

– O qapalı degil. İmamlıq yapqan adam bar. O, qapalı demeñiz, sıñırlı şekilde çalışa aytıñız, dep rica ete, çünki adamlar ep bir muracaat eteler. Atışlar toqtağan vaqıtta adamlar barıp yeteler, iç bir kimse küreş ne zaman devam etecegini bilmey.

– Musulmanlar anda toplaşa bilelermi?

– Men alğan malümatqa köre, toplaşalar. Amma, şimdi qubbesinde teşik bar, onı tamirlemediler. Mermi qapusını da urğan. Buña baqmadan, havfsız odalarda namazlar qılına.

– Ekinci, ufaçıq cami açıqmı?

– «Alâ-Mal» camisi şeerniñ başqa tarafında buluna, Makeyevkağa yaqın olğan Kalinin rayonında, o cenk ketken yerden uzaqça olğanı içün, bir kün bile qapalmadı. Şeerde qalğan musulmanlarnıñ ekseriyeti bu camige qatnay. Atıp başladılarmı, kimnidir qabaatlamaq keçtir. Adamlarnı atıp bşlasalar, lar ölmege istemeyip qorçalanmağa tırışalar ve ateş açalar. İsyancılar Donetskniñ territoriyasında ateş açalar, yaqın olğan köylerde atalar, anda da adamlar yaşay, episi yaşamağa istey. Cevap olaraq ukrain askerleri artilleriya bulunğan yerlerni tapıp, atıp başlay.

– İsyancılar musulmanlarğa nasıl davranalar?

Said Ismagilov
Said Ismagilov

– Olarnıñ arasında bir çoq añlaşılmamazlıqlar bar. Lugansk vilâyeti aqqında iç bir şey aytıp olamayım, çünki o o çeşit bölüklerge bölüngen, şu bölüklerni çeşit taqımlar idare ete, komandanları da bar, olarnıñ arasında birlik yoq. Olarda filmde kibi, akimiyet daima deñişip tura. Donetsk vilâyetinde isyancılar bir merkezden idare etileler, aytmaq mümkün. Anda, tek Moskva patriarhatı pravoslav dini ruhset etilgen, daa doğrusı Rus pravoslav kilsesi – yekâne din sayıla. «DHC müftisine» boysunğan musulmanlarnı da tiymeyler.

– Ya «DHC müftisi» kim?

– Biz özümiz daa añlamadıq. Anda bir qaç şahıs bar, episi Makeyevkadan, şu yerde musulmanlarnıñ yetekçileri olmağa isteyler. Farqlı malümat kele, de birisini aytalar, de ekincisini. Amma, er alda, bu qurumğa boysunğan şahıslarnı tiymeyceklerini ayttılar. Başqa din vekilleri, katolikler, yunn-katolikler, Kiyev patriarhatnıñ prvoslav temsilcileri, protestantlarğa açıqtan-açıq qarşılar, olarğa yat devletniñ agentleri, deyler.

– Hicab kiygen qızlar, musulmanlar özlerini raat duyalarmı?

– Hicab kiygen qızlarğa toqunğanı aqqında malümat kelmegen edi. Anda, Qavqaz, Ösetiya, Abhaziyadan adamlar çoq. Olar isyancılar degiller – doğrusını aytayıq. Bu rusiyeli ordular, zabitler pogonlarını keçip taşlağanlar. Biz olarnı körmedik, amma, biz deli degilmiz, er şeyni añlaymız. Soqaqta adam mennen temiz rus tilinde, Moskvalı aktsentnen laqırdı etip, Donetskniñ qaysı soqağında bulunğanını sorasa, demek, o yeli sakin olmağanını, asılında qomşu devletten kelgenini añlayım. Olarğa isyancı ya da başqa bir şey aytsaq ta, amma şimdi anda Rusiye tarafından ketirilgen bir çoq tehnika, arbiyler bar olğanı belli. Onıñ içün hayaliy isyancılarnı tasavvur etmek esassız.

– Qavqazdan kelgen kelmeşekler, camige kelelermi?

– Kelgenleri de ola. Özlerini çoq belli etmeyler. Keleler, namaz qılalar, keteler. Adamlarnıñ canını sıqmaylar, qaydan kelgenini aytmaylar. Az keleler. Kelgen soyu da suallerge cevap bermeyler.

– Sadece namaz qılıp ketelermi?

– Ebet. Bazıda silânen camige keleler, namaz qılıp keteler. Olarğa qoşma sualler bermek havflı, onıñ içün sualler berilmey. Adam cevap bermege istemese, bir kimse mecbur etmey. Özüñiz bilesiñiz, azca bilseñ, daa da raatsıñ. Anda qalğan imamlarnı Donetsk isyancılarınıñ NKVD-KGB hızmeti vekilleri mahsus qaidelernen tanı ettiler. İmamlr adiy adamlar kibi, muqayt olmağa tırışalar, mesele çıqmasın dep, qoşma bir şey aytmaylar.

– Rusiyeli televideniye bergen malümatqa köre, Donetskte adamlarnıñ ekseriyeti isyancılarğa qol tuta

– Qol tutqanlar bunı açıqtan aytalar. Qarşı çıqqanlar, bunı aytmağa qorqalar, susıp oturalar. Başqa bir fikirni bildirmek pek havflı. Şimdi adamlar biri-birini 1936 senesi kibi çaqalar, 50 grivnağa qomşu qomşusını çaqa. Atta mukâfat berilecegini ilân ettiler, öz devlet ve vatannı desteklegen adam yani «banderovets»ni çaqsañ para qazanırsıñ. Ağzından bir şey çıqsa, az olsa da para bereler. Eñ kederlisi şu ki, adamlar utanmayıp, şu fursatnen faydalanalar. Rusiyeli televideniye – birinci silâdır. Rusiye teşviqatı olmasa edi, şimdiki vaziyet olmaz edi. Çünki, yalan levhalarnı şu territoriyada çalışqan kanallar boyunca kösyereler, başqa kanallar köstermey. B udava neden başlandı – ukrain kanallarnıñ episini söndürdiler, atta «bala ve muzıka kanallarını ve tek «Layf-Nyüs», «Rossiya-24», isyancılarnıñ yerli kanallarını qaldırdılar. Yani, olar mahsus informatsion alannı meydanğa ketirip, er kes destek köstergeni ve er şey yahşı olğanını bildirlere. Ukraina – yaramay bir devlet olğanını añlatalar. Mında, video ve adamlarnıñ yeri aqqında aytmaq kerek. Menimce, video birinci yerde buluna. Onıñ vastasınen adamlarnıñ dünya baqışını şekillendireler. Atta, işğal etilgen territoriyadan tış çıqıp, Ukrainanıñ başqa regionlarına barğanlar, adamlar raat yaşağanlarını köreler, rus tili içün bir kimse çorlanmağanını közeteler, amma, qaytıp, kene de kendi teşviqat dünyasına qoşulalar. Menimce, teşviqat birinci yerde tura, oña inanğan adamlar cenkke qoşuldılar.

– Ukraina içtimaiy tölevlerni artıq bermey. Adamlarnı ne bekley, olar nasıl yaşaycaqlar?

– Adamlar, Ukrainanıñ başqa regionlarına aşıqtılar, vesiqalarnı resmiyleştireler, şu yerlerde nefaqa ve içtimaiy tölevlerni almağa isteyler. Yaqın köylerde büyük nevbetler tizile. Adamlar, tek maşinalarnen yolğa çqalar, çünki tren yolları çoqtan yoq etildi. İşğal etilgen territoriyağa paranı havsız ketirmege çare yoq, arbiyler paranı birden özlerine alalar. Soñki sefer Donetskte eki banknı çaypadılar, birisi devlet, birisi şahsiy bank edi. Adamlar saba saat 8-den para beklep oturdılar, inkassator maşinaları çuvallarnen para ketirgen soñ, arbiyler peyda oldı, banknı qapatıp, er kesni def olmağa rica ettiler, bank artıq açılmadı, adamlar para almadılar. Devlet paranı yollasa da, onı ep bir devletke qarşı çıqqanlar saipleştirecekler. Çuvallarnen para ketirmek mümkün, ep bir adamlarğa yetkizip olamazlar. İşte, böyle etip ükümet öz qararını izaatlay.

– Tükânlar çalışamı?

– Episi degil. Mahsulatlarnıñ çeşitelri de azca. Mesele yemekte degil, fiyatlar össe de, nasıldır yemekni satın almaq mümkün, amma adalarnıñ qolunda para az. Çünki olar paranı bankomat, kassa vastasıyen alıp olamaylar, aylıqlar berilmey. Kim anda para ketirecek, avtomatnı yöñeltip, er şeyni tutıp almaları mümkün. Qarşılıq kösterilse, öldürip, ep bir er şeyni tutıp alırlar.

– Arbiy areketler başlağan soñ, yarım yıl keçti, sizniñ fikiriñizce, ileride ne olacaq?

– Donetsk sakinleriniñ fikirince, Ukrainanıñ diger regionlarına da ücüm yapılacaq. Rusiye toqtamayıp, tank, artilleriya, "Grad" silâsını, arbiy aviatsiyanıñ işini toqtatqan çeşit aletlerni taşıy bere. Bu yer asker ve siyalınen tolıp taştı, onıñ içün, sakinlerniñ fikirince, ileride ücüm olmasa, o qadar çoq arbiyli ve tehnikanı tutmaq, qışta aşatmaq, qızdırmağa mantıqsız. Olarnı bir maqsadnen ketirdiler. Bilgeniñiz kibi, levhanıñ birinci qısımında tüfek asılı tursa, ekinci qısımda ille atar, degen sözler bar.

XS
SM
MD
LG