1944 senesi mayısnıñ 18-20-nde NKVD-NKGB mahsus tedbirleri vaqtında Qırımdan Orta Asiya, Sibir ve Urağa bütün qırımtatarlar sürgün etildi (resmiy malümatqa köre – 194 111 insan). 2004-2011 seneleri Qurultaynıñ Mahsus komissiyası «Unutma» umumhalq aktsiyasını keçirip, sürgünlik şaatlarınıñ 950-ge yaqın hatırlavını topladı. Qırım.Aqiqat arhivlerdeki hatıralarnı derc ete.
Men, İzet Asanov, qırımtatarım (d. 1934), Qırım Muhtar Sovet Sotsialistik Cumhuriyeti Larindorfsk rayonınıñ Şigay köyünde (1948 senesinden soñ Curçı rayonınıñ Griboyedovo köyü, şimdi yoq – QA) doğdım.
Eski Sovetler Birliginiñ kommunist rejimi kerçekleştirgen 1944 senesi qırımtatar sürgünliginiñ şaatı olam.
Sürgünlik vaqtında 10 yaşında edim. Askerler köyümizge sürgünlikten bir afta ögüne keldi. Olar kimse köyden bir yerge ketmesin, dep baqtılar.
Bütün evlerden qalğanlarnı mezarlıq yanında toplap, yük maşinalarını ketirip, insanlarnı (esasen qartlar, qadınlar ve balalar) mindirdiler
1944 senesi mayısnıñ 18-nde saba erte bütün qartlarnı toplap, camide qapattılar. Soñra bütün evlerden qalğanlarnı mezarlıq yanında toplap, yük maşinalarını ketirip, insanlarnı (esasen qartlar, qadınlar ve balalar) mindirdiler ve Voinkağa tren vokzalına alıp kettiler. Er kes qıçıra, ağlay. Ne olacağını bilmey. Maşinalar kömür taşığan yük vagonlarına yaqınlaştı. İnsanlarnı mindirdşler, qartlar da anda ketirildi ve er kesni belli olmağan tarafqa alıp kettiler.
Vagonda tereze kibi tek 2 küçük pencere bar edi, tikenli tel bağlı edi. Vagonlarda ne kenef, ne suv bar edi. Rıqma-rıq tolu ediler. Ayaqta ve oturıp yuqlağan edik, yer yoq edi.
İnsanlar hasta olıp, ölip ketken edi. Kömmege bermey ediler, toqtağanda ise cesedlerni demiryolda qaldırğan ediler
Tren insanlar olmağan yerlerde toqtağan edi. İnsanlar ayaqyolğa barmaq, suv almaq ve bir şey pişirmek içün çapıp çıqqan edi. Askerler pişirmege izin bermey, savutlarımıznı çızmalarnen dağıtqan ediler. Ara-sıra peksimet şeklinde quru aş bergen ediler. İnsanlar hasta olıp, ölip ketken edi. Kömmege bermey ediler, toqtağanda ise cesedlerni demiryolda qaldırğan ediler.
Sürgünlik vaqtında qorantamıznıñ erkânı böyle edi: Bekir qartbaba (75 yaşında), Gülsum qartana (70 yaşında), anam Sıdıka Asanova (d.1900), tatam Asiye Asanova (d.1927), tatam Üsniye Asanova (d.1929), men, İzet Asanov, qardaşım İsa Asanov (d.1935), qardaşım Musa Asanov (d.1937). Ağam Reşat Asanov (d.1925) Almaniyağa quvulğan edi. Babam Asan Bekirov (d.1890) 1937 senesi mahkemesiz ve tahqiqatsız NKVD hadimleri tarafından qurşunğa tizildi.
Bir ay yolda edik. Bitlendik, uyuz oldıq. Özbekistanğa keldik, Kokand şeeri yanında epimizni hamamğa kirsettiler, ve biz kene yolğa çıqtıq.
Ailemizni Pavladarinsk rayonınıñ Maruf köyüne yerleştirdiler. Eski penceresiz ve qapusız, sanitar şaraitleri olmağan, ışıqsız karkas evlerge bir odağa bir qaç qoranta yerleştirildik. Suv böcek tolu havuzlardan alınğan edi. İnsanlar dizenteriya, sıtma, tif olmağa başladı, bir çoq kişini küneş urdı. İnsanlar hastalıq ve açlıqlardan ölgen edi.
1944 senesi açlıqtan başta Bekir qartbabam vefat etti, o sene Gülsum qartanam, Üsniye tatam, soñra da anam keçindi
1944 senesi açlıqtan başta Bekir qartbabam vefat etti, o sene Gülsum qartanam, Üsniye tatam, soñra da anam keçindi.
Üç ağa-qardaş ve Asiye tatam qaldıq. Tesadufiy kelirlerge yaşadıq. Devlet eki qorantamızğa bir yarı ölü sığırnı berdi, açlıqtan ölmeymiz dep, onı satmağa mecbur edik. Soñra da bu sığır içün çoq ödünç töledik.
Köyde yaşamağa imkânsız olğanı içün Kitab şeerine köçtik. Tatam qurucılıqta çalışıp başladı, tolalar şekillendirgen edi. Men bir özbekte çalıştım. Bütün kün bir bayat pite içün işledim. Kadam İsa da bir parça pite qazanmaq içün özbekte qoylarnı otlatqan edi.
Kitabda tif oldım, 12 kün sandıraqladım.
Bir tedaviylev yoq edi. Pek çoq insanımız hastahanege tüşti. Amma sağ qalğanlar az edi, ailelernen vefat etken ediler.
Bir odada 4 qoranta yaşay edik. Er ay komendantqa barıp, imza qoyğan edik. Bir yerge ketmege mümkün degil edi, bozsañ, sert bir şekilde cezalağan ediler. Soñra bazarda tilendim.
1947 senesi ağam Reşat Asanov Almaniyadan Taşkent şeerine keldi, abraziv zavodında çalışıp başladı. Bizni taptı, bizni çağırıp, yanına aldı.
Küçüçik bir odada yaşadıq. Biz, üç qardaş, bir vaqıt bala koloniyasında evsizlernen beraber yaşadıq. 14 yaşında zavodğa dülger talebesi olıp kirdim. 39 yıl çalıştım.
Şimdi Otuz (Şçebetovka) qasabasında (Qırımda Kefe şeeri yaqınlarında – QA) yaşayım, 4 oğulnı östürdim, er biriniñ aliy tasili bar.
(2009 senesi noyabrniñ 8-nde yazılğan hatırlavlar)
Elvedin Çubarov, Qırım tarihçısı, Qurultaynıñ qırımtatar halqı genotsidini ögrenüv ve aqibetlerini yeñüv Mahsus komissiyasınıñ reis muavini azırladı