Aleksey Navalnıy ve Mihail Hodorkovskiy aytqanlarından soñ, ukrain ve rusiyeli siyasetçiler, mütehassıslar arasında açılğan davada, istilâcı devletniñ terkibinde zapt etken yarımadanıñ saqlav qalmasınıñ esas delili olaraq vatandaşlarnıñ aqqı ilân etildi. Kerçekten de, yarımadanıñ ekseriyeti istemegen alda, Qırımnı nasıl etip qaytarmağa mümkün?
Bu cümleden – aq degen sözge yapılğan hıyanetlik is etile, bu duyğu tek rusiyeli akimiyetke degil de, umumen, cemiyetniñ büyük bir qısımı ve özüni muhalifet kibi tanıtqan şahıslarğa ait. Qırım – işğal etilgen territoriya olsa, mındaki rusiyeli qanunlar çalışmay. Uquq boyunca Qırım – Ukrainanıñ bir qısımı. Ve Qırımda yaşağanlarnıñ, başqa ukrain vatandaşlarınıñ kibi aq-uquqları bar.
Ukrain qanunlarında, territoriyanıñ bölünüvi aqqında iç bir madde yoq, tamam rusiyeli qanunlarında olğanı kibi. Bu sebepten, qırım sakinleri ukrain parlamentine öz deputatlarını saylay bileler, yerli idarecilikni küçleştirmek içün Kiyevnen muzakereler alıp barmaları mümkün, öz akimiyet yolbaşçılarnı saylap, olarğa büyük imkânlar bere bileler – amma, yarımadanıñ taqdirini kendi başına belgilemege aqları yoq.
Halqara uquqında böyle bir misal bar - Aland adaları, bu yerde isveçliler yaşaylar, adalar ise, Finlândiya terkibine kireler. Şu yerde muhtariyet seviyesi o qadar yüksek ki, atta Finlândiya Avropa Birligine kirgende, Aland adaları Birlik azaları olmadılar. Alandnıñ ükümeti isveç tilini desteklep, fin tilinde devlet mekteplerinde ders bermege yasaqladı. Amma, eer aldı Aland – Finlândiyanıñ topraqları sayıla. Finlândiya, fuqare olğanda onıñ topraqları sayıla edi, Finlândiya zengileşken soñ, kene de onıñ topraqları olıp qalmaqta. Ve mesele iqtisadiy muvafaqiyette degil. Mesele – qanunda.
Bazı memleketlerde birlikniñ dağıluvı ve mustaqillik aqqında referendumlarnı keçirmege izin bergen qanunlar bar – misal içün, Büyük Britaniya ve İskoçiya meselesi. Ve bunı yapmağa yasaqlağan memleketler de bar – İspaniya ve Kataloniya misali bar. Kataloniya memurları İspaniya qanunlarına köre faaliyet eteler, çünki qanunsız devletni qurmaqtan saqınalar.
Vladimir Putinniñ sevimli Kosovo misali mında kelişmey, çünki Rusiyeniñ özü Kosovonıñ mustaqilligini tanımadı ve er daim bu halqara qanunlarnıñ bozuluvı, dep saya edi. Amma, Kosovo mustaqillik aqqında referendum keçirdi, albaniyağa qoşulmadı, faqat yerli sakinlerniñ ekseriyeti Albaniyağa qoşulmaqnı arz ete edi, böyle etip, serblerden qurtulmağa istediler.
Kosovonıñ mustaqilligini teminlegen halqara cemaatlıqnıñ bir qısımını, Sırbistan ve Albaniyağa qoşulmayıp, bu yañı devlet ileride Belgrad ve Priştina arasında munasebetlerniñ eyileşüvine ketire bilir, dep tüşüne edi. Amma, men ale daa bu kibi yollarğa qol tutmayım. Başından, Kosovonıñ statusını degil de, Sırbistannıñ özünde deñişmeler keçirip, vatandaşlar şu devlet içinde bulunğan vaqıtta referendumnı yeçirmek kerek ediler.
Çeçenistannıñ vaziyetinde de, men bu kibi fikirde qalam. Rusiye çeçenlerge nisbeten, Sırbistan albanlarğa qarşı davranğanı kibi, areketler yaptı, yani, aman-aman soyqırım aqibetinde akimiyetni qurdı (Qırımda ise, etnik cietinden aqaretsizlikler tek qırımtatarlarğa nisbeten yapıla). Men, Rusiye qanunlarını deñiştirip, onıñ terkibinde bulunğan cumhuriyetlerge referendumlarnı keçirip, öz taqdirini belgilemege teklif etken edim, Rusiye parlamenti ise, neticelerni tasdiqlap, Rusiye Federatsiyası anayasasından olarnı çıqarıp olur edi. Amma, bunıñ yerine rusiyeliliyer daa bir cenkni seçtiler. Men ise, eminim, Rusiyeniñ subyektleriniñ aqqı olmadan, yañı cenkler başlanacaq ve bu devlet dünya haritasından ğayıp olur.
Qırım işğal bitkenden soñ, qanun boyuca statusını deñiştire bile.
Qırımlılar kendi devleti Ukraina qanunlarını deñiştirmesini talap etip olurlar, ve mustakillik aqqında referendumnı keçirmek içün aq qazanırlar.
Tamam bu iş ile Kataloniyanıñ vekilleri oğraşalar, Qırım mustaqilliginiñ tarafdarları tapılsa, olar bu yoldan kete bileler. Amma, bu vaziyette yerli sakinler mustaqillikniñ iqtisadiy ve siyasiy ağırlıqlarını añlap olurlar, müsbet ve menfiy taraflarını körerler. Bu referendumnı keçirmege aq qzansalar, öz reylerini "azat eticilerniñ" avtomatları altında bermezler.
Meni endi, işğal bitken soñ, «boysunmağan» ealiniñ sürgün etmek çağıruvlarda qabaatladılar. Asılında, yarımadanıñ episi vatandaşlarnıñ aqlarını yerine ketirmege çağıram – işğal bitken soñ, kimdir ukrain vatandaşlığını saqlap qalmağa ister, kimdir qomu devletniñ vatandaş olıp qalır. Soñkileri ekige bölünirler, dep tüşünem: kimdir ukrain Qırımda yaşamağa istemez, kimdir yabancı olıp qalır. Ve eki devletniñ ükümetleri olarğa yardım qolunı uzatmaq kerekler.
Rusiye ükümeti onıñ qıtasına köçmege istegenler içün kerekli şaraitler yaratmaq kerek – ne içündir bu fikir «aqiqiy rus vatanperverlerniñ zıtına tiye». Meraqlı şey, olar kerçekten de vatanını o qadar sevmeyip, Krasnoyarsktaki yaşayışnı bir ceza olaraq körelermi? Rusiyeni can yürekten sevgen adam, aqiqaten özüne bir köşe tapar. Rusiyede yaşap, ölmege azır olğan qırımlılarnıñ aytqanları kerçek olsa, olar Rusiye – tek Qırımnıñ yalısı, Soçi ve Tuapse olmağanını añlamaq kerekler. Rusiye – bu Vologda, İrkutsk, Birobican, Yakutsk, Blagoveşçensk… Ve bir çoq şeer ve köyde köçip kelgenlerni quvançnen qabul eterler.
Amma, bazı adamlarnıñ Vatanı – Qırımdır, Rusiyeni olar tek uquqiy bir yatırımcı kibi köreler. Bu noqtada da ,çoq problem körmeyim. Rusiye bu adamlarğa vatandaşlıqnı bergen olsa, olar yaşayışnı qırımda devam ettirmege isteseler, demek Ukrainanen añlaşmaq kerek, «yañı rusiyeliler»niñ ukrain territoriyasında yaşamağa aqqı olması kerek.
Menimce – bir çoq aq berilmeli, tek saylamaq ve saylanmaq aqqından marum etmeli. Belki de, beş yıldan onğa qadar keçici bir müddet belgilep, daimiy sürette yarımadada yaşağan yabancılarğa saylamaq aqqı ile temin etmek mümkün. İşte, bu Qırımnıñ Ukraina terkibinde bulunıvnıñ esas şartı olur.
Körgenimiz kibi, yarımada meselesini tek bir uquqiy imkânlarnen çezmege imkân bar – muzakerelerge keçmek içün, bizim rusiyeli şeriklerimiz içindeki olğan işğalcini söndürip, Vladimir Putinniñ saçmalığından soñ bile, Qırım iç bir yerge ketmegeni ve ale daa Ukraina devleti terkibinde bulunğanını añlamalılar. Bunı añlağan soñ, Qırım ve sakinleriniñ kelecegi aqqında söz yürütmege daa qolay olur.
Vitaliy Portnikov, kiyevli mühbir, Qırım.Aqiqatnıñ közeticisi
«Fikir» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
