Kiyev – Bu sene Qırımda yüz bergen vaqialar Ukraina qıtasında qırımtatar halqınıñ meselelerine diqqat çekti. Evelden, qıta sakinleriniñ qırımtatarlar aqqında bilgileri tam olmasa, şimdiki vaqıtta bayağı tekmilledi. Bu kibi fikirni milletlerara munasebetler saasınıñ mütehassısları, siyasetçiler ve cemaatçılıq vekileri bildirdiler. Amma, olarnıñ sözlerine köre, bugünge qadar qırımtatar halqnı tamır halq olğanını tasdiqlağan qanunlar işlep çıqarılmadı.
«Bir çoq közetüvler ve malümatlarğa binaen, Ukraina niayet qırımtatarlar kim olğanını añladı, qırımtatarlarnıñ tek Qırımda degil, umumen memlekette alğan müim yerini belgiledi. Yazıq ki, bunıñ episi Qırım işğali aqibetinde yapıldı», – dep ayttı Qırım.Aqiqatqa Pilip Orlik adına demokratiya İnstitutınıñ eksperti Natalya Belitser.
Onıñ sözlerine köre, soñki vaqıtları Ukrainanıñ qıtasında qırımtatar medeniyetini inkişaf etken medeniy ve içtimiy leyhalar peyda etile. Olarnı qırımtatar degil de, diger millet vekilleri teşkil eteler.
«Bir sıra sergi, festivallerni mahsus qırımtatarlar içün azırlaylar. Vesiqalı filmler çıqarıla. Bunıñ episi, qırımtatarlarğa nisbeten bildirilgen meraq, qasevet, birdemlik, yazıqsınuv kibi duyğularnı akis ete», – dey ekspert.
Krım-SOS teşebbüsiniñ koordinatorı Tamila Taşevanıñ aytqanına köre, işğalden soñ, Qırımdan köçmege qarar alğan qırımatatarlar büyük destek is ettiler.
«Evelden, qırımtatarlarnı qıtada çoq tanımay ediler. Sadece, olar Qırımda yaşap, topraqnı zapt etkenleri belli edi. Medeniyeti aqqında bilgi yoq edi, amma Ukrainanıñ merkeziy kanallarında qırımtatarlar kütleviy şekilde devletniñ bütünligine qol tutqanları kösterilgen soñ, vaziyet deñişti”, – dep qayd etti Taşeva.
Telüke degil, tayanç oldılar
Siyasiy tedqiqatlar mustaqil Ukrain merkezi şurasınıñ reisi Yuliya Tişçenkonıñ fikirince, qırımtatarlarnı ziyadece begenip başlağan soñ, diger vatandaşlar qırımtatar milletiniñ medeniyetinen meraqlanıp başladılar. Bunı Tişçenko Qırım.Aqiqatqa bildirdi.
«Qırım işğalinen bağlı vaziyet ukrainli ve diger millet vekillerini yarımadada yüz bergen vaqialarğa başqa nazarnen bqmağa mecbur etti. Qırımtatarlar özleriniñ sabitligini, metanetini kösterdiler, bundan sebep, digerler bu halqnı daa ziyade añlap, ayranlıqnı bildirmekteler», – dey ekspert.
Tişçenko aytqanına köre, Ukraina sakinleri tek qırımtatar medeniyetine degil, milliy areketni temsil etken liderlerge de destek ve işançnı bildireler.
«Çubarov olsun, Cemilev bir vaqıtları işançlı siyasetçiler cedveliniñ birinci yerlerinde buluna ediler. Meclis soñki vaqıtları tutqan yolu meraqnı arttırdı ve ukrainlilerniñ işançını qazandı», – dey mütehassıs.
Natalya Belitserniñ fikirince, qırımtatarlar da ukrainlilerge daa çoq emiyet berip başladılar. Ekspert aytqanı kibi, evelden, qırımtatarlar tek Qırımnıñ içinde yüz bergen vaqialarğa diqqat ayıra ediler, devlet seviyesinde meseleler ekinci derecede buluna edi.
«Şimdi ise, olar Ukraina qıtasınıñ destegi ne qadar müim olğanını duydılar. Bu tek Qırımdan köçkenler degil, umumen halq arasında yayrağan bir fikir», – dep tüşüne Belitser.
Qırımtatarlar milliy lideri Mustafa Сеmilev de, yarımadada yüz bergen vaqialardan soñ, onıñ halqına nisbeten munasebet deñişti, dey.
«Ekseriy qırımtatarlar ve temsiliy organ – Meclisniñ işğal mevzusında öz mevamında qattı turması, bir çoq adamnıñ közüni açtı. Evelden, Qırımda Ukrainanıñ bütünligine zarar ketire bilecek qırımtatarlar sayıla edi. Bu bir strategiya edi, em de Yanukoviç zamanında yahşı çalıştırıldı», – dep qayd etti Cemilev.
Aytqanı kibi, amelde ise, er şey aksine çıqtı: qırımtatarlar Ukraina bütünligine faal qol tuttılar ve Qırımnıñ işğal etici akimiyetine qarşılıq köstergen yekâne küç oldılar.
Amma, ekspertlerniñ fikirince, qıtada Rusiyeniñ arbiy zapt etüvi devamında, qırımtatarlar keregi kibi qarşılıq köstermegenleri aqqında fikirler ale daa tarqala.
«Bazı ukrain radikallarnıñ öpkelerine qulaq asmayıq. Aqılı yerinde olğan er adam, menimce, üç yüz biñlik silâsız halqnıñ, birden yoq olıp ketmege aqqı yoq olğanını añlaydır, devletniñ bütünligini qorumaq ve vatandaşlarnı qorçalamaq içün memleketniñ silâlı küçleri ve qoruyıcı organları bar», – dey tarihçı ve etnosiyasetşınas Gülnara Bekirova.
Akimiyet ale daa lâqayd davranamı?
Ekspertler, Ukrainanıñ qıtasında qırımtatarlarğa meraq tek facialı vaqialardan soñ peyda olğanına yazıqsınalar.
«Qırımtatar ziyalıları, tarih ve edebiyat dersliklerinde qırımtatar tarihı tam ve doğru yazılmağanına diqqat çekmege tırışqanlarını hatırlayım. Qırımtatar medeniyet erbaplarınıñ devlet ayatında daa ziyade temsil etilmek kerek, dep aytqanlarını da hatırlayım», – dep ayttı Bekirova.
Ekspertlerniñ fikirince, şimdilik ukrainlilerniñ qırımtatarlarğa kösterilgen merağı tek grajdanlar seviyesinde kösterile, devlet ise, Qırımnıñ tamır halqına suvuq davrana.
«Akimiyetniñ merağı arttı, amma konkret areketler yapılmay. Yuqarı Rada mart 20 künü qabul etilgen qarardan ğayrı başqa qanunnı qabul etmedi. Qırımtatarlar Ukrainanıñ tamır halqı olğanını tasdiqlağan qanunlar işlep çıqarılmadı», – dey ekspert Natalya Belitser.
Onıñ sözlerine köre, Nazirler Kabineti ve prezident Memuriyeti seviyesinde bu yöñelişte ilki adımlar yapıldı. Qırımtatarlar işleri boyunca vekil vazifesi teşkil etildi, bu vazifege Mustafa Cemilev tayinlendi. Amma, bu qurum daa tamamlanmadı ve devlette yüz bergen diger ciddiy vaqialar, qırımtatar halqınıñ meselelerini ep çetke sürdi.
«Ukraina parlamentine keçmek içün esas siyasiy küçlerniñ cedvelinde tek bir nefer qırımtatarı içün yer ayırılğanını nasıl añlamaq mümkün?» – dep çorlana tarihçı.
Bekirovanıñ aytqanına köre, ileri ketken ukrain siyasiy küçleriniñ bu kibi davranışı sebebinden bir çoq adamnıñ közü qayttı.
