Aqmescit – Avropalı ve rusiyeli uquq qorçalayıcılar davalı topraq sayılğan Qırım Cumhuriyetinde insan aqları bozuluvını qayd etip, Rusiye yarımadanı işğal etken soñ, eali qarşılaşqan meselelerniñ yañı çezilüv yollarını qıdırmağa kerek, deyler.
Böyleliknen, insan aqları boyunca Halqara federatsiyası (FIDH) halqara cemaatçılığı Qırımda insan aqlarını daa ziyade qorçalamağa çağıra. Teşkilâtnıñ yaqında çıqqan maruzasında bildirilgeni kibi, Avropanıñ Şarqında endiden soñ 5 davalı subyekt: Pridnestrovye, Cenübiy Ösetiya, Abhaziya, Dağlı Qarabah ve Qırım mevcut.
FİDH teşkilâtınıñ prezident muavini Tolekan İsmailovanıñ fikirince, halqara cemaatçılıq, Qırımdaki kütleviy sıqıştıruv adiselerine qarışmasa, insan aqları ep bozulsa, yañı davalar açıla bile.
Teşkilât, zarar körgen regionlarnıñ bu bozuvlar sebebinden mahkemege muracaat etmege aqqı olmağanını takbih etmekte. Bu kibi yerlerde mahkeme keregi kibi çalışmay, deyler mütehassıslar.
Şu adalet boşluğını toldurmaq içün, FİDH halqara cemaatçılıqqa muracaat etip, insan aqları qorçalavı esaslarına tayanıp, eñ yaqın vaqıtta mahsus tedbirlerniñ alınmasını istey.
Uquq-qorçalayıcı: Rusiye Qırımda insan aqları bozuluvı içün mesülietlidir
İnsan aqları boyunca Qırım missiyasınıñ koordinator muavini Dmitriy Makarov Qırım.Aqiqatqa bildirgeni kibi, Qırım diger davalı territoriyalardan ayırılıp tura.
«Özlerini mustaqil kibi tanıtqan diger cumhuriyetlerge baqqanda, Rusiye, Qırımda öz uquqiy ükümdarlığını red etmey. Rusiyeniñ qanunları mında çalışa, demek, Rusiye mındaki insan aqları bozuluvı içün mesülietlidir»,– dedi o.
Makarovnıñ sözlerine köre, uquq qoruyıcılar Qırımda insanlarnıñ ğayıp oluvı, bu adiselerniñ keregi kibi taqiq etilmegeni, grajdanlıqnen bağlı meseleler bar. Bu cümleden, Rusiye grajdanlığını almağa istemegen insanlarnıñ çeşit vaziyetlerge tüşkeni, kelip-ketme meseleleri, içtimaiy-iqtisadiy aspektler ve ilâhre.
«Bu meseleler, Qırımnıñ özünde, Ukraina ve Rusiyedeki teşebbüs, cemaat teşkilâtlarnıñ ğayreti, yañı çezüv yollar sayesinde çezile bileler», – dey uquq qorçalayıcı.
Makarov qayd etkeni kibi, «halqara qorçalav usulları ile bir sıra meseleler çıqa,çünki halqara teşkilâtları yarımadanı Ukrainanıñ bir qısımı olaraq tanıp, Rusiyeniñ ükümdarlığını tanımaylar». «Faqat, Rusiye bu yerde üküm ete, bu sebepten bütün meseleler içün mesülietlidir. Halqara institularnıñ qullanuvı ise, biraz pıtraqlı meseledir», – dedi Dmitriy Makarov.
Milliy areket iştirakçisi: Qırım insan aqlarını kütleviy şekilde bozalar
Milliy areket iştirakçisi, Qurultaynıñ saylav komissiyasınıñ reberi Zair Smedlâyev bu mevzu boyunca Qırım.Aqiqatnen öz fikirlerinen paylaştı: «Allahqa şükür, qan tökülmey, amma insan aqlarını kütleviy şekilde bozalar. Onıñ içün, menimce, Ukraina ve Rusiye ve bütün halqara cemaatçılığı Qırımda insan aqları bozulmamasına yol bermemeliler».
«Bir çoq adam kimge muracaat etecegini bilmey, em de ricalar neticesiz qala. Canavarcasına öldürilgen Reşat Ametovnıñ ölüminden yarım yıl keçti, kim tarafından qırsızlanğanı er keske belli, amma iç bir kimse mesülietlikke çekilmedi. Bundan da ğayrı, Qırım devlet şurası, şu imayecilerge 2015 senesi yanvar ayına qadar qanunsız areketlerni yapmağa izin berecek vesiqa qabul etmege niyetlendi. Yani, istegen qadar adamlarnı öldürip, soñra olar "territorial bütünligi içün havflı olğanını aytmaları mümkün»,– dedi Smedlâyev.
Smedlâyevniñ fikirince, bu cinayetlerniñ sımarışçıları ve becergen şahıslar cezalanmaq kerekler. «Onlarnen adamlarnı qırsızladılar, serbestlikten marum ettiler, olmaycaq bir yerlerde tuttılar, gestapo kibi davrandılar, ve iç bir kimse mesülietlikke çekilmedi», – dep qayd etti Zair Smedlâyev.
FIDH teşkilâtınıñ esabatı: Qırımda insanlarnıñ ayat ve havfsızlıq aqqı qaba şekilde bozula
FİDH-nıñ «Avropanıñ Şarqında davalı subyektlerde insan aqlarınıñ qorçalav yolları» serlevalı maruzasında:
«Qırımda kelip-ketmek serbestligi ilk kere 2014 senesi qışnıñ soñunda sıñırlandı, o vaqıt rusiyeli arbiy küçler cumhuriyette nezaret keçirip, Ukraina ile bağlağan yol ve demir yollarnı blok ettiler.
Rusiye Qırımnı işğal etkeni ve cumhuriyette rusiyeli arbiylerniñ artuvı sebebinden, yarımadada vatandaşlarnıñ ayat ve havfsızlıq aqqı qaba şekilde bozula.
Fevral 26 künü, 2014 senesi rusiyeli küçler Qırımnı zapt etip başlağanda, vatandaşlarnıñ ğayıp oluvı başlandı. Ayırı vaziyetlerde öldürüv ya da tahmin etilgen öldürüvnen yekünlendi.
Qırımda yaşağan milliy azlıqlar tuvğan tilde tasil almaqtan marum etileler, bu ise, tasil almaq aqqı bozulğanını köstere.
Qırımda kütleviy matbuat vastaları rusiyeliler tarafından nezaret etile, serbest olğan mühbirlerni qorqutalar, Ukrainanı desteklegen insanlarnı da sıqıştıralar.
Qırım işğal etilgen soñ, yerliler Rusiye Federatsiyası ombudsmenine muracaat ete bileler, amma ukrain vatandaşlığını saqlap qalğan insanlar bunı yapıp olamaylar», – dep aytıla.
FİDH Ukraina ükümetine ricada bulunıp, Qırımda ve devletniñ şarqında yüz bergen cinayetlerni Halqara cinayet mahkemesi tarafından ögrenilmesine imkân bermege çağıra.
FIDH ceryannıñ halqara iştirakçilerine tevsiye eteler:
«İnsan aqlarına daa çoq diqqat ayırmaq – tek gumanitar meselelerge degil de, umumen davalarnı idare etmek, resmiy ve kerçek akimiyetnen munasebetler qurmaq ve muzakereler alıp barmaq. Davalı meselelrni çezmek içün konkret çezüv yollarını teklif etmek, mustaqil grajdanlıq küçlerge er taraftan yardım köstermek kerek.
Davalı yerlerde mustaqil teşkilât ve uquq qorçalayıcılarğa maliye, siyasiy, tehnik cietinden yardım köstermek lâzim. Uquq qorçalayıcılarnıñ itibarını yükseltip, imkânlarını keñleştirmeli. İnsan aqları saasında uquq qorçalayıcı lehalarnı yerine ketirmege yardım etmek kerek.
De-fakto akimiyetke
İnsan aqlarınıñ saasında halqara qaidelerni yerine ketirilmesini öz boynuna almalı. Şu davalı mekânlarda halqara nezaretçilerniñ, BMT vekilleriniñ mahsus davetnameler vastasınen bulunuvına yol bermeli.
De-yüre akimiyetke:
Davalı mekânlarnı ziyaret etüvi içün cinaiy mesülietni belgilegen qanunlarnıñ qabul etüvinden vazgçmeli.
De-fakto akimiyetnen bağ qurıp, subyektniñ statusınen bağlı insan aqları bozuluvlarını yoq etmek.
Em de, bu işbirlik «yüksek siyaset»ten çette qalmalı.
Davalı subyektlerde bulunğan grajdanlıq cemaatçılıqnıñ mustaqil küçleri ve donorlarğa:
Cemiyette demokratik medeniyetiniñ inkişafına qol tutmaq lâzim. İnsan aqları bölünmemeli ve universal olğanını köstermek. İnsan aqlarınıñ diskriminatsiyası mümkünligi, insan aqlarınıñ qısmen yerine ketirilüvinden vazgeçmeli.
FIDH 1922 senesi meydanğa ketirilgen edi, onıñ terkibine 178 milliy teşkilât kire. FİDH teşkilâtınıñ maqsadı – insan aqları meselesiniñ qurbanlarını qoçalamaq, bu bozuvlarnı tenbiyelemek ve onı bozğanlarnı taqip etmektir.
