«Yerastında çalışmağa mecbur olacaqmız»: aq qorçalayıcılarnıñ Qırımdaki iş problemleri

Dekabrniñ 10-nda, Dünya insan aqlarını qoruv kününde, «Qırım ğayesi» teşebbüsiniñ teşkilâtçıları 2014 senesinden berli Qırımda ilk olacaq aq qorçalayıcı konferentsiyasını keçirip olamadı. Qırımlı aq qorçalayıcı Abdureşit Cepparovnıñ aytqanına köre, teşebbüs teşkilâtçılarını «Rusiye uquq qoruyıcıları qorquza».

Keçirilmegen konferentsiya, Halqara Ceza mahkemesi Qırımda qayd etken insan aqları bozuluvları aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.

Qırım insan aqları bağ gruppasınıñ koordinatorı Abdureşit Cepparov, aq qorçalayıcı konferentsiyası nasıl bozulğanını Qırım.Aqiqatqa tarif etti.

– Onı Aqmescitte keçirmege qarar aldıq. Saat 11:00-da başlanacaq edi, saat 10:00 qayd etüv başlandı, insanlar kele edi. Tek konferentsiyada iştirak etecekler, spiker olacaqlar degil, adiy insanlar toqtamayıp kele edi, şaştıq. Bunı eşitip, çoqtan olmağan tedbirge kelmege istegendirler. Endi başladıq – birazdan idare vekilleri keldi. Olarğa Rusiye FSBsi telefon etip, konferentsiyamız olarnıñ salonında keçirilse, müessiseniñ büyük problemleri olacaq, dep ayttı. Anda yüzden çoq insan çalışa, saibi er vaqıt problemlerni bile, yardım ete edi. Onı telükege oğratmamağa qarar aldıq. Konferentsiyada Qırımdaki söz serbestligini köstermege istedik – ve bizde olğan yasaqlar yahşı kösterildi.

Abdureşit Cepparovnıñ qayd etkenine köre, konferentsiyanıñ lâğu etilüvi aqqında haber Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovnıñ selâmlav sözünden bir qaç daqqa keçken soñ keldi. Aq qorçalayıcı, körüşüv iştirakçileri BM insan aqları şartnamesi ceetinden siyasiy mabüslerniñ bala problemini de muzakere etmege planlaştırğan edi, dep ayta.

– Bundan ğayrı, yarımadada ana tili – ukrain, qırımtatar tilleri – problemini laf etmege istedik. Olar inkişaf etmey, bastırıla. Qırımdan Ukraina tarafdarları olğan ealini quvıp, yerine rusiyeliler ketirtilgen yañı kolonizatsiya mevzusını – qullanılğan usullarnı, olğan leyhalarnı ve ilâhre – köterecek edi. Quvetçilerge keç haber etildi, dep tüşünem, amma Qırımda er şey açıq, er şey baqıla. Mında çaquv institutı pek inkişaf etti. Qayd etüv olğanda insanlar qarşıdaki qavehanede bir adam turğan yerimizni telefonğa çıqarğanını kördi. Mahsus hızmetlerniñ hadimidir – olar körip nezaret ettiler. Daa dekabrniñ 8-nde tasil konferentsiyası olacaq edi, anda bütün Qırımdan ocalar kelecek edi – buña bile izin bermediler. Qırımda bütün bular yasaqlana.

SEE ALSO:

«Qorqu müiti»

Qırımdan bağlanğan radio diñleyicisi Qırımdaki taqip sistemasınen bağlı qaydlarını paylaşa:

«Soñki vaqıtları akimiyet vekilleri kölgesinden qorqa. Qırımtatar halqı arasında çoq dostum bar. Bazarda selâmlaştıq – birden hadim peyda ola, rus. 37-inci sene keldi! Allah saqlasın, eki-üç qırımtatarı toplaştı – birisi yaqınlaşıp, istihbarat yapa. Politsiya devletimiz bar, Ukrainada olğan serbestlik yoq».

Abdureşit Cepparov, aq qorçalayıcılar öz konferentsiyasını «birisiniñ keniş evinde» keçirmege mecbur olacaq, dep tüşüne.

– Qırımda çaquv rağbetlendirile: közeteler, er şeyni çıqaralar, o tarafnıñ ealisi ve faalleri Rusiye FSBsine yardım ete. Bu yerastı, gizli yapılğan vaqıtlarğa ketemiz, ğaliba. Amma keçirmek kerek, çünki Qırımda angi vaziyette yaşağanımıznı köstermesek, insanlar bizni añlamaycaq. Rusiye bizni nasıl «sevgenini» aytmaq kerekmiz.

Halqara ceza mahkemesiniñ prokuror ofisi dekabrniñ 5-nde işğal etilgen Qırım ve Donbastaki vaziyetke dair 2019 senesiniñ ilk tahqiqat esabatını derc etti. Vesiqada 2014 senesinden başlap işğal altındaki yarımadada öldürüv, işkence, şahsiy menlikke qast etüv, qanunsız apis cezaları, insan hırsızlanması, duşman devletniñ silâlı quvetlerinde hızmetke zorlaştıruv, adaletli mahkeme aqqından marum etüv ve diger cinayetler qayd etildi. Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ koordinatorı Olga Skripnik bu esabatnıñ müim yerlerini añlata.

– Qırımğa nisbeten deñişmegen yanaşuv müim ola: bu işğal, halqara bir zıddiyet. Cinayetlerni aytsaq, ilk tahqiqat başlağanından evelki esabatlarnen aynı ola, amma mecburiy avuştıruv ve askerlik qoşuldı. Bu bizim içün pek müim, çünki biz prokuror ofisine ukrainalılarnıñ Rusiye silâlı quvetlerine askerlikke alınuvı aqqında bildirgen edik. Amma eñ esası, esabatta ilk tahqiqatnı bitirmek azır olğanları aqqında aytıla. Yaqın kelecekte, kelecek sene Ukrainadaki vaziyet boyunca tahqiqat açılacaqmı-yoqmı cevap alacaqmız. Aq qorçalayıcılar ve adliyeciler bunı pek bekley.

Olga Skripnik, Halqara ceza mahkemesi ileride Qırım ilhaqı ve işğal etilgen Donetsk ve Lugansk vilâyetleriniñ rayonlarında silâlı zıddiyet başlağanından berli olğan öldürüvlerni, em de 2014 senesi baarde Rusiye arbiyleriniñ Ukraina arbiylerini öldürgenini diqqatlı baqacaq, dep ümüt ete.

2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.

2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.

Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

Sergey Mokruşin, Qırım.Aqiqat alıp barıcısı