Aqmescit – Türkiye tarihında birinci kere prezidentniñ doğrudan-doğru saylavlarında cumhuriyetniñ baş naziri ve üküm etken Adalet ve kalkınma firqasınıñ namzeti Recep Tayip Erdogan ğalebe qazandı. Oña saylayıcılarnıñ 52 fayızı rey berdi, böyleliknen 50 fayızlıq maniadan keçip, saylavlarnıñ birinci basamağından qolaylıqnen keçti.
Daa baş nazir olğan vaqıtta, Erdogan, Türkiye Ukrainanı bütün ve mustaqil körgeni ve 2014 senesi martnıñ 16-nda keçken referendumnıñ neticelerini tanımaycağını aytqan edi. Aynı zamanda, Türkiye «qırımtatarlarnı ağır vaziyette qaldırmaz», dep işandırğan edi.
Qırım içün Erdogannıñ Türkiye prezidenti olaraq saylanuvı ve qırımtatarlarnıñ bunıñnen bağlı ümütleri aqqında Qırım.Aqiqat bir qaç mütehassıs ve tamır halqnıñ vekillerinen subetleşti.
Ekspertler: Türkiye Qırım statusı ve qırımtatarlarnen bağlı fikirlerini deñiştirmez
Kiyevdeki yaqın şarqiy taqiqatlar institutınıñ müdiri İgor Semivolos Qırım.Aqiqatqa bu mevzuda izaat berdi. «Ciddiy deñişmelerni beklemek kerek degil. Eñ esas maqsadlarını o tasdiqladı: Ukraina bütünligi ve qırımtatarlarğa qol tuta. Amma, aynı zamanda Rusiyenen munasebetlerni bozmaycaq, çünki cumhuriyet içün kelişikli bir şerik sayıla», – dedi İgor Semivolos.
Aynı zamanda, Putinniñ sanktsiyalarından soñ, Türkiye Rusiyege mallarnı sata bile, türk iş-adamları bu imkânnen faydalana bileler.
Erdogannıñ ğalebesinden soñ, Türkiyeniñ islamlaşuvından qorqqan bazı ekspertlerniñ fikirilerini Semivolos teñqid ete. «Cemiyetniñ belli bir qısımları islam an-anelerni küte, ve bunı devam ettirecekler, buña qarşı çeşit sebeplerden çıqqanlar da bar», – dedi o.
«Türkiyeden qırımtatarlar ve ukrainliler beklegen faallik olmaycaq»,– Togrul İsmail
Ankaradaki iqtisadiyat ve tehnologiyalar universitetniñ halqara munasebetler fakultetiniñ dotsenti Togrul İsmail da tamam şu fikirde.
«Türkiyeniñ Qırım statusı ve qırımtatrlarnen bağlı fikiri deñişmeycegi bese-belli. Faqat, qırımtatarlar ve ukrainliler beklegen faallik olmaycaq. Türkiye pragmatik siyasetni alıp bara, o Rusiyeden davalaşmaqtan saqınıp, er alda Ukrainanıñ bütünligine qol tuta ve imkânı olğanı qadar oña yardım etmege tırışa», – dey ekspert.
Onıñ sözlerine köre, Türkiye Avropa birliginiñ siyasetinen memnün degil edi ve Ukrainada peyda olğan meselelerde o qabaatlı, dep saya. «Türkiyeniñ siyasiy elita ve siyasetşınaslar, Avropa birligi müddetten evel regionda idare etmege istegeni içün qabaatlı, dep belleyler», – dep qayd etti Togrul İsmail.
Qırımtatarlar da Türkiyeden çoq şey beklemeyler eken. Meclisniñ tış alâqalar bölüginiñ reberi Ali Hamzinniñ fikirince, Türkiye yolbaşçıları Qırım boyunca mümkün olğan qararlarnı almaylar.
«Türkiyeniñ Qırımda yerleşmesi içün bir çoq şansları bar edi, amma olarnı qaçırdı. Erdogan akimiyetke kelgen soñ, filistinlilerniñ aqlarını qorçalağanı kibi bizim aqlarımıznı qoruycağına işançım yoq», – dedi Hamzin. Onıñ qayd etkenine köre, türkler Aqmescitte büyük caminiñ qurucılığı boyunca bergen vadelerni yerine ketirmediler. «Türkiye topraqnı resmiyleştirtiriñiz, dep ayttı. Biz onı resmiy olaraq qayd ettik, soñra bir – bir buçuq yıl devamında leyhalarnen bağlı añlaşılmağan muzakereler alıp barıldı, neticede leyha ömürge keçirilmedi», – dep qayd etti Hamzin.
«Türkiye Qırımnıñ Rusiye terkibindeki statusını tanımaycağı ve Kırım Ukrainanıñ ayırılmaz parçası olğanını bildirgen edi. Amma, Rusiyege, şahsen Putinge tesir etkenini körmege ister edik. Türkiye eñ yüksek seviyede Moskva ile körüşüvni teşkil etip olur edi, amma, bunı yapmay», – dep bildirdi Hamzin.
Hatırlatamız, Recep Tayip Erdogan 1994-1998 sneleri İstambulnıñ meri edi. 1998 senesi miting devamında din mevzusında şiir oquğanı içün teñkid etilgen edi, bundan soñ mer vazifesini terk etti.
2002 senesi baş nazir olaraq tayin etile, Türkiyeniñ aman-aman bütün akimiyeti onıñ qolunda edi. Avropa Birliginiñ vekilleri 2000 senelerniñ ortalarında Türkiyede söz serbestligi sıqıştırılğanını qayd etken ediler.
2013 senesiniñ yazında Türkiyede kütleviy narazılıq aktsiyaları yüz berdi, adamlar Erdogannıñ ükümetini istifağa ketmesini talap ediler ve Türkiyeniñ islamlaşuvına qarşı çıqtılar. Politsiya ile davalarda biñlerce adamlar zarar kördiler.
Saylav kampaniyası devamında Erdogan ğalebe qazanğanı taqdirde, Türkiyeniñ anayasasını deñiştirip, prezidentniñ aqlarını kenişletecegini bilidrgen edi.
2014 senesine qadar Türkiye prezidentini parlament saylay edi.
