Kiyev – Yaqın kelecekte «1+1» kanalında «Cеsür yürekler» yayını çıqacaq. Onı Ukraina şarqında yüz bergen vaqialarda cesürlikni köstergen insanlarğa bağışlaycaqlar. Bu leyhanıñ alıp barıcısı qırımtatar rejissörı ve aktör Ahtem Seytablayev olacaq. «Haytarma» filmniñ rejissöri içün bu, televideniyede ilki leyhadır. Bundan evel aktörniñ faaliyeti teatr ve kino ile bağlı edi.
Ahtemnen mühbirimiz Kiyevdeki «Kinoparamada» körüşti. Anda, rejissör «Оleg Sentsovğa qol tutuv kino aftası» festivali çerçivesinde filmni taqdim etken edi. Qırım.Aqiqatqa intervyü bergende Ahtem Seytablayev ne sebepten özüni televideniyede sınap baqmağa istegnini, Vatanı – Qırımda yüz bergen vaqialarğa nisbeten munasebetini añlattı.
– Ahtem, soñki vaqialarnı közge alsaq, sizniñ «Haytarma» filmiñiz yañı mananı taşıp başladı, degilmi?
– Men rejissör olaraq filmniñ yañı nefesi, yañı ayatı başlağanına quvanam. Amma, insan, Ukraina vatandaşı, qırımtatarı olğanım içün, film aktual olğanı pek kederlete. Filmni çıqarğanda, biz atta eñ qorqunçlı tüşte şu vaqialar tekrarlanacağını tüşünmegen edik. Atta tasavvur etip olamağan edik.
– Sizniñ filmiñiz «qaytaruv» kibi tercime etile, em de o daa çoq avdet aqqında degil, daa çoq sürgünlik aqqındadır. Ne içün böyle?
– Stsenariyni dramaturg Nikolay Rıbalko ile yazğan vaqtta men serleva aqqında çoq tüşündim. «Haytarma» serlevasını teklif etkende, biz onı atta muzakere etmedik. Menim içün filmniñ serlevası – qıçıracaq olğan şeyniñ qısqa mündericesi.
Haytarma – bu qırımtatarlarnıñ milliy oyunı, tögerek etip oynaylar. O yarımadağa 13-nci asırnıñ başında keldi. Oyunnı sufiy dervişleri oynay ediler. Olarnıñ diniy merkezi Türkiyeniñ Könya şeerinde yerleşe. Vaqıt keçken soñ, erkek ve qadınlarnıñ oyunına çevirildi. Tögerek - er şey tekrarlana, demek. Bugünki künge qadar dervişler toplaşıp, onı icra eteler. Faqat Türkiyede oña Haytarma demeyler.
İşte, bizim kino, bu qısqa bir messac. Bizim halqımıznıñ ayatında ne qadar çoq facialı adiseler olmasa da, halqnıñ eki vekili qadın ve erkek qalsa, o ep yaşaycaq.
– Siz Qırımnıñ işğali 1944 senesiniñ facialı vaqialarnı añdıra, dep aytqan ediñiz. Aynı zamanda, Rusiyede çalışqan sizniñ bir sıra zenaatdaşlarıñız Kremlniñ siyasetine qol tutqan ediler. Sizniñ fikiriñizce, sanaat erbapları ne içün arbiy istilâğa qol tutalar?
– Bir taraftan, olar er kes kibi insanlardır. Olar da ulu ülkede yaşamaq, bir ğaye etrafında birleşken halqnıñ vekilleri olmağa isteyler. Diger taraftan, medeniyet erbapları içün, devletniñ siyaseti natsist siyaseti olğanını tasdiqlamaq eñ ağır. Yaşağan ve grantlar alğan devletiñ faşist devleti olğanını nasıl etp qabul eteceksiñ?
Men Qırım işğalini desteklegen medeniyet erbapları cedvelini oqudım. O mende bar. Menim filmlerimde iştirak etken artistlerniñ soy adlırını büyük kedernen oqudım. Amma, Valentin Gaft kibi artistlerniñ soy adlarını körmegenime pek quvandım. O Öleg Basilavşvili ve Liya Ahecakova ile Ukrainağa qol tuttı.
Belki de, bazı sanat erbapları özlerini dünya merkezinde is etmege isteyler. Men eminim, olarnıñ közleri qaytar. Çünki olarnıñ imzaları sebebinden adamlar öleler. Rusiyeli oğlanlar da elâk olalar, Rusiyeniñ askerler anaları Komiteti bildirgenine köre, olar atta Ukrainada bulunğanını bilmeyler. Olar mında kimni kimden qorçalaylar, aceba? Kimniñ evimizge silânen kirip, yaşayışımıznı idare etmege aqqı bar? Bu insaniyetsizliktir, 21 –nci asırğa iç te kelişmey! Qan tökülgeni içün şu sanat erbapları da yazıqsınırlar, ve şahsiy mesüliet ve qabaatnı duyarlar.
Sizniñ sualiñizge tekmil cevap yoq. Bu grajdanlıq mevamınen bağlı sual. Er kes öz yolun seçe. Olar, yazıq ki, bu kibi yolnı seçtiler. Olar, eki halqnıñ bir qaç nesilini qavğa eteceklerini añlamaylar.
– «Cesür yürek» yayını aqqında ikâye etiñiz? Ne içün onıñ alıp barıcısı olmağa istediñiz?
– Bu insan cesürligi aqqında yayın. Arbiy, analıq, goñlliler, tibbiyet vekilleri, balalarnıñ cesürligine bağışlana. Yayın, cenk vaqtında yüz bergen vaqialarğa esaslana. Eñ evelâ, «namus», «degerlik», «vatanerverlik», «Vatan» kibi sözler müim olğan aqqında yayın.
Elbette, yayın çerçivesinde, teñkidiy ve akimiyet begenmegen meselelerni kötermege isteymiz. Biz akimiyetniñ areketlerni nezaret etecekmiz ve seyircilerimiz, qaramanlarımız oogünde esabat berecekmiz. Qaramanlarımıznıñ meselelri içün mesülietli olğan memurlardan aydın cevaplarnı almağa tırışacaqmız.
Menim içün bu bir qaç sebepten müimdir. Birinciden, men Ukraina vatandaşı olam. Bu yayın, devletimizde bir çoq adam, vaqia, areketler sayesinde Ukraina ile ğururlanmağa sebep olğanını añlamalımız. Devletimizniñ esas resursı bu adamlardır. Olar aqqında ikâye etmege isteymiz.
Yayınımız tek maqtavnen tolu degil, arbiy vaqıtnıñ bir sıra problemelerine bağışlanacaq.
Em de, bu yayın vastasınen Qırımda bulunğan vatandaşlarımnen bağ qurıp olacam. Men ümüt etem ki, işğal etilgen yarımadada yaşağan qırımtatarlar içün olarnıñ vatandaşı, memleketniñ merkeziy kanallarından birinde olar aqqında, ve olarnıñ da cesürligi aqqında ikâye etkenine quvanırlar.
– «Cеsür yürekler» leyhası sizniñ ğayeñizmi?
– Yoq, bu «1+1» kanalnıñ teklifi. Men onıñ üzerinde çoq tüşünmediim. Bu teklifni ne içün qabul etkenimi endi yuqarıda añlattım. Men telekanal reberlerine minnetdarım.
– Yayında Qırımdan qaramanlar olacaqmı? Misal içün, Оleg Sentsov ya da diger siyasiy mabüsler?
– Ebet, mıtlaqa. Antiterroristik operatsiyasınıñ qaramanları, ilk saflarda küreşkenlerniñ ikâyeleri belli etilecek. Men bellesem, yayınımıznıñ qaramanları olaraq Оleg Sentsov ve yarımadağa kelmege yasaq etilgen, taqip etilgen insanlar davet etilecek.
– Keçken sene, siz yeudiy balalarnı qurtarğan qırımtatar qadını aqqında film çıqaracağıñıznı aytqan ediñiz. Bunı ne vaqıt kerçekleştireceksiñiz?
– Men bu aqta tek hayal ete bilem. Stsenariy azır. Kinemotografiya boyunca devlet komitetinde biz keçken sefer pitçingniñ birinci qısımını qazanğan edik. O vaqıt filmniñ çıqarıluvına issesini qoşacaq yatırımcılar da bar edi. Rusiyeden qırımtatar iş adamları. Amma, soñki vaqialardan sebep, bu kibi leyhada iştirak etmege saqınalar. Amma, ümütimni kesmeyim. «Haytarma» filmi de pek büyük aralıq ile meydanğa keldi. Men on yıl devamında maliye destekni qıdırıp yurdim.
– Balalar içün masalnı çıqaracaq ediñiz…
– Bu Devletkinonıñ teklifi edi, amma men çeşit sebeplerden red ettim. Tavsilâtlı ayıp oturmayım: biz leyhanıñ prodüsserleri ile añlaşıp olamadıq. Men masal çıqacağında şübelenip başladım. Açıq ve namusnen çalışmağa alıştım, ve eñ evelâ filmniñ keyfiyetini közge almaq kerek, soñra başqa şeylerge diqqat ayırmalımız. Onıñ içün men red ettim. Amma, masalnı men ep bir çıqarmağa isteyim.
– Sizniñ «Haytarma» filmiñiz qırımtatarlar içün medeniy ve siyasiy mananı taşıy. Siz vatandaşlarıñızğa ne tilemek ister ediñiz?
– Sözleriñiz içün teşekkurler! Menim içün «Haytarma» ve «qırımtatarlar» sözleri aynı sözlerdir. Bu menim içün, qırımtatar halqı bar olğanını, onıñ facialı tarihı aqqında aytmağa imkân bere.
Film sayesinde dünya boyunca kezip, ağır vaziyette qalğan bizim cesür halqımız, onıñ ümütleri aqqında ikâye etmem mümkün.
Vatandaşlarımızğa ikmet, sabitlik, küç tileyim. Soñki üç asır devamında bir çoq qıyınlıqlardan keçtik. Soñkisi – Sovet devirine ait, o vaqıtları qırımtatarlar halqlar cedvelinde bile yoq ediler. Vatanğa kelmek, til, medeniyet ve an-anler yasaq altında edi. Amma, Sovet birligi endi yoq, biz ise, barmız. Putin adlı faşist ta yoq olur. Aksönov ve konstantinovlar, ilyasov ve temirgaliyev kibi manqurtlar da ğayıp olur. Halqımız ise, yaşaycaq!
Qırımda er keske: qırımtatar, ukrain, yunan, bulğar, ermenlerge yer bar. Adiy insaniyetlik degerliklernen yaşağan er keske yer bar. Onıñ içün daa bir kere aytmağa isteyim: lütfen, çıdañız! İç bir kimse sizni unutmadı! Biz ise, Haytarma, Qırımnıñ Ukraina vatanına tezce qaytması içün er şey yapmağa tırışamız.
