Kiyev – Resmiy Kiyev er daim Qırım Ukrainanıñ bir qısımı olğanı, ve yaqın kelecekte qaytarılacağı aqqında bildirmeler yapa. Faqat, akimiyet yapılacaq areketlerniñ planını ale daa belli etmedi ve aytqanları tek sözde qalmaqta. Aynı zamanda, teşebbüsçiler Qırımnıñ Ukrainağa qaytarıluvı boyunca mahsus tedbirlerniñ işlep çıqarıluvını ve ayırı qurumlarnıñ talap eteler. Qırım.Aqiqat saytı siyasetçiler, cemaat vekilleri ve ekspertlernen subetleşip, Ukraina Qırımnı qoluna keri alması içün angi yollar seçmeli, kibi sualler berdi.
Ukraina prezidenti Memuriyeti yolbaşçısınıñ muavini Valeriy Çalıy iyül 30 künü brifingte: «Ukrainanıñ resmiy mevamı: Qırım ukrain olıp qalmaqta. Vaqı kerek olacaq, amma biz ileride yarımadanıñ qaytarmasını mümkün etecek şimdi adliyeviy tedbirlerni işlep çıqarmaqtalar», - dep ayttı.
Çalıy Qırımnıñ qaytarıluvı boyunca adliyeviy programmalarnı beyan etti, amma nasıl konkret adımlar yapılacağını aytmadı. Aynı zamanda ekspertler ve teşebbüsçilerniñ fikirince, işğalnen bağlı küreş tek adliyeviy tedbirlernen bağlı olmamalı. Ve daa keñiş çareler baqılmalı.
Şimdiki vaqıtta, devlet tek deklarativ beyannamelernen sıñırlana, bütün küçüni Donbasstaki meselelerge sarf ete. Yaqın Şarqiy taqiqatlar Merkeziniñ müdiri İgor Semivolos bu kibi fikirde.
«Strategiya yapılacaq olsa, belli bir areketler teşkil etilmeli. Şarqtaki meseleler ne qadar tez çezilse, devlet te o qadar tez analitik merkezlerni qurıp, strategiyanı meydanğa ketirir. Qırımnıñ qaytarıluv meselesi qolay degil, ve bir sıra tedirlerni talap ete», - qayd etti ekspert.
Semivolosnıñ aytqanına köre, mütehassıslar tarafından yarımadanıñ qaytarıluvı boyunca plan muzakere etile. Hususan, Ukraina Qırımnı blok etip, Rusiyege yarımadanıñ ne qadar qıtağa bağlı olğanını köstere.
Cartınıñ adamları kendi plannı teklif ettiler
Şimdiki vaqıtta «Qırım ekspert merkezi» cemaat teşkilâtınıñ reberi, Cartı ükümetinde Qırımnıñ regional inkişafı Agentliginiñ yolbaşçısı olğan Aleksey Starodubov, cumhuriyetniñ qaytarıluvı boyunca leyhanı işlep çıqardı. Onıñ fikirince, strategiyanı üç blokqa bölmek kerek: grajdan, halqara ve anayasa.
«Grajdan blokı Ukraina vatandaşları – qırımlılarnıñ fundamental aq ve serbestliklerniñ qorçalavını teşkil ete. Saylamaq ve saylanmaq aqqı, tasil almaq aqqı, areket etmek aqqı ve ilâhre. Bugünde bugün, ukrain vatandaşlığını saqlap qalğan vatandaşlar em Qırım, em qıtaiy Ukrainada aqlarını qısmen coydılar. Olarnıñ meselelerinen esasen, Kiyevge köçken qırımlılar teşkil etken cemaat teşkilâtları oğraşalar», - dep yazdı Starodubov «Liga» portalındaki blogunda.
Ekspert teklif etken halqara blok, Ukrainanıñ çeşit halqara mahkemelerge şikâyetlerniñ berüvinden ibaret. Hususan, Starodubovnıñ fikirince, Kiyev, territorial bütünliginiñ bozuluvı sebebinden, BMT-nıñ Halqara mahkemesine muracaat etmeli.
Bunen beraber, ekspertniñ fikirince, Anayasağa da deñişmeler kirsetip, yerli referendumlarnı yasaq etmeli.
Bazı siyasetçi ve ekspertler Starodubovnıñ planını teñkid ettiler. Meclis reisi Refat Çubarov, leyhada tamır halq aqqında iç bir söz aytılmağanından çorlandı.
«Qırımtatarlar asıl da añılmay. Müellif ne keçmişte, ne keledejkte olarnı Qırımda körmey. Qırımnıñ işğalini qabyl etmegen tamır halqnı közge almay. Bu sebepten, tamır halqları aqları qanunları saasında Ukraina küçüni arttırıp olamaz», – dep yazdı Çubarov Facebook-ta.
Meclis reisiniñ fikirince, Starodubov qırımtatarlarnı mahsus körmemezlikke urdı, çünki o, yıllar devamında tamır halqnıñ aqlarını közge almağan Qırım akimiyeti vekillerinden biridir.
Aynı zamanda, mütehassıslar, Qırım işğali meselesiniñ BMT halqara mahkemesinde baqılmasını da teñkid etmekteler.
«BMT Halqara mahkemesi bir de bir işni er tarafnıñ razılığından soñ baqa. Amma, Rusiye, Ukraina açılması istegen er türlü mahkeme işini toqtatacğı belli», - dey, Taras Şevçenko adına Kiyev milliy universitetniñ halqara munasebetler kafedrasınıñ müdiri Aleksandr Zagorodnıy.
Qırımlı siyasetşınas Aleksandr Starişniñ fikrince, Kiyev Stokgolm arbitraj mahkemesine muracaat etmeli.
«Qırımnıñ işğali zamanında çalışqan añlaşmalar esasında yarımadanıñ qaytarıluvı boyunca tedbirlerni işlep çıqarmaq kerek. Bunıñ içün endi olğan esaslar yeter. Bunı endi evelden yapmaq kerek edi. Birinciden, Stokgolm arbitraj mahkemesine muracaat etip, işğalciler saipleştirgen Ukrainanıñ mülküni qaytarmaq mümkün», – dep añlattı siyasetşınas.
Akimiyet qıbırdamay, dep şikâyet eteler
Bir sıra ekspertler ve cemaat teşkilâtları özleri Qırımnı qaytarmaq içün strategiya üzerinde çalışıp başladılar. Bu kibi teşebbüs «Tış işler Maydanı» tarafında işke tüşürile. Bu leyhanıñ teşebbüsçisi, «BlackSeaNews» saytnıñ muarriri Andrey Klimenkonıñ fikirince, işğal etilgen territoriyanıñ qaytarılması içün halqara teşkilâtlarnıñ sanktsiyaları, naqliye, yatırım, ticaret blokadası esas rol oynaylar.
«Putin Donbasstan Azaq deñizniñ yalısına qadar yolnı temin etip olamağanından soñ, olar içün bir belâ oldı. İşte, bu usulnen Qırımnı tez qaytarmaq mümkün. Qıtasız Qırım- bu geoiqtisadiy bir ada, iç bir ihtiyacını yer ine ketirip olamaz», - dep añlattı Klimenko Qırım.Aqiqatqa.
Şimdiki vаqıtta, muarririyet, Qırımğa qanunsız kelgen çetel gemi ve uçaqlarnıñ cedvelini tize ve olarğa qarşı sanktsiyalarnıñ kirsetüvine teşebbüs köstere.
Tamam bu kibi strategiya üzerinde cemaat vekilleri de qafa yormaqtalar. Mecburen köçkenlerniñ cemaat teşkilâtları Koordinatsion komitetiniñ reberi muavini Andrey Şçekun Qırım.Aqiqatqa bildirgeni kibi, şimdilik cemaat temsilcileri öz planını belli etmeycekler, akimiyetniñ qıbırdağanını bekleyler.
«Bunıñ episi boşuna olmasın dep, devlet qurumları teşkil etilmeli. Ve olarnı temsil etecek kadrlar müim. Olar keregi qadar çalışmasalar, Qırımnı nasıl etip qaytaracaqmız? Bundan da ğayrı, Qırımnıñ qaytarıluvı paalığa tüşecek, buña azırlıq körmelimiz», - dedi Şçekun.
Aytqanına köre, şimdilik Ukraina akimiyeti iç bir türlü adımlar yapmaylar.
Deputatlarnıñ bazıları da bu fikirdeler.
Ukraina halq vekili Andrey Sençenko Qırım.Aqiqat ile subetleşti: «Bugünki künde ükümetnni özü ve anda bulunğan adamlar qoyulğan maqsadalarğa kelişmeyler. Er degil, belki. Kırım işğal etildi, antiterroristik tedbirler ötkerile, bir sıra iqtisadiy meseleler bar, onıñ içün adamlar da vazifelerge köre olmalılar», - dedi o.
Halq vekili aytqanı kibi, o Qırımnıñ qaytarıluvı boyunca strategiya ğayesine qol tuta. Amma, onı açıqtan-açıq tutmağa da kerek degil, dey.
