Miroslava Kanarskaya
«18 mayısnıñ sabası. Babam saba namazını yapmağa azırlana edi, anam ev içinde bir şeyler yapa edi. Qapumıznı küçnen qaqtılar. Açtıq- bosağamızda 4 asker avtomat ve pislotelernen tura ediler. Olar qıçıra, sögüne ve bizni iterip, tışqa çıqmağa mecbur ettiler», – o vaqıt 10 yaşında olğan Ridvan Bekirov bu künni böyle hatırlay.
O 80 yaşında, amma hatırlavlar onı ale daa tınç qaldırmaylar. Balıqlava civarında yaşağan qorantasını, diger qırımtatarlarnı kibi yerli qabristanda topladılar. Azbarlarda qalğan ayvanlar, olarnıñ artından baqıp, uluy ve qıçıra edi.
«Biz naqliyeni beklegende, sığırımıznıñ müñregenini eşittim. Ana, bu bizim sığırımız dedi, o da maña, yoq o degil, dedi. Biz ondan uzaqtamız, tapıp olamaz. Şu daqiqası sığırımız köründi. Biz onı sağıp, başqalarına da süt berdik, soñ o padağa ketti», - dep hatırlay Ridvan qartbaba.
Saba saat 4-ten aqşam saat 17.00 –ce adamlar, yük maşnalarnı sıcaq mayıs küneşi altında beklep oturdılar. Aqşam üstü, Ridvan qartbabanıñ qorantasını ve köydeşlerini mal taşığan vagonlarğa yüklep, qapılarnı kilitlediler. Qartnıñ hatırlavlarına köre, qapularnı tek büyük stantsiyalarda askerlerniñ istegi ile aça ediler. Suv ve kenef yoq edi, bütün yol devamında tek bir kere aşattılar.
«Saratov – onı iç bir vaqıt unutmam. Bizni anda aşattılar, birinci kere. Sasıq balıq şorbasını berdiler, amma o, öyle tuzlu edi ki, aşamaq degil, qoqlamağa bile çare yoq edi».
Qartnıñ bildirgenine köre, eşelon tahminen 20 kün yolda edi. Bu vaqıt içinde bir çoq adam öldi. Ölülerni demir yollarnıñ çetlerinde qaldıra ediler. Faqat, ğurbetlik te qırımtatarlarnı daa bir belânen qarşıladı. Adamlarnı yertolelerde yerşletirdiler, bundan evel anda yapon esirlerini tutqanlar. Yataq yerine – topraq obası, dam yerine – terek ve qamış. Soñra, hastalıqlar başlandı. Yerli suvnı içmege mümkün degil edi.
«Adamlar kelgeninen epidemiya başlandı. Suvnı qaynatmadan içkenler, o da zeerli, pahta tarlalarındaq aqa edi. Öyle baqsañ, Qırım suvı kibi temiz körüne. Amma, zeer eken. Er kün 16-18 ölüni qabristanğa alıp kete ediler». Qart emin, onıñ qorantasını, anasına toylıq ediye etilgen qave degirmeni qurtardı. «Babam, bütün hastalıqlar suvdan olğanını bile edi. Onñ içün bizge nohutnı yahşı etip qavurıp, soñ onı çekmege mecbur ete edi. Er kün onı qave kibi içe edik. BU ediye bizni qurtardı».
Yerli sakinler bizim ile laqırdı etmemege tırışa ediler. Qırımtatarlarnı ketirmezden evel, özbeklerge «Vatan hainlerinen» muqayt olmağa aytqanlar, dey Ridvan qartbaba.
Ğurbetlikteki ayat, ağır, facia ve qasevet ile tolu edi, deyp hatırlay qartbaba. Onıñ içün, imkân peyda olğanen onıñ büyük qorantası Aqmescit rayonnıñ Partizanı köyüne köçip keldi. Mında, o apyınen beraber, buyu kev qurıp, bala torunlarını östürdiler. Keçenlerde, apayı bu dünyanı terk etti, amma qartnı tek bir şey tınçlandıra – qadın, tuvğan Qırımda defn etildi.
