Bu afta devamında Donetskte musulman ve hristian diniy vekilleri birlikte isyancılarnıñ esirliginden ukrain greko-katolik kilsesiniñ papazı - Tihonnı (ayatta – Sergey Külbaki) azat etmege muvafaq oldılar. Onı «Rus pravoslav ordusı» vekilleri yaqaladılar. Amma, salı künü aqşam daa bir papaznıñ ğayıp olğanı aqqında malümat peyda oldı. Bu sefer Gorlovkadaki yerli Roma-Katolik kilsesiniñ papazı Viktor Vonsoviçni esir ettiler. İyül 12 kününden başlap, Kiyev patriarhatı ukrain pravoslav kilsesiniñ papazı Yuriy İvanov belgisiz şahıslar tarafından qırsızlandı. Şeerdeki kergin vaziyetke baqmadan, çeşit diniy birleşmeler faaliyetlerini devam etireler. Радио Свобода Donetskteki «UMMA» Ukraina musulmanları diniy idaresiniñ reberi Said İsmagilov ile subetleşti. Ondan Donbass musulmanlarına «Donetsk halq cumhuriyeti» vekilleri tarafından basqı yapılamı, isyancılarğa qol tutqan çeçenler şeerde peyda oldılarmı ve imamlar camige kelgen musulmanlarnıñ mevamını deñiştirmek içün faaliyet alıp barmaq kereklermi, suallerni soradıq.
– Birinciden, Donetsk vilâyetinde papazlarnıñ ğayıp oluvı adiseleri aqqında soramağa isteyim. Bilgenime köre, çeşit din vekilleri birlikte grek-katolik kilsesiniñ papazı – Tihonnı azat etmek içün faaliyet kösterdiler. Bunı yapıp oldıñız, amma esirlikte diger papazlar da buluna. Olarnıñ sayısı qaç?
– Eñ azı eki – Kiyev patriahatınıñ pravoslav papazı Yuriy ve Gorlovka civarındaki arbiyler noqtasında yaqalanğan Roma- Ktolik kilsesiniñ papazı (papaz Viktor Vonsoviç – müell. qaydları).
– Böyle şaraitlerde şeerni terk etken din hızmetçileriniñ sayısı çoqmı? Siz ne içün qalmağa qarar aldıñız?
– Şeerni terk etken din hızmetçileri bar, bu cümleden musulman imamları da ketti. Asılında, menimce, imamlar halqı ile birlikte bulunmaq kerekler. Çünki, nasihat etmek, tınçlandırmaq, dua etmek, namazlarnı keçirmek, adamlar ölse, cenazelerni qılmaq lâzim. Ölgenler ise, er taraftan bar. Adam, soñki yolğa dinine köre ozğarılmalı. Bu, onıñ Allahtan berilgen aqqı. Din oğrunda hızmet etken kişi – cesür olmalı, çünki Allah rizası ve halq içün çalışa. Onıñ içün, em din, em maneviy cietinden, imamnıñ dincilerni qaldırıp qaçıp ketkeni yañlıştır. Olarnı kim aybetlep, qasevetlerini çekecek? İmam olğan son, soñunace vazifesini eda etmeli.
– Şimdiki vaqıtta Donetsk ve vilâyetinde yüz bergen adiselerni nasıl etip adlandırır ediñiz? Bu cenkmi, terroristlerge qarşı tedbirlermi ya da daa bir şey?
– Men ne olıp keçkenini özüm añlap olamayım. Maña kimdir añlatsa edi! Şeerniñ soqaqlarında Rusiye timsalleri altında arbiy tehnika, bir çoq askerler yüre. Dаimiy sürette arbiy tedbirler keçirile. Bunı pek yahşı köremiz, adamlar öle. Bunıñ episini nasıldır adlandırmaq küçtir. Adamlarnıñ özleri aytqanı kibi, bu ilân etilmegen cenkke oşay. Çünki belli bir devlet tarafından arbiy tehnika ve silâlı adamlar kele, olar ukrain aribiylerinen cenkleşeler. Sakinler bunıñ şaatıdırlar. Bunı nasıl etip adlandırırsıñ? Mında arbiy mütehasıslar, belki uquq qoruyıcı, halqara teşkilâtları tasnif etmeliler. Olacağına çare olmaz. Ciddiy bir cenk yüz bermekte, «Grad», tank, mermi ve diger aletler qulanıla.
– Donetskte ne kadar adam islamnı küte?
– Tekmil bir raqamnı aytıp olamam, amma on biñlernen bardır.
– Bu vaziyette olar camilerge kelelermi? Ya da sayısı eksildimi? Olar içün bu havflımı?
– Elbette, adamlarnıñ sayısı azca oldı, çünki Donetsk yarı boş. Adamlar esasen Ukrainanıñ diger rayon ve vilâyetlerine keteler. Kündüzleri camilerge kelmek er alda telükesiz kibi körüne, amma, geceleri arbiy adamlar mahsus bir qaidelerni kirsetkenleri içün, teravih namazalarına kelmek havflıdır. Ya apis eterler, ya da añlaşılmamazlıq çıqsa ateş açıp, öldürirler. Ramazan başlamazdan evel, yerli musulmanlarğa kendi havfsızlığında emin olmağanıñız içün, namazlarnı evleriñizde qılıñız, dep ayttıq.
– Yerli musulmanlar arasında «Donetsk halq cumhuriyetini» desteklegenler barmı? Siz olarnıñ fikirlerini deñiştirmege tırıştıñızmı?
– Yerli musulmanlar arasında çeşit fikirde olğan adamlar bar. Esasen olıp keçken munaqaşalar, bir de bir müsbet neticege ketirmey…Musulmanlarnıñ ekseriyeti Ukrainağa qol tuta. «DHC»ni da desteklegen adamlar bar. Amma, olarnıñ sayısı az. Faqat, biz islam degerliklerini añlatıp, er adamnı Allahnı tüşünip, kendi neticesini çıqarmağa teşviq etmege tırışamız. Açıqtan –açıq munaqaşalar açmaq - hayırsız bir iştir. Er kes şimdi siñirli. Vaziyet pek kergin. İmam tarafından açılğan dava ise, fayda ketirmez, em de yañlış qabul etile bile.
– Donetsk musulmanları DHC vekilleri tarafından basqı duyalarmı, çünki islamnı kütken qırımtatarlar kütleviy şekilde Qırımnıñ işğaline qarşı çıqtılar, Donbassta ise, Rusiye ğayeli insanlar ve silâlanğan isyancılar aksine alğışladılar?
– Allahqa şükür, maña nisbeten daa basqı yapılmadı. Amma, diger din– greko-katolik kilsesi, Kiyev patriarhatı pravoslav kilsesi ve diger hristian aqıntılarınen meseleler çıqa. Başqa din temsilcilerni yaqalap, sıqıştırğanları zaman, özüni raat duymasıñ. Keçenlerde Donetsk hristian universiteti zapt etildi, er kesni quvalap, anda arbiy adamları yerleştiler. Allahqa şükür bizni daa toqunmadılar, amma umumen vaziyet pek havflı.
– İsyancılarnen birlikte olğan bir çoq Qavqazlı arbiyler aqqında laflar yürütildi. Çeçenlerni de aña ediler. Olardan kimse camiñizge keldimi?
– Olarnı er kes kördi. Yerli musulmanlar arasında farqlı insanlar bar. Em çeçenler, em Dağıstan, em gürci regionlardan kelgenler mevcut. Olar kelip, semetdeşlerini rast ketirgenlerini aytqan ediler. Çünki, til, tarz-areketine köre, çeçen çeçenni, abhazlı abhazlını qolay tanır. Bir kere, cuma namazına, bir avtobus, amma, silâsız, adamlar keldi. Tınç namazlarını qılıp, tınç kettiler. Bizim tüşüngenimizge köre, bular Qavqazlı musafirler ediler.
– Donbasstaki davanı barışıq yollarnen ya da arbiy usullarnen tınçlandırmaq mümkün?
– Cevap bermek küç. Men, eminliknen şunı ayta bilem, ukrain tarafı belli bir adımlar yaptı. Bir taraflı arbiy areketlerni toqtatqan edi. Yazıq ki, neticesiz qaldı. Men tahmin etip olamam. Yekâne yolumız – adamlarğa nasihat etip, öldürüvlerni toktatsınlar, aqıllarını toplasınlar, devletni parçalamasınlar. Çünki, öldürüv – öldürüvdir. İç bir din, öldürüvni hayır bir iş kibi tanımay. Onın içün Allahtan aman-esen yaşayış istep, dua etemiz.
