Kiyev – Ukraina Yuqarı Şurasınıñ insan aqları boyunca vekili Valeriya Lutkovskaya Qırım.Aqiqatqa bergen intervyüsında qırımlı qaçaq ve siyasiy mabuslerniñ aqlarını nasıl etip qorçalağanını ve Rusiye ombudsmeni Ella Pamfilova ile alıp barğan muzakereler aqqında tavsilâtlı şekilde ikâye etti.
– Valeriya Vladimirovna, Qırım sakinleriniñ çoqusı Qırım ve qıtaiy Ukraina arasında memuriy sıñırnı keçkende, bir sıra meselelerge rast kelgenlerine şikâyet eteler. Bunı al etmek içün neler yapıla?
– Ukraina 19 yaşından 60 yaşına qadar erkeklerge Ukrainağa kirişni yasaqlağanı aqqında malümat peyda olğan soñ, biz birden migratsion hızmetine muracaat ettik. Ve bu kibi yasaq olmağanını ögrendik.
Şimdiki vaqıtta, Qırım ve Ukrainanıñ şarqında yüz bergen adiselerni añlamaq kerek. Mustaqil Ukrainanı menfiy qabul etken küçlerniñ Qırımdan qıtağa avuşmasından saqınmaq kerek. Onıñ içün nezaret yapıla.
Biz vaziyetni taqip etemiz, ve er meseleni ayırıca al etmege tırışamız. Eminliknen ayta bilem: qırımlılarnı sıñırdan keçirmemek avalesi berilmedi. Daa eyi teşkerüvler keçirmege emir etildi. Bugünki vaqiı-adiselerni köz ögüne alsaq, ğayet anlayışlı bir emir. Şimdilik bozuvlar qayd etilmedi.
– Amma, yarımadada Ukraina vatandaşları da bar, olar qıtağa barmağa isteyler, lâkin vesiqaları yerinde degil: ya resimi yoq, ya da vesiqa coyuldı. Olar ne yapmalı?
– Keçenlerde biz bu sualge cevap aldıq. Eñ yaqın vaqıtta, vesiqalarnı tertipke ketirmege istegenler vekillerini yollap, er şeyni tüzete bileler. Em de poçta vastasınen de mümkün. Amma, aynı zamanda Ukraina vatandaşlıqnı tasdiqlağan yekâne vesiqanı poçtanen yollamaq ta havflı.
– Yani, pasportnı kene de elde etmek içün, notariusnıñ ttasdiqlaması kerek, Qırımda bu soy mütehaasılar Rusiye qanunlarına köre çalışalar. Olar bergen vesiqalarnı Ukrainada qabul eteceklermi?
– Ya ne yapayıq? Bir şey degil. Bir sıra halqara añlaşmalar bar, olar Mustaqil devletler birligi çerçivesinde çalışalar ve Rusiye Federatsiyası territoriyasında berilgen vesiqalar da kerçke sayıla.
«Biz köçebeler aqqında qanunnıñ qabul etilmesini bekleymiz»
– Qırımdan mecburen köçken qırımlılarnıñ aqları nasıl etip qorçalanğanını nezaret etesizmi?
– Biz elbette ki, devletniñ şarqı ve Qırımdan köçkenler arasındaki farqnı köremiz. Donetsk ve Lugansktan köçkenler yaqın vaqıtta yaşağan evlerine qaytırlar, qırımlılarğa ise, barmağa yer yoq. Onıñ içün, bunı közge alamız.
Birinceden, mecburen köçkenlerniñ statusını isbatlaycaq qanunnıñ işlep çıqarılmasında iştirak etemiz. Bu qanun bizge kerek, çünki onsız, misal içün nefaqanı ve diger içtimaiy tölevlerni elde etmege imkânsızdır.
Ondan da ğayrı, mesken ev ve tibbiy hızmetler meselesini de çezmek içün çalışamız.
– Amma, bazı uquq-qoruyıcılar bu qanunnıñ bir sıra nuqsanlıqları olğanını aytalar.Çünki adamlar, köçebe olğanlarını tasdiqlap olamazlar.
– Köçebe olğanlarını qırım propiskası olğan pasportnı kösterip tasdiqlay bileler. Qırımda yaşap ta, propisası olmağan adamlarnıñ meseleleri çıqa bile. Bu vaziyette statusnı mahkemede isbatlamaq keyerk olacaq. Yalıñız şaatlarnı ketirmek kerek.
– Qanunnı añlatqan yazıda da devlet tarafından masraflarnıñ yapılması közde tutulmay. Yani köçebeler maddiy yardımnı almaycaqlarmı?
– Asılında yañlış yazılğandır. Qanun leyhasınıñ özünde bildirilgeni kibi, Nazirler Kabineti 15 kün içinde bu qanun leyhasınıñ ömürge keçirilüvi boyunca yollarnı belgilemek kerek. Qanun, elbette ki, paranıñ ayırılmasını közde tuta. Belki de onı işlep çıqarğanlar para taqsimlenüvi Nazirler Kabinetinde muzakere etilecegini tüşüngenler.
«Qırım «ombudsmeni» ile çalışmağa niyetim yoq»
– Şimdiki vaqıtta ukrain akimiyeti Qırımdaki vaziyetni iç te nezaret etmey. Aynı zamanda yarımada sakinleri tarafından olarnıñ aqları bozulğanı aqqında şikâyet eteler. Rusiye ombudsmeni yardımnen siz olarğa destek bere bilesiñizmi?
– Yazıq ki, amma Ukrainada olıp ta, Qırım sakinleriniñ aqlarını qorçalamaq küç. Rusiye Federatsiyasınıñ insan aqları boyunca vekâleti ile ta 2012 senesi añlaşma tizgen edik. Ella Pamfilova daa çalışmay edi. Amma, iyün ayında Harkovde körüşekende añlaşma küçüni coymağanın qayd etken edik. Men bellesem, birlikte Qırımğa ziyaret teşkil etermiz. Çünki şimdi men dört yüzge yaqın şikâyetni yarımadadan qabul ettim. Em de Aqmescitniñ taqiqat ketken vaqıtta vaqtınca apishanede buluğanlar da mektüp yolladı. Olar, ister-istemez Rusiye vatandaşları oldılar, faqat bunı istemediler. Men Ella aleksandrovnağa rica ettim, Qırımğa ekimiz barıp ta bu vatandaşlarenn körüşeyik, rusiyeli akimiyetke tesir eteyik.
– Cevapnı daa almadıñız?
– Yazıq ki daa yoq. Men bu kibi teşebbüsnen Avropa Şurasınıñ İnsan aqları boyunca komissarı Nils Muyjniyekske te muracaaat ettim. Ukraina, Rusiye ve Avropa şurasınıñ ombudsmenleri ya da Qara deñiz regionı ombudsmenleri toplaşıp, Qırımğa ziyaret ile barmamıznı teklif ettim. Cevap bekleyim.
– Qırım «akimiyeti» keçenlerde kendi «ombudsmeni» Lüdmila Lubinanı sayladılar. Siz buña nasıl qıymet kesesiñiz ve işbirlik quracaqsıñızmı?
– Yoq, böyle bir planım yoq. İç bir türlü qıymet kesmeyim.
«Cemilevni Qırımğa yibermegenleri sebebi, onıñ yarımadada daimiy yaşağan yeri yoq olğanınen bağlı»
– «Qırım terroristleri» olaraq iln etilgen Оleg Sentsov, Aleksandr Kolçenko ve diger qırımlılarnı qorçalamaq içün neler yapıla?
– «Qırım terroristleri» ibaresini eşitkende, er vaqıt külecegim kele. Bu nasıl bir saçma. Rejisser-terrorist – er alda hucurdır. Amma, saçma-sapan qabaatlavlarnen birlikte Sentsovnı Rusiye vatandaşı kibi qabul etile. Bunıñnen iç razı degilim. Amma, Ukrainadan buña şikâyet etmek küç.
Bu mesele boyunca Rusiye Prezidenti yanındaki insan aqları boyunca Şurasınıñ reisi Fedetovğa bir qaç kere muracaat ettim. İç bir malümat ondan kelmedi. Ella Pamfilovağa da muracaat ettim, ve işanam ki ,o bu vaziyetni nezaret eter. Ve Sentsovnıñ Ukraina konsulı ile körüşüvni teşkil etmek içün qolundan kelgenini yapar.
– Ğayıp olğan Leonid Korj ve Timur Şaymardanov aqqında malümatıñız barmı?
– Yazıq ki, yoq. Ğayıp olğanlarnıñ biriniñ anasınen biz daimiy bağda bulunamız. Men özüm oña Avropa Şurası insan aqları bloyunca mahkemesine şikâyet yazmağa yardım etmege azırım. Amma, bunı tek Rusiye Federatsiyasınen yazışqan soñ, resmiy cevap alğan soñ yapmaq mümkün.
– Meclis reisi Refat Çubarov ve Mustafa Сеmilev Qırımğa qaytmaları içün Ukraina ne yapa bile?
– Rusiyege kelmege yasaq etken vesiqanı iç biri almadı. Onıñ içün bu qararğa mahkemede şikâyet etip olamaylar. Bu elbette ki, insan aqlarınıñ qaba bozuluvıdır. BU mesele boyunca eki kere Ella Pamfilovağa muracaatta bulundım. Mustafa Cemilevnen bağlı cevapnı aldım. Çubarov aqqında ise cevap kelmedi.
– Cemilev aqqında ne söylediler?
– Cevapta Rusiye sıñır hızmetiniñ qararı tekrarlana. Anda, Mustafa cemilevge Rusiyege kelmege yasağı, «Qırım Cumhuriyetinde» daimiy yaşağan yeri olmağanen bağlı, dep yazıla. Añlağanıñız kibi, saçma bir şey. Küreşmege devam etecekmiz.
– Ukraina Avropa Şurası insan aqları boyunca mahkemesine Qırımnıñ işğali sebebinden şikâyet berdi. Siz mezkür mahkemeniñ işleri boyunca Ukraina ükümetiniñ vekili olıp çalıştıñız. Zanıñızca, neticesi nasıl olacaq?
– Avropa mahkemesiniñ qararlarını çoqtan tahmin etmeyim. Birinciyen, şikâyetniñ özüni örmedim. Onı Adliye nazirligi berdi ve doğru yaptı. Metinni tek bir kimse körmedi.
Elbette, kergin vaziyetni közge alıp, eñ yaqın vaqıtta baqılacağına işanam. Amma, bu tek tüşünceler, tahminler degil.
– «Gürcistan Rusiyege qarşı» mahkeme işi 8 yıl devamında baqıldı. Qırım boyunca qarar müddetten evel alınırmı, aceba?
– Alınacağına ümüt etem.
