Aqmescit – Onıñ ayatı – keder ile hatırlanğan biñlerce ömür yollarınıñ birisidir. Hatice İslâmova – 1941-42 seneleri Aqyar mudafaasınıñ faal iştirakçisidir. Ulu Vatan Cenkiniñ II-nci dereceli kavaleri nişanı ve «Aqyarnıñ mudafaası» medaline nail olğan qırımtatarı. Bir çoq fahriy yarlıq, nişanlar, devlet tarafından ayırılğan diqqat, ürmet ve şüret – bunıñ episi Hatice bitanıñ ömürinde ziyadesinen bar edi. Amma, çeşit türlü teşekkürnameler eñ qıymetli şey – Vatannıñ yerini alıp olamadı, bu topraq içün o canını acımay cenkleşti, bu topraqtan onı satınlıqta qabaatlаp sürgün ettiler.
Narin, alçaq boyulu qadın meni bosağada qarşılay. O Aqmescite bir odalı, sade donatılğan dairede yaşay. Yaşına baqmadan (keçken sene dekabr ayında o 94 yaşını toldurdı), Hatice bita öz çaresini özü tapa ve yahşı eşite. Amma, közleri zayıflaşqanına şikâyet ete, başqa dertlerini añmay.
Musafir odasına meni davet etti, kürsüni alıp, onı menim içün stol yanına çekti, qasevet etmemege rica etem. Tanışqanımıznen, menim ögümde küçlü iradeli insan oturğanını añladım. Onı ne cenk, ne de deşetli sürgünlik yolundan saptırtmadı.
«Ne içün ağlaysıñ?» Bu yalıñız talimdir…
Hatice İslâmova Aqmescitte doğdı. «Metrikada – 1920 senesi dep yazılğan, amma asılında 1919 senesiniñ dekabr ayı yazılmaq kerek», – dey o. 8 yaşında olğanda babası öle, o, anası ve qorantanı baqqan ağasınen qala. 7 sınıfnı bitirgen soñ, Bağçasaraydaki feldşer-ebanaylıq tehnikumnı tamamladı. Anda elde etken bilgilerni yaş qız cеbede bulunğan vaqıtta qullandı.
1940 senesi oquştan soñra, onı Aqyarğa yolladılar. İslâmovanı şimaliy doktaki feldşer noqtasınıñ müdiri vazifesine tayinlediler. Anda işçi ve deñizcilerge hızmet kösterile edi.
Hatice bitanıñ sözlerine binaen, aqyarlılar cenkten evel de, bir şeyniñ başlanacağını is ettiler. Onıñ içün, talim olaraq yapılğan telüke işaretleri, ev ve işhanelerniñ maskalaması, cenk vaziyetine beñzegen azırlıq adetke çevirildi.
Hatice bita, arbiy ücümnıñ başlanmasını hatırlay: «Cuma ertesi künü edi. Biz o künü eglennip, oynap evge qaytqan edik – yaş edik te, sabasına ise, zenitkalar urıp başladı. Şamata, gürülti köterildi, er şey yanğın içinde edi. Biz ekinci qatta yaşay edik, pencereler uçıp ketti. Menim ile yaşağan qız ağlap başladı. Men oña: «Ne içün ağlasyñ, bu yalıñız talimdir. Cenkte kibi olacgını evelden ayttılar». Amma, bu talim degil edi, bu cenk edi…».
Polkovniktniñ pistoleti
Şu künü aqşam üstü umumiy mobilizatsiyanı ilân ettiler. Haticeni Qara deñiz flotunıñ silâ mektebine yolladılar. «Men arbiy feldşer edim, tibbiyet hızmetiniñ leytenantı», – dep, qayd ete Hatice bita. Yanımızda tibbiy merkezni teşkil ettiler. Cenkniñ ilk künlerinden başlap, yaralanğanlarnı anda ketirdiler. Tamam bu yerde Hatice apte bildgilerini kösterdi.
Aynı bu vaqıtta, duşman Aqyarnı bombalay edi. Şeerniñ içi ölülernen tolu edi. «Gitler emir berdi: ne olsa olssun, yañı yılğace şeerni zapt etiñiz. Amma, biz yahşı azırlanğanımıznı közge almadı, bu sebepten biz Balıqlavadan başlap, Kaçığa qadar mudafaanı teminledik», – dey Hatice bita.
Tibbiy merkezindeki işinden ğayrı, İslâmova bir qaç kere razvedkağa da barıp keldi. Olardan biri, müim malümatnı bilgen duşman ştabı hadiminiñ yaqalanuvınen yekünledi. «O vaqıt onı yaraladılar, südrep alıp ktmege mecbur edik. Ağır oldı, amma biz vazifemizni becerdik, – dey qartna. – Muvafaqiyetli operatsiyadan soñ, polkovnik Görpişçenko «Qorqmadıñmı?», – dep soradı. Men ise, oña: «Başından pek qorqtım, amma soñra askerler duşmannı bağlap qoyğan soñ, qorqu da keçti», – dedim. O vaqıt teşekkür ile pistoletini bağışladı».
Aqyarnıñ mudafaası 250 kün ve gece devam etti: 1941 senesiniñ sentâbr ayından 1942 senesiniñ iyül ayına qadar. İyülde Sovetinformbürosı şeerni zapt etkenlerini bildirdi. Bildirmede: «Sovet orduları Aqyarnı terk ettiler, amma onıñ mudafaası Sovet Birligi Cenkiniñ tarihında silinmez iz qaldırır», – dep qayd etildi.
Azırlanmaq içün – 15 daqiqa berile
İşğal etilgen Aqyardan Hatice Zuyağa köçti, biraz daa vaqıt keçken soñ, soyları yaşağan Aq-Şeyh rayonına avuştı. Anda, 1944 senesi aprel ayına qadar Qırım bütünley azat etilgence bulundı. Mayısnıñ ortasında İslâmova Aqmescitke köçe ve mında hastahenege işke kire. Üç kün keçmedi, soqaqta yürgen arbiylerden birinden: qırımtatarlar duşmanlarğa yardım etkenleri içün Qırımdan sürgün etileceklerini eşitti.
Ulu Vatan Cenki veteranı Hatice İslâmova
«Men işanıp olamay edim. Nasıl olıp ta bütün milletni sürgün etecekler? Evge kelip, ağama aytıp berdim, o da: «Qulaq asma, tek qabaatlı olğanlarnı cezalarlar». Yarım saat keçmeden, qapunı urdılar: «Azırlanmaq içün sizniñ 15 daqiqañız bar». Men üstümde olğan urbamnen soqaqqa çıqtım, çanta ve tışarıda yağmur sepelegeni içün şemsiyemi alıp yetiştirdim», – dep hatırlay Hatice bita. Onı, ana ve ağası ile sürgün ettiler.
Qırımtatarlarnı mal taşığan vagonlarda dayanılmaycaq şaraitlerde, aşsız-suvsız alıp kettiler. Bir çoq insan yolda öldi. «10 künden soñ, biz Taşkent vilâyeti Sırdarya rayonına kelip tüştik, anda bir buçuq yıl yaşap, Çirçikke köçtik», – dey bita. Bu şeerde Hatice qartana yaqınlarınen beraber yerleşti. Çoq yıllardan soñ, olarnıñ evi, dairesi, maşinası peyda oldı. O, tibbiyet adamı edi. Amma, er qırımtatarını kibi onı da Vatan özüne çeke edi.
80-nci senelerniñ soñunda Hatice apte Aqyarğa qaytıp oldı. 1989 senesi qırımtatarlardan birinci olıp, şeerde qayd etildi. Biraz soñra, oña daireni ayırdılar, onı Aqmescitteki evine almaştırdı.
Vatan teşekkür etmedi
Bugünde bugün, qırımtatarlarnıñ ekseriyeti içün ğalebe künü, mayıs 18 künü faciasından sebep, accı ile ğururnen birleşken bir kündir. Hatice bita ise, buña azca diqqat bermege tırışa. Ğalebe kününi o evde keçircek. Sağlığı zayıf olğanı içün, çoqtan bayram tedbirlerinde iştirak etmey. Onıñ ne aqayı, ne de balları bar, ağasınıñ bala-torunları onı baqalar, yardım eteler.
Ulu Vatan Cenki veteranı Hatice İslâmova
«Men Aqyarnı mudafaa etkenimden ğururlanam. Pek dülber şeer. Men anda yaşap, yürgende ayırı bir duyğularnı is ete edim. Şimdi Ukrainanıñ şarqında yüz bergen vaqialarnı körip, tek bir şey: cenk olmamasını isteyim», – dey.
Subetimiz devamında bita ne içündir indemey qaldı. Adetince böyle allar, subetdeşimniñ müim bir şey aytacağı vaqıt ola. Sukünetten soñ, Hatice bita ilâve etti: «Er kes maña, Vatanıñ saña teşekkür etmedi, dey ediler, amma men şikâyet etmeyim. Ayatımnen memnünim».
Şu daqqası telefon çaldı. Telefon açqan yaş qız, qartanağa medallernen yaraştırılğan kitelni azırlamağa rica etti. Videooperator kelip, levha çıqarmaq kerek eken. Subetdeşim, yataq astından nişanlarnen tolu qara bluzasını çıqardı, kiyip, külümsiredi.
