Medeniy diplomatiya: qırımtatar halqınıñ faciası aqqında kino

Bir oğlançıqnıñ ikâyesi vastasınen bütün halqnıñ faciası aqqında tarif etmek – qırımtatar rejissöri, Cannes Film Festivaliniñ «Ayrı baqışı» programmasınıñ iştirakçisi Nariman Aliyev özüne böyle vazife qoya. ForeFilms film prodakşnı Aliyevniñ yañı filmi – «ORTALAN» tarihiy draması üzerinde çalışıp başladı.

«Ortalan – Gülsum qartanam 1944 senesi bu köyden sürgün etildi; menim içün ayrı emiyeti bar. Bu felâket başına kelmegen bir qırımtatar qorantası yoq. Menim vazifem – bir oğlançıqnıñ ikâyesi vastasınen bir künde vatanından yoq etilgen halqnıñ faciasını tarif etmek», – dep ayttı Nariman Aliyev.

«ORTALAN» 2022 senesi mayıs-avgust aylarında çıqarılacaq. Levha 2023 senesi taqdim etilecek, dep beklenile.

Yañı film ne aqta tarif ete? Yarımada Rusiye işğali altında olğanı içün ukrain filmi qayda çıqarılacaq? Sanat vastasınen tarihiy malümatnı ne qadar doğru yetkizmek mümkün?

Bu ve diger aktual mevzular Qırım.Aqiqat Radiosınıñ studiyasında «Qırım meselesi» tok-şou çerçivesinde Aleksandr Yankovskiy ve subetdeşleri qırımtatar rejissöri Nariman Aliyev, Qırım tarihçısı Gülnara Bekirova, Ukraina institutınıñ baş müdir muavini Alim Aliyev, kinoprodüser, ForeFilms kino şirketiniñ tesisçilerinden biri Vladimir Yatsenko muzakere ettiler.

Nariman Aliyev – qırımtatar rejissöri, «Qırım ikâyeleri» (qısqa levha) müellifi. «Sensiz» filmi 66-ncı Berlin kinofestivaliniñ Generation 14+ çerçivesinde taqdim etildi. Öz işlerinde qırımtatarlarnıñ qoranta munasebetleri, ananeleri ve turmuşını tedqiq ete. «Evge» filmi alman «Beş gol kinofestivaliniñ» «Eñ yaçşçı stsenariy» nominatsiyasında mukâfat aldı, «Kinokolo» Ukraina kinotenqitçileriniñ «Eñ yahşı uzun oyun filmi» milliy mukâfatını aldı. Film 7-nci Halqara Bosfor kinofestivaliniñ eñ yahşı çetel filmi dep tanıldı. Nariman Aliyevniñ filmi «Oskar» mukâfatınıñ long listine de alınğan edi. 10-uncı Odesa halqara kinofestivalinde gran-pri qazandı.

Qırımtatar rejissöri Nariman Aliyev çıqarğan «Evge» filminiñ levhaları

Film Cannes kinofestivaliniñ «Ayrı baqış» yarış programmasında iştirak etti, Bükreş halqara kinofestivalinde eñ yahşı film mukâfatını aldı.

Qırımtatar rejissöri Nariman Aliyev yañı işi aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında tarif etti.

– Bu ikâye köyüne qaytqan oğlançıq aqqında tarif ete, anda kelse, kimse qalmadı, qorantasını qıdırıp başlay. Bu uydurılğan bir ikâye, esasında bir adise bar. Tecribem bar, uzun metrajlı bir film yaptım, amma zenaatımda inkişaf etip ilerilemege isteyim, film içün bir tahmin yapmayım, işimni yahşı yapmağa tırışam. Böyle bir ğaye bar: Ortalan – Qırımdaki köyniñ adı, şimdi Zemlâniçnoye deyler – Sovetler Birligi vaqtında adı deñiştirildi. Film vastasınen Qırım toponimlerine tarihiy adlarını qaytaruv meselesini kötermege ister edim. Bu Qırımda tarihiy adaletniñ qaytuv işareti olur, dep tüşünem. Kino – tek informatsion bir şey degil, duyğulardır. Seyirci qırımtatarları kim olğanını bilmese de olur, amma bu ikâyeni duyğularınen yaşasa, malümat qıdırmağa, tarih oqumağa, qırımtatarlar aqqında bilmege isteycektir.

Nariman Alyev, qırımtatar rejissöri

Tarihçı ve ressam – zıt şeyler, dep ayta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında Qırım tarihçısı Gülnara Bekirova.

– Tarihnı ğayrıdan tiklemek ve duyğulandırmaq – bam-başqa şeyler. Sürgünlik er bir qırımtatarına tesir etken bir facia, qırımtatar halqını birleştirgen bir facia. Ve bu facianı añlamaq, bediiy vastalarnen yaşamaq vaqtı kelgendir. Bu daa duyğulı ve añlayışlı, keñ kitabımnı çoq insan oqumaz dep tüşünem, amma kino baqarlar. Ebet, stsenariyniñ faktlar tarafı tafsilâtlıca baqılsın isteyim. Yahşı bilgen mevzumda tarihiy filmlerni baqmağa sevmeyim, çünki kiçik yañlışlar közüme çarpa. Narimannıñ yahşı mesleatçıları olur, ve qırımtatar sürgünligi aqqında keyfiyetli bir film körermiz, dep tüşünem.

Gülnara Bekirova, Qırım tarihçısı

Film işi başlatıldı, amma ileride daa çoq vazife bar, hususan Qırımda olmayıp, Qırımnı çıqarmaq kibi. Bu aqta kinoprodüser, ForeFilms kino şirketiniñ tesisçilerinden biri Volodımır Yatsenko Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında ayttı.

– Film çıqarılacaq yer aqqında ola bilecek ortaqlarımıznen muzakereler keçiremiz, qırımtatar köyleri çoq olğan türk dağları ola bile. Belki, Herson vilâyetinde qurarmız, ikâyeniñ bir qısmı Özbekistanda keçe, bazı sanalarnı anda çıqarmağa planlaştıramız. İleride kastingden başlap qıyafetke qadar daa çoq iş bar. Qorantasını qıdırğan ve ne olğanını añlamağa tırışqan oğlançıq vastasınen ikâyeni tarif etecekmiz. Bunı bütün dünyadaki insanlar içün yapamız, mında ne olğanını añlasınlar. Nariman Aliyevniñ «Evge» filmi sayesinde dünyada bir çoq insan qırımtatarlar kimm olğanını bildi ve bu medeniy diplomatiyanıñ aleti ola.

Volodımır Yatsenko, kinoprodüser, ForeFilms kino şirketiniñ tesisçilerinden biri

Ukraina institutınıñ baş müdir muavini Alim Aliyev meraqlı, acayip ve qolay olmaycaq bir film körecek, dep bekley, bunı o, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında ayttı.

– Böyle levhalar halq ve cemiyetniñ hatıra medeniyetini şekillendire, dep tüşünem. Ebet, diger sanat çeşitleriniñ emiyetini eksiltmege kerekmey – edebiyat, muzıka, performativ sanat, ağzaviy ikâyeler – eserlerniñ esası olıp, hatıra medeniyetini şekillendirecek. Nariman seyirci içün pek kerçek kino çıqara, böyle levhalarnı çetelde sevip qabul eteler. Qayğıdaşlıq, teren narrativ vastasınen dünyadaki vaziyetni deñiştire bilemiz. Ukraina institutı diger memleketlernen bağını pekitmek içün medeniy diplomatiyanı qullana: medeniyet, akademik programmalar, tedqiqatlar, vatandaş cemiyetiniñ programmaları vastasınen Ukraina aqqında tarif etemiz. Köremiz ki, Ukraina 20 yıl evelsi olğanı kibi sıq-sıq qabul etile. Amma zemaneviy sanat vastasınen şimdiki Ukrainanı köstersek, bir çoq insanğa yañı, zemaneviy memleketni açamız.

Alim Aliyev, Ukraina institutınıñ baş müdir muavini

(Metinni İnna Annitova azırladı)

Aleksandr Yankovskiy, qırımlı jurnalist, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ müellifi ve muarriri​