1944 senesi mayıs 18-20 künlerinde NKVD-NKGBniñ mahsus operatsiyası esnasında bütün qırımtatarlar Qırımdan Orta Asiya, Sibir ve Uralğa sürgün etildi (resmiy malümatqa köre, 194 111 kişi sürgün etildi). Qurultaynıñ mahsus komissiyası «Unutma» umum halq kampaniyasını keçirdi. Onıñ esnasında sürgünlikniñ şaatlarına ait 950 hatırlav toplandı. Qırım.Aqiqat bu arhivlerde yer alğan şaatlıqlarnı derc ete.
Gülnaz Mazinova hatırlay: 1932 senesi Uzunca (Kolhoznoye) köyünde doğdım. Dağlar arasında küçük bir köyçik. Anda maşinanen barmaq içün yol yoq, etrafı dağlıq.
Cenk başlağanda men birinci sınıfnı bitirgen edim. Nemseler keldi, mekteplerni qapattı. Babamnıñ bütün soyları partizanlar arasında edi. Bütun cenk olarnı aşata edik. Babam alâqacı edi, odunğa bara edi, olarğa erzaqlarnı alıp kete edi. Partizanlar geceleri sıq-sıq bizge kele edi. Nemseler ketken soñ, oquycaqmız, dep belledik, amma yoq, bizni çalıştırdılar. Tütün odalarında nemseler atlarnı tuta edi, biz olarnıcıyıştıra edik, soñra büyüklerge yardım ete edik, parnikler içün kübre, suv taşıdıq.
1944 yılı mayıs 18-inde, biz yuqlağanda, bizni soldatlar uyattı. Bir asker anama dey: «Balalarnı azırla, aş ve suv al». Anam şaşmaladı, eki yaşındaki oğlunı elden tüşürmedi, bir şey alıp olamadıq. Yuqlağan urbamızda, sade gece kölmeginde azbarğa çıqtıq.
Bizni cami yanında topladılar. Er kes ağlay, anam da ağlap başladı ve: «Vetan, elâl et, Vetan, belkim bir daa qaytıp kelâlmam» dep ayta edi.
Ava sers, dumanlı edi. Soñra bizni cayav Skele köyüne aydadılar, andace üç kilometr edi. Esirler tutulğan tikenli telnen qoralanğan yerge aydap kirsettiler. Aqşamğace anda turdıq.
Bir vagonda 8 qoranta bar edi, er qorantada ise 7-8 bala bar edi, vagon top-tolu edi, basmağa yer olmadı
Aqşam qaranlıqlaşıp başlağanda, yük maşnalarnı ketirip başladılar. Bizni olarğa yüklep demiryol vokzalına alıp kettiler. Anda vagonlar tura edi, bizni içlerine oturttılar. Altı adam edik: üç qız, oğlan, anam ve babam. Bir vagonda 8 qoranta bar edi, er qorantada ise 7-8 bala bar edi, vagon top-tolu edi, basmağa yer olmadı, Kimerleri oturıp kete edi.
Başqa eşelonda babamnı tizesi kete edi. Onıñ kimsesi yoq edi: aqayını cebbede öldürdiler, yekâne oğlunı, 18 yaşındaki gençni, nemseler onıñ közü ögünde astı; o paraliç oldı. Bizge deyler: «İç olmağanda siz onı baqarsıñız». Ve tamam qapı yanına qoydılar, ana-mına yıqılacaq.
Men onı baqa edim. Türkü yazdım:
Cege kelip, Mustafanı
Evden aldılar.
Meni ğaripni tepmelep,
Hasta saldılar.
Men oña yırlay edim, o, ise ağlay, dudaqlarını yalay edi, suv soradı, suv da yoq edi...
Bir turaqta çoq turacaqmız, barıp suv alıñ, dep ayttılar, ve men şu ağır demir çayniknen suvğa kettim. Suv toldurdım, demiryolğa yaqınlaşqanda, poyezd köçti. Çapıp başladım, amma çaynik ağır, poyezd kete. Maña: «Çaynikni at!» dep qıçıralar. Çaynikni taşladım ve poyezdge çapıp yettim, soñki vagonğa yetiştirdim. Meni köterip aldılar.
Amma alam tezden keçindi. Biz ketemiz, poyezd toqtanmay. Niayet toqtandı. Onı tez-tez demiryolnıñ yanında kömdiler: üstten topraq attılar, eli-ayağı körüne edi. Poyezd köçti...
Soñ artıq bir şeyni hatırlamayım - terleme (tif) hastalığım oldı. Özüme kelgende ve közlerimni açqanda, yerde yata edim, er şey yana edi, dayanılmaycaq sıcaq, yüksek sıcağım ve tışarıda 45 derece.
Epidemiya edi, adamlar çibin kibi öle edi. Oğlançığımız keçindi. Anam onı kömmege ketti, qaytqan soñ ise men yoq edim
Bizni Verhne-Komsomolskaya stantsiyasında qaldırdılar. Bir qaç kün anda keçirdik. Tışarıda yuqladıq - bizni qoymağa yer yoq edi. Soñra kirli asker kazarmasını boşattılar.
Biz tif hastası edik: men, tatam Leniyar ve oğlan qardaşımız. Militsiyanen bir maşna keldi ve bizni hastahanege alıp ketti. Epidemiya edi, adamlar çibin kibi öle edi. Oğlançığımız keçindi. Anam onı kömmege ketti, qaytqan soñ ise men yoq edim. O: «Qızım qayda?!» dep qıçırıp başladı. Oña deyler: morgda, ölüler arasında. Men daa sıcaq edim... İşte, meni yahşı ettiler, dört ay hastahanede yattım...
(2009 senesi noyabrniñ 10-nda yazılğan hatırlav)
Neşirge Qırım tarihçısı, Qurultaynıñ qırımtatar halqınıñ genotsidini ögrenüv ve onuñ neticelerine qarşı çareler körüv boyunca mahsus komissiya reisiniñ muavini Elvedin Çubarov azırladı