Covid-19 pandemiyası sebebinden çeşit-türlü memleketlerde adamlar özüni izolâtsiya etmeli. "OVD-info" leyhasınıñ jurnalistleri ev tevqifi astında olğan Rusiye mabüslerinde tevsiyelerni topladı. Qırım.Aqiqat ev tevqifine oğrağan qırımlılarnen qonuştı ve dört divarda uzun müddet qalmaqnıñ tecribesini yazıp aldı.
Ali Asanov ("fevral 26 davası"nıñ iştirakçileriniñ birisi) Çöyünçi köyüniñ sakinidir. Rusiye CK-niñ 212 maddesiniñ 2-nci qısmına köre (kütleviy nizamsızlıqlarda iştirak) qabaatlana edi, 2015 senesi aprel 15-inden başlap SİZOda bulundı. Eki yıldan onı daa eki yıllıq ev tevqifine keçirdiler. 2018 senesi iyün 19-ında dört yarım yıllıq şartlı ev tevqifine maküm etildi. O, 2019 senesi fevral 14-üne qadar ev tevqifi astında tutuldı. "Memorial" uquq qoruyıcı merkez tarafından siyasiy mabüs olaraq tanıldı.
"Fevral 26 davası"nıñ iştirakçisi Ali Asanov hatırlay ki: ev tevqifiniñ mecburiy "aksessuarı" bilezliktir: "Federal Cezalarnı İcra etüv komitetiniñ hadimleri kele, telefon apparatına oşağan bazanı qoya. Ayağındaki bilezlik 30 metr mesafede çalışa. Bu mesafeden uzaq ketsen, birden telefon etip, qayda ğayıp olğanıñnı soraylar". Aqay oña aman-aman er kün telefon etkenlerini ayta: "öyle ola edi ki, bir hanede oturasıñ, amma anda signal tutmay. Misal içün, bu eki yıl öz yataq odamda gecelep olamadım - o evniñ eñ uzaq hanesi, signal anda yetmey edi ve üylede yatıp almaq bile bir problema edi, birden telefon ete ediler".
Ali ve qadını Elnara Asanovanıñ bes balası bar. Aqay ayta ki, cinaiy dava içün eki kere qadını ve balalarını loqsahaneden alıp ketirip olamadı. "Balañnı bile alıp ketirmege çaren olmağanına can sıqıla. Qızım bieaz vaqtından evel doğdı da, apayımnı ava acele yardımı ile Aqmescitke alıp kettiler, o anda daa on kün yattı. Pek ağır, ne barıp olasıñ, ne körip. Evde oturıp telefon çalğanını bekleysiñ".
Bilezlik çıqarılğanından eki yıl soñra Ali ilk barğan yerini - Büyük Onlar qasabasını hatırlay. "Birden tana almağa kettim. Menim bostan, tuvarım bar, evde oturğance traktorlarnı tamir ete edim. Baza yetsin dep evimniñ yanına qoya edim. Amma bu SİZOda olmaqtan yahşıca. SİZOdan soñ ev tevqifi yengilleşüv kibi köründi".
Asanov, adamlarnen qonuşuv pek yardım etkenini ayta: "çoq adam keldi, yoqladı, destek oldı. Sabır dey ediler. Aman-aman er kün musafirlerimiz bar edi, mıtlaqa da birinci yıl. Elbette ki, olar seni qasevet etkenini körgende yengilce ola, küçlüce olasıñ".
Ruslan Trubaç - "Veciye Kaşka davası" iştirakçileriniñ birisi. 2017 senesi noyabr 23-ünde Aqmescitte Rusiye quvetcileri bir qaç qırımtatarnı - Kazim Ametov, Asan Çapuh, Ruslan Trubaç ve Bekir Degermencini - tutıp aldı. Olarnı Türkiye vatandaşı Yusuf Aytandan para talap etkenlerinde qabaatladılar. Yaqalav vaqtında qırımatatar milliy areketiniñ veteranı Veciye Kaşka yaramadı. Soñradan qadın can berdi.
Qırımtatar milliy areketiniñ faali Nariman Celâl, faallerniñ tutulmasınıñ sebebi olğan Türkiye vatandaşı Veciye Kaşkanıñ qorantasından para hırsızlağanını ayta. Ruslan Trubaç Aqmescit SİZosında eki yıl, eki ay ve bir kün tutuldı, soñra cezasını ev tevqifine deniştirdiler. Ev apsinde Trubaç bir yarım yıl edi. 2019 senesi aprel 17-sinde üç yıl şartlı apis ile üç yıl sınav müddetini maküm ettiler.
Ruslan Trubaç hatırlay ki, ev apsinde kecirgen bir yarım yıl oña ağır berildi. "Azbarda yürmege mümkün edi. Amma belli mesafe belgilendi. Yani, azbar qapısına barıp birevni yibermege çarem bar edi. Bütün vaqıt bir şeylerni tamir etip oturdım. Küçük ev işlerini özüm yapa edim, çünki boş oturmaq olmaz da". Bilezlik çıqarılğanından soñ ilk yapqanı - Bağçasarayğa ziyaret oldı. "Tizem ağır hasta, onıñ içün birden oña bardım. Soñra qasabamnı dolanıp, qomşularıma kirip çıqtım".
Şimdi Trubac Qırımda karantin şaraitinde buluna. Mecburiy izolâtsiyada er şey kecip ketecegini unutmamaq kerek, dep ayta. "İlk-evelâ sağlıqqa mıqayt olmaq kerek, qorantanı sevip saymaq, çünki maneviy alıñ bütünley qorantağa bağlıdır. Qadın, balalar, ana-baba, bunı unutmayıp olarnı diñlemek kerek. Öz üzerinde çalışmaq. Bazen aqlına kelgen yaramay fikirlerden vazgeçmek kerek. Er şey yahşı olacağına özüni inandırmaq kerek".
Üçünci qaraman - şimdi ev tevqifinde olğan qırımlı. O Qırım.Aqiqatqa şimdi ev apisi onıñ yaşayışına nasıl tesir etkenini aytıp berdi. Aşağıda onıñ ikâyesini tefsirlersiz derc etemiz.
"Qabaatlavdan evel ayat tarzım faal edi. İşim - adamlarnen, müşterilernen ve teminatçılarnen qonuşmaq edi. Bundan ğayrı arap tili ögretkenim bir qaç bala bar edi. Bundan ğayrı, balalarıma camige sevgini aşılamaq içün künde iç olmadım bir kere olarnen camige namazğa barmağa tırıştım. Balalarım küçük ve pek faaldir. Boş vaqıtlarını kezintilernen toldurmağa tırıştım: qorantamnıdeñizge, attraktsionlarğa, parklarğa, qoruqlarğa, müzeylerge alıp bardım. Maña muracaat etken er keske çarem olğanı qadar yardım etmege tırıştı. Bilezligim evde olmağa imkân bere, amma eñ uzaq odağa yetmey. Anda 5-10 daqqadan çoq bulunıp olamayım. Azbarğa barğanda, anda da signal bütünini qaplamay. Polis hadimi añlatqanı kibi, bilezligim çoq qatlı binalar içün yapılğan. Ebet, faal olmaqqa alışqan adam içün evde oturmaq qıyın. Meneviy de, bedeniy de taraftan. Yaqında, misal içün, yaqın soyum öldi, men ise cenazesine bile barıp olamadım. Şimdi ev-azbarımen oğraşmağa isteyim: küçük bir hocalıqnen oğraşacağım. Eski arzumnı ayatqa keçirecek olam - küçük tandırnı yasayım. Aqşamları kitap oquyım. Balalarnen oğraşam. Yañı alıma alışmaq qıyın. Qabaatım olmağan şeyde qabaatlaylar. Ayağıma taqılğan bilezlik olğan statusımnı hatırlata. Evelleri çeşit-türlü plan tizip, olarnı kerçekleştire edim. Şimdi ise uzaq müddetli planlarnı qurmağa qıyınca oldı".
