Ukraina mustaqil olğan soñ, Qırımda qırımtatarlar öz milliy menfaatlarını çetke çekip, onıñ daimiy ve sabit tarafdarı olğanı aqqında fikirler mevcut. Kerçektende, olarnıñ ekseriyeti, kün kelir ve Ukrainada olarnıñ aqları yerine ketirilip, milliy muhtariyet tiklenecegine işana ediler, amma ümütler aqlanmadı.
23 yıl devamında Kiyevde siyasetçilerniñ çoqusı utanmayıp, bu işançlarnı öz faydasına qullandılar, devlet ise, qırımtatarlarğa sırtınen çevirildi. Qırımtatarlarnıñ abadanlaştıruv ve yerleşüv programmasına ayırılğan paradan ğayrı, (5 milliard grivna etrafında), olarnı da yıl-yıldan qısqarta ediler, qırımtatarlarnıñ esas uquqiy meseleleri çezilmey qala edi.
Kiyevniñ qırımtatarlarnen munasebetleri ayın-oyunlarğa oşay edi. «Qırımtatarlarnıñ statusı aqqında qanun», «Milliy mensüplik boyunci sürgün etilgenlerniñ aqlarınıñ tiklenüvi» qanunları 20 yılğan yaqın Ukraina Yuqarı Radasında bulunıp, öyle de qabul etilmey qaldı.
Qırım akimiyeti bunı körip, artta qalmadı, daa ziyade tırıştı. Netice olaraq – Qırımda qırımtatarlarnıñ aşalavı bir adetke çevirildi.
Kiyev akimiyeti buña çoq qulaq asmadı. Olarnıñ susıp qalmaları, Qırımda qırımtatarlarğa qarşı munasebetniñ ve areketlerniñ artqanı içün bir sebep oldı.
Kiyevde militsiya tarafından qırımtatar miting iştirakçilerniñ köteklenüvi (1992 s.), Aqmescitte qırımtatar milliy areketi liderlerden biri Yuriy Osmanovnıñ öldürülüvi (1993 s.), yerli reketke qarşı çıqqan Sudaqlı qırımtatarlarğa militsiya tarafından ateş açıluvı (1995 s.), azizler kömülgen yerde bazarnı qapatmaq talaplarınen çıqqan qırımtatarlarnıñ Rusiye tarafdarlarınen çatışuvı (2006 s.), Ay-Petride tişi-tırnağınace silâlanğan militsiya vekilleri tarafından 30 qırımtatarnıñ qorquzuvı ve köteklenüvi (2007 s.) ve ilâhre.
23 yıl devamında Qırımda musulman qabristanlarında bir sıra aqaretlev adiseleri qayd etildi. Seyitler rayonında bir gece içinde 270 qabir ve baştaş aqaretlendi (2008 s. Fevral ayı), bu kibi cinayetler Aqmescit rayonı Çistenkoye köyünde yüz berdi. Bu sırağa daa camilerniñ yaquvı, qırımtatarlarğa qarşı yazılğan maqaleler ve diger şeylerni qoşmaq mümkün. Bu da, tek közge körüngen areketler.
Cinayetlerni yapqanlar öyle de tapılmadı, ya da keregi qadar cezalanmadı. Qırım akimiyeti büyük laf etip, ancaq yerinden qıbırdamay edi. Kiyev bunı körip, riayet etmedi.
Prezidentler kele-kete edi, amma siyaset deñişmedi. Meclis liderleri bu alnı devletniñ daa şekillenmegeni ile añlata ediler, qırımtatarlar ise, işanıp, beklemege devam ettiler…
«Ukraina – Rusiye degil», «bu qollar iç bir şey qırsızlamadı» ve qaçıp ketken «professor»
2004 senesi «Ukraina – Rusiye degil» kitapnıñ müellifi prezident Leonid Kuçma, «Milliy mensüplik boyunci sürgün etilgenlerniñ aqlarını tiklevi aqqında qanun»ğa veto qoydı. Bu, Meclisniñ saylavlarda Viktor Yuşçenkoğa kol tutmaq qrarına cevabı oldı.
Ukraina prezidenti olaraq saylanğan Viktor Yuşçenko, «portaqal» lideri, «qolları iç bir şey qırsızlamağan» soyu, 2005 senesi mayıs ayında, Hanlar sarayında Meclis vekillerinen olıp keçken körüşüvde «Qırımttarlarnıñ milliy suvereniteti aqqında deklaratsiyadan» (Aqmescitte, 1992 senesi Qurultayda qabul etilgen edi) vazgeçmege talap etti.
Körüşüv iştirakçileri içün Yuşçenkonıñ talabı bir yumruq kibi köründi, çünki qırımtatarlar Meclisniñ çağıruvı ile oña qol tuttılar ve ondan böyle bir şeyni bir kimse beklemedi.
Deklaratsiyanı elbette ki, iç bir kimse lâğu etmedi, amma Meclis halqı ögünde qolaysız bir alda qaldı: bir taraftan, Yuşçenkoğa işanıp, qırımtatarlarnıñ meselelerini çezecek dep belledi. Neticede ise, «canı ağırğan» Kuçma qanunğa veto qoya, Yuşçenko «minnetdarlıq» olaraq milliy mustaqillik aqqında Deklaratsiyanı yoq etmege teklif ete. 5 yıl içinde o qırımtatarlarnıñ ümütlerini öyle de aqlap olamadı, ve tek olarnıñ degil.
Aynı zamanda Yuşçenkonıñ vekili, Qırım baş naziri ve bankçı Burdügov yerli telekanalnıñ efirinde, prezident oña qırımtatarlarnı assimilâtsiyağa oğratmağa avale etkenini söyledi.
«Ekinciden, o (Yuşçenko – müel. ) muracaatta bulunıp, biz – parlament ve Nazirler şurası – qolumızdan kelgenini yapıp, qırımtatar meselesi tınçlıqnı bozğan mesele olaraq degil de, aksine qırımtatarlarnı bütünley assimiliyatsiyağa oğratıp, olarnıñ meselesi yarımadada tınçlıqnı saqlap qalğan bir mesele olmalı, dep ayttı», – qayd etti Burdügov. İleride, öz sözlerinden qaytqan edi.
Nevbetteki prezident saylavlarında 2010 senesi Meclis Yuliya Timoşenkoğa qol tuttı. Ğalebeni Viktor Yanukoviç qazandı. Netice olaraq, «prezident ile Meclis» arasında munasebetler ilki adımlardan muvafaqiyetsiz edi, Yanukoviçniñ Qırımdaki vekilleri vaziyetni daa beter kergileştirdiler, Qırım ükümeti ve yerli organlarda milliy mensüplik boyunca «arınuv» tedbirleri ötkerildi. Qırımtatarlarnen «dialog» «proffesornıñ» qaçıp ketkenine qadar bu şekilde devam etti.
23 yıl devamında qırımtatarlar liderleriniñ çağıruvlarına seslenip, prezident namzetleriniñ bir de birine kösterilgendestek iç bir neticege ketirmedi, ve er türlü alda qırımtatalar içün muvafaqiyetsiz olğanı belli.
Qırımnı qırımtatarlaştırğan, ukrainleştirgen ve belki de ruslarğa yaqınlaştırğan faktor, qırımtatarlarnı Ukrainanıñ iç bir prezidenti devlet siyasetinde közge almağanı ve körmege istemegeni añlaşıla.
Resmiy Kiyevniñ qırımtarlarğa işanmamazlığı, akimiyetten çetleştirüvi, özü içün menfiy neticeler ketirdi. Tek 2014 senesi fevral-mart aylarındaki vaqialardan soñ, qırımtatar faktorı ukrain siyasetine başqacasına yañğıradı. Çoqqa barırmı?
Ukraina neni yapmadı?
Ukrain devleti qırımtatarlar içün eñ müim şey, onıñ Qırımdaki yerini belgilemedi.
Ukrain akimiyeti qırımtatar halqı Qırımda tamır halq olğanını ilân etip, tarihiy vatanda bütün aqlarını yerineketirip, bunı kerekli qanunlarnen pekitken olsa edi, Qırımdaki vaziyet başqacasına olur edi.
Söz kelimi, Meclis teklif etken ve Yuqarı Radada 20 yıl tozlanıp yatqan «Qırımtatar halqınıñ statusı aqqında qanun» şimdki müşkül vaziyette bile qabul etilmedi.
Bu qanun iç omladım 10 yıl evelsi qabul etilip, işke tüşürilgen olsa edi, Qırımda milletlerara munasebetlerni qorçalar edi, ne qadar qırımtatarı akimiyet organlarında bulunuvı da müim olmaz edi.
Yani, qırımtatarlarnıñ telükesizligi ve Ukraina terkibinde Qırımnıñ bulunuv kefili olur edi. Em de mart ayındaki vaqialar da yüz bermez edi. Amma, bunıñ episi yapılmadı. Yarımadada 23 yıl devamında bütün zarur ve ekinci dereceli meseleler ekseriyetniñ qararı ile çezile edi. Qırımdaki «referendum» bunıñ eñ parlaq misalidir.
Bu vaziyette, Qırım ealisiniñ tek 13%-nı teşkil etken qırımtatarlar Kiyevniñ destegi olmadan vaziyetni deñiştirip olamadılar. Er alda olar öz mevamını kösterdiler, bütün dünya bunı kördi. Kiyev ise, er şeyni köz etip, em Qırımnı, em yarımadada esir olıp qalğan qırımtatarlarnı taşlap qaldırdı.
Dilâver Osman, qırımlı siyasiy mühbir ve yazıcı
«Bloglar» rubrikasında bildirilgen tüşünceler müelliflerniñ noqtai nazarını bildirip, muarririyetnen aynı olmaması mümkün
