1944 senesi mayısnıñ 18-20-nde NKVD-NKGB mahsus tedbirleri vaqtında Qırımdan Orta Asiya, Sibir ve Urağa bütün qırımtatarlar sürgün etildi (resmiy malümatqa köre – 194 111 insan). 2004-2011 seneleri Qurultaynıñ Mahsus komissiyası «Unutma» umumhalq aktsiyasını keçirip, sürgünlik şaatlarınıñ 950-ge yaqın hatırlavını topladı. Qırım.Aqiqat arhivlerdeki hatıralarnı derc ete.
Men, Revziye Kemalova (Memetova), qırımtatarım, 1934 senesi yanvarniñ 3-nde Qırım SSCB Aqmescit şeeri civarındaki Tahıl Cabanah (şimdi yoq – QA) köyünde dünyağa keldim.
Sürgün etilgende qorantamızda olğanlar: babam Memet Ametov (d.s. 1894), anam Musema Ametova (d.s. 1901), tatam Fevziye Memetova (d.s. 1930), qız qardaşım Zera Memetova (d.s. 1937), qardaşım Suleyman Memetov (d.s. 1936), qardaşım İslâm Memetov (d.s. 1942).
Sürgün etilgende qorantamız Tahıl Cabanah köyünde yaşay edi. Babam qurğan evde otura edik. Evimiz yanında balaban arazimiz ve ev ayvanlarımız (qoy, eçki, üç sığır, at) bar edi. Babam kolhohda reis muavini edi. Anam da kolhozda çalıştı, tütün toplay edi.
Ağam Riza Memetov 18 yaşında 1944 senesiniñ başında Moskva vilâyetine emek ordusına alındı (Qırımda 1944 senesiniñ apreli – mayısnıñ ilk yarısında emek ordusına alğan ediler – QA). Riza bir qaç yıldan soñ bizni Uralda taptı.
Ailemizde başlanğıç mektebine tek tatam Fevziye Memetova qatnadı.
Babamnıñ kiçik qız qardaşı Şaşne Ametova bar edi. Sürgünlik vaqtında onıñ cesedi Qazahistan rayonlarında vagondan atıldı.
Azap, horluq ve açlıqtan ölgenler çoq oldı. Ölgenlerni vagondan atqan ediler
1944 senesi mayısnıñ 18-nde saba erte qorantamız Sarabuzğa (1945 senesinden soñ Gvardeyskoye – QA) ketirildi, andan ise yük vagonlarına mindirildi. Vagonnıñ köşelerinde toban töşelgen edi. Er bir köşede qoranta bar edi. Yolumız uzun edi, bir aftadan çoq kettik. Er yer kirli edi, bitlengen edik. Yolda suv ve aş tapmağa istegen çoq insan coyuldı. Azap, horluq ve açlıqtan ölgenler çoq oldı. Ölgenlerni vagondan atqan ediler.
Bizni, bir qaç qorantanı, ahırğa yerleştirgenler. Tahminen bir yıl anda yaşadıq
Bizni Uralğa ketirgenler – Sverdlovsk vilâyeti, Turinsk şeeri. Bizni, bir qaç qorantanı, ahırğa yerleştirgenler. Tahminen bir yıl anda yaşadıq. Soñra bizni barakqa avuştırğanlar, anda odaçıqlarda 8-10 qoranta otura edik. Ayatta balaban bir soba tura edi, çürük qartoptan ve tarlada toplağan boğday başaqlarımızdan pite yapa edik. Babamnen anam ve 15 yaşında Fevziye tatam zavodda çalışqan ediler.
Yaqınlarımızda tren stantsiyası bar edi, babamnen barıp, «Belomor» papiroslarını birer-birer satqan edik, 12 yaşında olğanda anda qar temizlemege barğan edim. Pasportımnı alğan soñ, «Lesnaya birja» zavodında çalışmağa başladım. Başta 12-şer saat çalıştıq, soñra 8-er saat çalıştıq.
Mahsus yerleşüv lâğu etilgenine dair buyruq çıqqan 1956 senesinden soñ Uraldan ketmege tırışqan edik. 1957 senesi Özbekistanğa, Almalık şeerine, Fevziye tatama kettim. O yıl aqayğa çıqtım. Üç balam oldı. Aqayımnen ayırılğan soñ (qorantamıznı taşlap ketti) qurucı, dördünci derece sıvacı-boyacı olıp, balalarımnı özüm östürip terbiye ettim, SSCB eki defa emek veteranı olam.
Allahnıñ yardımınen aqaysız qızım ve torunımnen 2000 senesi Qırımğa qaytıp oldıq.
Bugün, vatanda aman-aman on yıl yaşağan soñ, Kefede Rusiye Federatsiyasınıñ sibirli zabitinden ev kiralaymız.
(2009 senesi sentâbrniñ 22-nde yazıp alınğan hatırlavlar)
Elvedin Çubarov, Qırım tarihçısı, Qurultaynıñ qırımtatar halqı genotsidini ögrenüv ve aqibetlerini yeñüv Mahsus komissiyasınıñ reis muavini azırladı