Qırım qaçaqları devletniñ qıtaiy qısımında nasıl yaşaylar?

Ulyana Domaşeva

Kiyev – Qırım ve Ukrainanıñ şarqiy regionlarından kelgen vatandaşlarnı Yanukoviçniñ «Mejigorye» çiftliginde yerşleştirdiler. Mekânlarını deñiştirgen adamlar nasıl yerleşkenler, aceba? Devlet olarğa kerekli diqqat ayıramı? Bu mevzuda Qırım.Aqiqat qırımlılarnıñ yerleştirüvi ve işnen teminlevi büonca grajdanlıq teşebbüsi koordinatorı Gayde Rizayeva ve Ukraina Prezidenti Memuriyetiniñ vaqtınca işğal etilgen topraqlarnıñ ve içtimaiy adaptatsiya meseleleri boyunca bölükniñ reberi Andrey İvanets ile subetleşti.


Qırımlı Gayde Rizayeva mekânlarını mecburen deñiştirgen qaçaqlarnıñ meselelerinen 2014 senesi martnıñ başından oğraşıp başladı. O Kiyevge köçip, akimiyetniñ diqqatını yarımadaki vaziyetke celk etmege areket etti, o vaqıt devletniñ qıtaiy qısımına qırımlılar endi köçeyatıp başladılar. «Soñra, «referendum» ötkerildi, qaçaqlarnıñ sayısı arttı, men ise bar küçümnen olarnıñ Kiyev ve vilâtinde yerleştirmek içün çalıştım», – dey, G. Rizayeva.
Teşebbüsçiniñ aytqanına köre, o özü bir buçuq biñ adamnı yerleştirdi. «Bu iş ile içtimaiy meseleler Departamenti de oğraşa edi, amma endi üç aftadan berli olar faaliyetlerini devam etirip olamaylar, çünki devlet olarğa qaçaqlar içün kerekli olğan mülkni ayırmay, – dey Gaide hanım. – Bundan da ğayrı, diger rayonlardan kelgen qaçaqlarnı registratsiya yapmaylar – yalıñız, qırımlılarnı qayd eteler. Bu sebepten, diger rayonlardan köçkenlerni qorçalamağa niyetlendim».

Gaide hanımnıñ aytqanına köre, keçenlerde, meslekdeşlerinen beraber aktsiyanı keçirdi – Ukraina baş prokurorı Viktor pşonkanıñ evinde qaçaqlarnı yerleştirdi, amma halq imayesi olarnı andan "quvdı". Faqat, sabıq prezident V. Yanukoviçniñ «Mejigorye» rezidentsiyasında adamlarnı musafir etip qabul ettiler. Tahminen 25 nefer adam, bular qadın, qartlar ve balalar şimdiki vaqıtta anda yaşaylar.

– Asılında qaçaqlar qayda yerleştirile?

– Biz olarnı Kiyev sakinleriniñ dairelerinde, evlerinde, yazlıq evlerinde yerleştiremiz. Kiyev şeeri devlet memuriyeti pek yardım ete – bizge 5-nci ve 6-nci qatlarını ve Oktâbr sarayını ayırdılar. Amma, anda kerekli şaraitler yoq, onıñ içün qadın, bala ve qartlarnı men şaraitleri yahşı olğan evlerge yollayım.

– Sizni ne tşeviq ete?

– Birincicen, vatanperverlik. Men qırımtatarım, qırımtatarlar çoq şeyni kördiler, endi ayaqqa turacaq vaqıtta, daa bir darbe başımızğa tüşti. Qırımtatarlar sürgünlikten soñ, Rusiyege qaytacaqlarını bilse ediler, Qırımğa qaytmaz ediler. Biz, yarımada Ukrainağa ait olğanı içün avdet ettik, çünki mında öz fikirleriñni serbest bildirmek mümkün, şimdi ise Qırımda ne olayata, adamlar telefonda bile laqırdı etmege qorqalar.

Aktsiyamnıñ maqsadı şu edi: iç bir kimsege Pşonka, Yanukoviç, Zaharçenkonıñ evi kerek degil, men yalıñız, devletniñ bu meselege diqqatını celp etkcku oldım. Yarım yıl içinde Maydannı aşatıp, beslegen kiyevliler endi qaçaqlarnıñ yerleştirilüvi meselelerinen oğraşqanlarını istemedim. Devlet şunı añlasıñ – biz onıñ imayesi altında bulunğanımıznı is etmege isteymiz. Pşonka, Zaharçenko, Yanukoviçniñ evleri aqqında aytqanda – olarnı devlet qoluna berip, anda qartlar evi, hasta balalar içün bir mekân, öksüzler evlerini teşkil etilmesini ister edi. Bu em doğru, em insaniyetli bir areket olur.

– Siziñle çalışqan taqım barmı?

– Yazıq ki, ya da aksine, amma menim taqımım yoq. Bİr de bir şeyni yahşı yapacaq olsañ, onı özüñ yap, deyler. Bu menim ayat şiarım. Men Maydannıñ Grajdanlıq Şurası azasım. Öz areketlerimni yalıñız insafım ile muzakere etem. Menim taqımım, Ukrainanıñ çeşit regionlarından lâqayd qalmağan vatandaşlardır. Qaçaqlarnıñ meselelerini al etken bir çoq grajdanlıq teşkilâtlar faaliyet etkenine baqmadan, men olarnen birlikte çalışmayım. Bazılarnıñ işini nezaret ettim, olarnıñ episi esaplarnı açıq, adamlarnı para toplamağa çağıralar. Amma, neticede, qaçaqlar ep bir maña keleler, çünki mende esap yoq, em de olmaycaq.

Men kerçekten, akimiyetnen işbirlik yapmağa tırışam, qaçaqlarnıñ sayısı arta, yalıñız qırımdan degil de, diger rayonlarddan da köçeler, ve olar eki yol arasında qalalar. Akimiyet bu adamlar içün yaşayış içün kerekli şartlar yaratmalı: öz regionında kendi evlerinde yaşamalılar, öz işini yapıp, qorantalarnı baqıp, bir şeylerge ümüt beslesinler. Ya da bu adamlar, vatannı sevip te, işğal eticilerden qorqıp, başqa yerge köçseler, yaşayış seviyeleri belli bir derecede temin etilmek kerek, olar özlerini adam kibi duymalılar.

Bugün maña Lvovlâ arbiyli telefon etti, o acele sürette Aqyardan köçti. O telefon açıp, şunı ayttı: «Üç aftadan berli bir kapigim bile yoq. Qomşular yemek ketireler, özleri aç olsalar da yardım eteler. Menim atta Kiyevge yardım soramaq içün param yoq».

Adamları böyle alğa ketirmege mümkün degil! Kimdir küçlü, belki dayanır, kimdir, aqılsızlıq yapar ve peşman eter. Adamlarnı ise, tek bir şeynen tınçlandırmaq mümkün – ev ve bir loqum ötmegi olsa, yeterli. İş yeri olmalı – bu adamlar kerçekten çalışmağa isteyler, amma er keske iş bermege imkânımız yoq. Onıñ içün ükümetke rica etem: esiñizni toplañız ve adamlar nasıl alğa kelgenini tüşüniñiz

– Siz özüñizni siyasetçi sıfatında köresiñizmi?

– Yoq. Men iç bir zaman siyasetnen oğraşmaycam. Bu menim istegim. Amma. İç bir vaqıt yoqsullarğa yardım etmekni red etmem. Çünki şimdi olarnı taşlasam, ümütsizlikke qapılırlar. Çünki olar maña, bir çoq müessiselerde olğandan soñ, soñki nevbette keleler.

Şimdi men olarnıñ göñüllerinde vatanperverlikni saqlap qaldırmağa isteyim. Ve mayıs 25 künü prezident saylavları adaletli keçkenini pek isteyim. Maña mında qabar berecek oldılar, qırımtatarlarnı belli bir namzetke qol tutqanlarını isteyler.
Men aytam: «Men qırımtatar halqı degilim, men qırımtatarım, Ukraina vatandaşım, ve lâyıq namzetni seçip, reyimni berecem». Bu halqnıñ seçimi olmalı.

Andrey İvanets, Ukraina Prezidenti Memuriyeti yanında vaqtınca işğal etilgen territoriyalarnıñ meseleleri ve içtimaiy adaptatsiya boyunca bölükniñ reberi, aksine, qırımlı qaçaqlarnıñ vaziyeti eyileşkenini qayd ete ve bu meselenen oğraşqanlarnı devlet desteklegenini bildirdi. İvanetsniñ aytqanına köre, Ukrainanıñ qıtaiy qısımına avuşqan qırımlılarnıñ problemalarını al etken bir qaç devlet bölük çalışa. Hususan, Prezident Memuriyeti yanında mahsus bölük açıldı. Bundan da ğayrı, adamlarğa yerleşmege yardım etken ştab mevcut.
«Eyi deñişmelerni qayd ete bilemiz – birinciden, tasil Nazirligi Qırım oquv yurtlarından studentlerni Ukraina aliy oquv yurtlarına avuştırmağa yardımcı oldı,– dey İvanets. – Qolaylaştırılğan bir shema işlep çıqarıldı ve endiden soñ, istegen studentler devletniñ qıtaiy qısımında oquylar».

Ekinciden, tibbiyet sasında belli bir yeñişler qayd etildi. Böyleliknen, mekânını deñiştirgen adamlar, Kiyev hastahanelerinde tedaviylene bileler.

«Şübesiz, problemler pek çoq, olar acele sürette çezilmeliler – ev-mesken meseleleri, registratsiya, bank kartlarnıñ işletüv meselesi, bunıñ episi ardı-sıra çezilmekte», – qayd etti İvanets.

İvanetsniñ bildirgenine köre, Prezident Memuriyeti mecburiy qaçaqlar bütün ukrain birinci şurasına yardım kösterdi. Qaçaqlarnı birleştirgen ondan ziyade grajdanlıq teşkilâtı ve teşebbüs gruppaları kendi meselelerniñ çezüv yolarını qıdıracaq teşkiliy komitetni meydanğa ketirdiler. Olarğa Prezident Memuriyeti desttek köstere. Mayıs 23 künü, Kiyevde birinci toplaşuv ötkerilip, akimiyetke konkret tekliflernen muracaat etecekler.