Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy avgustnıñ 23-nde Kyivde keçirilecek Qırım platforması saamitiniñ arfesinde Qırımdan ukrain jurnalistlerine intervyü berdi. Prezident jurnalistlerge Qırımnıñ kelecegi ve qaytaruv yolları aqqında aytıp berdi.
Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy Qırım.Aqiqat mühbiri Anna Andriyevskaya, "Yañı vaqıt" mühbiri Anastasiya Ringis, "Ukraina aqiqatı" neşriniñ baş muarriri Sevgil Musayeva, "Jurnalistika araştırmaları merkezi"niñ baş muarriri Valentina Samar ve "Ev" telekanalınıñ mühbiri Milena Amediniñ suallerine cevap berdi.
Qırımdan ukrain jurnalistleri ile Volodımır Zelenskıy Qara deñizdeki Zmeinıy adasında körüşti.
Zmeinıy ukrain adasına jurnalistler helikopter ile keldiler. Zmeinıy, vaqtınca Ukrainanıñ eñ cenübiy qısmıdır. Prezident, intervyüniñ keçirilüv yerinde ayrı bir işaretni köre. Öz kiçik büyükligine baqmadan, Zmeinıy -strategik adadır.
‒ Anastasiya Ringis: Ne içün biz Zmeinıy adasında körüşemiz?
‒ Tesadüfen degil. Çünki bu küçük bir ada, bizim er bir başqa toprağımız kibi, ukrain toprağıdır ve biz onı bütün küçümiz ile qorçalaycaqmız.
Bugün mında arbiy talimlerni körmege fırsatıñız oldı, olarğa büyük diqqat beremiz. Üç devirden ibaret olğan ordunıñ inkişaf etüv programması bar. Olarnı faal sürette keçemiz ve er ukrain vilâyeti, ava limanı, şeer ve Zmeinıy adasını da qorumağa qabiliyetimiz bar.
Çünki Rusiyeniñ meraqları aqqında bilemiz, Ğarp 2021 Rusiye-Belarusiye arbiy talimleriniñ niyetlerini köremiz. Bu devletler tarafından farqlı adıml ola bilecegine azırmız.
‒ Sevgil Musayeva: Qırım platformasınıñ açuluvına 30 mamleketniñ vekili kelmege razı oldı (soñki malümatq köre 40 - QA). 2014 senesi Qırımnıñ işğaline qarşı qararına yüzden ziyade memleket qoltutqanına köre, o, qanaatlendirici bir neticemi?
Doğru bir teñeştirüvi degil. Qırımğa qoltutqan bütün bu memleketler, yüz memleket ve ondan ziyadesi, alâ daa da qoltutalar, olarnıñ sayısı azlaşmadı. Bizge sanktsiyalar vastası ile qoltutalar. Qırımda olıp keçkeni - işğal olğanı aqqında laf etmege azırlar. Böyle mevamı içün olarğa teşekkürler bildiremiz.
‒ Ukraina içün o, qanaatlendirici neticemi, şahsen siz içün yahşı bir netice ne ola bilir edi?
‒ Bugünge qadar o, neticeden daa büyük. O, ne qadar büyük ya da küçük bir ğalebe olacağını şimdi aytmaq zor. Memleketlerniñ bütün vekilleriniñ ve liderleriniñ Qırım platformasına kelüvini bekleyik. Ekincisi - bu sammitiniñ neticesini bekleyik. Üçüncisi - şimdi ukrain malümat saasında bile olmağan Qırım meselesini kötermege büyük bir ğalebedir.
Qırım platforması - yılda bir kere degil, Qırım platformasınıñ ofisinde er kün çalışacaq olğag ilk yekâne institutsional meydançığıdır. Ve anda eñ müim olğan meseleler, ilk nevbetten gumanitar soyları baqılacaqlar. Qırım, avia taşıyıcısı kibi körüne. O, artıq deñiz üzerinde ukrain toprağınıñ incisi degil. Bugün, o, er kün silâlaştıruvınıñ artıması, tamır halqnıñ qısqartuvı, tabiatnıñ cazibeliliginiñ yoq etüvinen Rusiye Federatsiyasınıñ askenriyleştirilgen yarımadasıdır. Böyle körüne.
Ne yapmaq mümkün? Çañ çalmaq kerek. Çañnıñ elleriniñ olması lâzim. Menimce, Qırım platformasından evel böyle çañ olmağan edi. Amma facebooktaki “Qırımğa yazıq, amma qaytacaqmız” yazılardan ğayrı, olar qaysı çañnı çalmaq kerekler.
‒ Anna Andriyevskaya: Siyasiy mabüslerge dair sualler. Yaqında Qırımda tevqif etilgen jurnalisti Vladislav Yesipenkonıñ ömür arqadaşı, aqaynı azat etmek içün yardımı ile sizge muracaat etken edi. Ukrain siyasiy mabüslerden ziyadesi, Qırımda tevqif etilgen edi. Olarnıñ arasında siyasiy sebeplerden tevqif etilgen qırımtatarlarnıñ sayısı eñ büyük. Qırım siyasiy mabüsleriniñ qaytaruv meselesi bugün angi vaziyette? Cedveller azırlanamı? Bu cedvellerde kim olacaq?
‒ Cedvellerniñ episi, ombudsmanımıznıñ işi sayesinde azırlanğan. Siyasiy mabüsler meselesi, bizim içün eñ emiyetlidir. Afsus ki, o, tam olaraq toqtatılğan.
Bugünge qadar, Rusiye prezidentinen Qırım mabüslerine dair vastasız muzakerelerinden ğayrı, başqa bir çare körmeyim. Belki, yañı qararlar üzerinde aynı Qırım platforması vaqtında çalışıp olurmız.
Bütün liderlernen, körüşüvlerniñ er bir formatında muzakere etkenim deñişmez suallerniñ cedveli bar. Tevqif etilgen qırımlılar meselesini ep köterem. Kreml içün bu adamlar ukrain siyasiy mabüsler degiller, çünki olar Qırımnı zapt etkenini qabul etmeyler.
Rusiyeliler ORDLO bulunğanlarnıñ ve Qırımda ya da endi Rusiye territoriyasında bulunğanlarnıñ cedvellerini ayıralar.
Biz, aksine - bu cedvellerini birleştirip er kesni er kesge deñişüv meselesi tek qırımlılarnen deñişüvi olğanı aqqında dep aytamız. Amma kimerde tek Rusiye degil, başqa devletler de Qırım meselesini kötermege ve onı ukrain territoriyalarnıñ deokupatsiyası meselesinen birleştirmege istemeyler.
Elbet de, avropa mahkemelerniñ seviyesinde çalışmaq kerekmiz, anda biz daa yeterli seviyesinde çalışmaymız.
Daa, bizge qol tutqan ülkelerniñ liderlerini de faal sürettte çalışıp Rusiye prezidentiniñ zulum etmesine çağıram. RF prezidenti, bugün bizge bizim esirlerimizni qaytara bile, olarnı siyasiy maüsler kibi saymasa bile. Biz, qırımlılarımıznı qaytarmaq içün, em deñişüvler, em başqa adımlarğa azırmız.
‒ Sevgil Musayeva: Siyasiy mabüslerden ğayrı, yardımğa muhtac olğan olarnıñ soy-sopları da bar. “Bizim balalar” kibi teşebbüsi bar. O, siyasiy mabüslerniñ balalarına vasiylik ete. Şimdi böyle balalalarınıñ sayısı 190, ve olardan 30, hasta olğanına köre, ayrı yardımına ihtâcı bar. Bu siyasiy mabüslerniñ balalarına, soy-soplarına qoltutması içün bir mehanizm barmı?
‒ Eminim, kerek olğan mehanizmlerni yapıp olurmız. Qırımlılarda olğan meselelerniñ ve suallerniñ episini bilse edim butün cevaplarnen azır olur edim, bunı qayd eterik. Aliy tasil meselesi peyda olğanda, Qırımnen beraber vaqtınca işğal etilgen territoriyalarından balalarğa imtianlarsız, TMQ’sız kirmege fırsatını alıp berdik. Lütfen, universitetlerimizge keliñiz! Olarnıñ yaşağan yeri olsun dep er şeyni yapacağımız. 190 balağa qol tutmağa azırmız. Bizge bütün tafsilâtlarnı alıp beriñiz, biz azırıq.
‒ Milena Amedi: Yaqında tamır halqlar aqqında qanunı qabul etildi. Siziñ fikriñizce, bu qanun, Qırımnı azat etmege yardım etermi?
‒Tamır halqlar aqqında qanun - qırımtatarlarğa o, olarnıñ toprağı olğanını aqiqiy areketlerde aytqan qanunlarından biri. Menimce, anda yaşağan ve o, olarnıñ toprağı olğanını añlağan insanlarnı birleştire ve prezident bunı tek aytmay, qanun, qabul etilgen. Böyle areketler pek müim, Qırımnı öz toprağı dep sayğan insanlarnıñ qısmı, dağılmasıñ dep.
Yerli işğalci akimiyet ve Rusiye Federatsiyası, qırımtatarlarnı ayırmaq içün er şeyni yapa. Qırım, tek Ukrainada bahtlı olacaq insanlar añlasıñlar dep biz aksine areketlerni yapmaq kerekmiz.
‒Bu qanun, qırımtatarlarğa aşayt mallarnı, dairelerni ve ilâhre bermey. Bu qanun, o, olarnıñ toprağı olğanını ayta. Qırımtatar, Qırım soqağında yürgende öz soqağı boyunca yüre, demek, oña qarşı RF vatandaşı rastkelse ise, o, turist ve yabancı toprağında musafirdir..
‒ Anastasiya Ringis: Kelecek mantıqlı adım- Qırımtatar milliy-territorial muhtariyetini tanımaq. Bilgenimiz kibi, bundan evel 2018 senesi adımlarnı endi esas qanun komissiyası işlep çıqara edi. Bu adımğa azırsıñızmı?
‒ O, pek müim bir adım, onen Qırım platforması oğraşmaq kerek: qanunlarnı, qanunlarınıñ deñişüvlerini tetqiq etip Ukraina prezidentine Qırımnıñ tamır hılqınen beraber kelişilgen qanun leyhasını teklif etmek kerek.
‒ Sevgil Musayeva: İnsanlarnıñ fikirlierini nasıl deniştirmek?
‒ Qırımda, men bellesem, bu territorial sualdir. Yani Rusiye Federatsiyası Qırım sakinleri ile çoqtan çalışqan edi: pasportizatsiya, televizion, kelgen insanlar. Daa “Kvartal” zamanlardan hatırlayım ki, ukrain artistlerden tek biz kelgen edik. Yerli sakinler özlerini ruslar saymay ediler, olar özlerini Qırım sakinleri adlandırğan ediler. Rus artsitleri ise “Qırımğa kelmege pek memnünmız” aytqan ediler.
Bu sebepten duyğulı qaytaruv meselesi böyle : insanlar Qırımnıñ Ukrainasız alını kördiler. Ve kelecekte insanlar kerçekten yahşı vaqıalarğa ümüt eteler.
Bu sebepten, menimce, duyğulı denişmelernıñ keregi aslında yoq. Ukraina ükümeti Qırımda quvançnen qabul etilecek. İnanıñız ayqanıma. “Oktâbr işaretini” de soqlağanlar episi bir quvanacaqlar. Çünki tek Ukraina Qırımnıñ yaşayışını ğayrıdan tiklep olur.
‒ Qırımnıñ işğali kerçekten Qara ve Azaq deñızleriniñ işğali de sayıla. Ukrainanı deñiz tarafından qorçalamaq içün pek tırışmaq kerek. Ukrainanıñ ADQ şimdiki zamanda nasıl alda bulunalar?
‒Demek, Qırımnıñ suali - bu Qara ve Azaq deñizniñ qurtaruv suali de ola. Çalışmağa devam etemiz. 2035 senensinece balaban flotnı yaratmağa vazifemiz bar. Elbette, bu çoq vaqıt ala, lâkin birinci devirnıñ neticeleri endi avgustnıñ 24 taqdim etilecek.
Bizim vazifemiz - quvetli ve meşur flotnı qurmaq. Bu flot başqa flotlarğa qarşılıq berbek kerek. Ukraina - tınç devlet, lâkin çeşit adımlarğa azır olmaq kerek. Biz Qara deñiz bölgesini azat etmege azırlanamız. Bu vazifeni men bergen edim.
Elbette, devletmizge gemi qurğan aletlerniñ peyda olğanını 20 yıl beklemep olmayıq, bu sebeptnen qurucılıq başqa devlertlerde de başlanacaq. Bu zamanda biz Ukrainada da bu ceryanğa qoşulmaq içün kerekli infrastrukturanı yaratacamız.
Bu miqyas leyhada biz Avropa Şuranıñ, Büyük Britaniyanıñ ve ABŞ yardımına ümüt etemiz. Büyük Britaniya endi öz yardımını kösterdi. Ukrainanıñ ADQ quvetleştirüv suali ABŞ prezidenti ile körüşüv devamında baqılacaq. Daa bu Qırım platformanıñ kündelik mevzusı olacaq ve başqa devlerler ile muzakere etilecek. Rusiye başqa devletlerge basım ile, Ukrainağa yardımlarını toqtatmağa istey. Öz areketleri ile o ülkelerini Qırım platformada iştirak etmekten vazgeçmege mecburlay.
‒ Anna Andriyevskaya: Belki, Qırımdaki siyasiy basqılar içün ayrı sanktsiyalarnı qoymaq? Basqılar, daa kütleviy bir şey ola, Qırımda siyasiy sebeplerden alınğan insanlarnı apishanelerde işkencelerge oğratalar. Sankiyalar olmasa, nasıl usul ile buna tesir ete bilemiz?
‒ Sanktsiyalar meselesi pek zor. Menimce, Ukraina, sanktsiyalarnı, olarnıñ teseri olğan yerinde qullanmaq kerekler ve öz sanktsiyalarnen bizneske, rusiye memurlarınıñ köçmez mülk ve tışta olarnıñ esaplarına tesir etken ülkelerine muracaat etmek kerek.
Öz sankiyalar ile rusiye memurlarına qarşı areket etip olğan AQŞ, Almaniya, Frenkistan, Büyük Britaniya devletleri bar. Olarnen bu sanktsiyalar üzerinde çalışamız, olarnıñ tesiri bar. MTMŞ qararlarınen vaqtınca reberlerine qarşı er kün sanktsiyalarnı qoyacaq olsaq, menimce, MTMŞ’nı yoq eterik.
Rusiye arbiylerine qarşı insanlaştırılğan çoq sanktsiyanı qoyğan edik. Qoydıqmı? Qoydıq. Başqa memleketlernen umumiy mevam olğanını ve böyle olmaz dep kösterdik. Amma bu sanktsiyalarnıñ tesir olmağanlarına qarşı daima qoymağa tesirli bir iş degil dep tüşünem.
‒ Sevgil Musayeva: Misal olaraq, Qırım yarın işğalden azat etilecek. Birinciden, ne yerge baracaqsız?
‒ Anda çoq sevimli yerim bar. Deñızge isteyim, bizim Qara deñızge. Fiolent burunına, soñ Kastropol, soñ “Yñı yarıq” şarabınıñ bir qadesinı içmege isteyim. Gurzuf dülber, lâkin anda barmağa pek paalı. Bizim qorantamız namuslı yaşağan edi, balalığımda Qırımnı ziyaret etmedim, lâkin student zamanlarından bizim ukrain Qırımını pek sevdim. O bizim, şuraviy degil, edi. Ukrainlernıñ çoqsı de oñı ukrain olaraq hatırlay, mustaqılligimiznıñ 30 yılı onıñ isbatıdır.
«Qırım platforması»
Qırımnı işğalden qurtaruv halqara meydançığı (Qırım platforması) – Ukraina akimiyetiniñ qırımlılarnıñ aqlarını qorçalamaq ve işğal altındaki yarımadanı azat etmek içün Ukraina ve halqara ortaqlarınıñ areketlerini koordinatsiya etmek içün muzakere platformasınen bağlı teşebbüsidir.
2020 senesi sentâbr ayında Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy BM Baş Assambleyasınıñ 75-nci sessiyasında iştirakçi memleketlerni bu platforma qurulmasına qoşulmağa çağırdı.
Daa evel böyle planlarını Ukrainanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlar meseleleri nazirligi ve Ukraina Tış işler nazirligi aydınlatqanlar. Ukraina Tış işler nazirligi, Donbastaki zıddiyetni çezüv ve Qırımnı işğalden qurtaruv muzakere meydançıqları bir-birinden ayrı olmalı, dep tüşüne.
Ukraina Tış işler naziriniñ birinci muavini Emine Ceppar bildirgenine köre, Rusiyeni Qırımnı işğalden qurtaruv halqara platformasında iştirak etmege davet etecekler, amma iştirak etecegine inanmaylar. Bundan evel Ukraina Tış işler naziri Dmıtro Kuleba, Rusiyeni bu meydançıqta körmey, dep ayttı.
2020 senesi oktâbr ayında Poloniya Qırımnı işğalden qurtaruv halqara platforması çerçivesinde çalışmağa meraqlı, dep bildirdi.
Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy bildirgenine köre, Avropa Birliginiñ liderleri Avropa Birliginiñ Qırımnı işğalden qurtaruv platformasına qoşulmağa azır olğanını ayttı. Resmiy Kyiv Qırımnı işğalden qurtaruv platformasına Türkiye, Malayziya, Slovakiya, Büyük Britaniya ve diger memleketler qoşulır, dep bekley.
Kreml, Qırım meselesi qapatıldı ve Rusiye onı halqara muzakerelerge almaycaq, dep bir qaç kere bildirgen edi.
