Mahsus Qırım.Aqiqat içün
2014 senesi, Qırımnıñ işğalinden soñra, esas rus şirketleri Ğarp sanktsiyaları sebebinden yarımadada faaliyet köstere bilemecegi ve Qırımda «Rusiye Sberbankı», «Rusiye poçtası», «Rusiye demir yolları» olmaycağı belli olğanda, çoqu bunı yalıñız Qırımnıñ qoşuluvı ile alâqalı bir vaziyet kibi kördi – ancaq Rusiye bölgeleri içün ne deñişe bilir?
Amma Rusiye, bellesem, elek balığı kibi, nizamını tiklemege tırışqan topraqlarğa beñzey. Tatarstannıñ birinci prezidenti Mintimer Şaymiyevden, 1991 senesinde soñ Rusiye ve Tatarstanda eki farqlı siyasiy rejim tiklengen soñ, Moskva ile añlaşmalarnı nasıl tasavur etkenini sorağanımnı yahşı hatırlayım.
Yıllar keçti ve Tatarstan Rusiyege degil, Rusiye kerçekten Tataristanğa beñzegen
Ve mesele yalñız Tatarstannıñ suvereniteti elde etmesine ıntılmasında ve Cumhuriyet reberliginiñ Federal muqaveleniñ imzalanmasında red etmesinde degil. Moskva Kremilinde demokratiya ve medeniy dünbâğa yaqınlaşuv aqqında ayta ediler, Kazan Kremlde ise postsovet ruhu edi ve siyasiy reqabet qoqusı yoq edi. Şaymilev yalıñız, külipsirep soradı: ne içün men Tatarstannıñ Rusi kibi olmalı olğanın tüşünmelim, ne içün Rusiye Tatarstan nibi ola bilmez?
O zaman bu laf maña sadece bir şaqa kibi keldi – amma yıllar keçti ve Tatarstan Rusiyege degil, Rusiye kerçekten Tataristanğa beñzegen. Tatarstan reberliginiñ zenginligi ile bağlı Qabarcılıqqa qarşı küreşüv fondınıñ yaqınlarda keçirgen araştırması, klan mini devletniñ işleme mehanizmlerini ortağa çıqara ve onıñ müellifleri olğan Rusiye muhalifleri böyle Tatarstannı Rusiyeniñ devamı kibi köre. Kerçekten ise, Rusiye Tatarstannıñ devamıdır.
Aynı şey Çeçenistan ile de oldı. Şimaliy Kazvkadaki çatışmanıñ başlanmasında – ruslar küç yolu ile al etilmesiniñ Rusiye devletiniñ qurulışını deñiştirecekten ve demokratik inkişaf imkânını mahv eteceginden qorqalarmı, dep özüme bir sual berdim. Bugünde Kremlni tenqit etkenler menim aytqanlarım ile razı degil edi. Ve şimdi Rusiye Yeltsin doqsanlarından öz ümütleri ve planları ile yarñı Putin yüzyıllığına oğraganını añlap olamayım.
Eki qanlı cenk Rusiyeniñ topraq bütünligini qorumağa yardım etti, amma Çeçenistannı ğaliba kerçek quvetli devlete çevirdi. Bellesem, Rusiye özü de tez vaqıtta aynı quvetçiler devletine çevihildi. Moskvadan mahsus hızmetlerniñ hadimleri Groznıydan mahsus hızmetlerniñ hadimleri ile reqabet ete. Kreml bu areketlerni red ete, tenqit ve sanktsiyalarğa ise Ğarpnıñ daa bir provokatsiyası dey.
Rusiye reberliginiñ areketlerine köre, o iç bir alda işğal altındaki yarımadanıñ tecrit olunması ile meşğul degil
Bugünde de işğalden yedi yıl soñra Qırımnıñ nevbeti keldi. Ve artıq qabarcılıq ve temelsizlik aqqında degil, bu tecrit aqqıda. Rusiye reberliginiñ areketlerine köre, o iç bir alda işğal altındaki yarımadanıñ tecrit olunması ile meşğul degil. Qısmen tecrit olunmasına, daa doğrusı Rusiyeniñ Ğarp dünyasından özüni tecrit etmege azırlana. Ve Şarqnen işbirligini numayış etip inkişaf ettire. Bu sebepten Avropa Birligi münsebetler üzülmesi, AB ile munasebetlerni büyük körmek ve ğarp ödev siyatemalarından vazgeçmege azır olğanı aqqında laflar peyda ola.
Qırım işğali ve Donbastaki cenk sebebinden Rusiyeni basqığa oğaratuv Kremlniñ işğal etilgen topraqladan vazgeçmege razı olmasına ketire bilecegini tüşüngenler Putin rejiminin ve onıñ siyasiy mantığını añlamadı.
Rusiye Qırımdan vazgeçmez, onıñ yerine tecrit olunğan bir Qırımğa çevirilir.
Vitaliy Portnikov, kyivli jurnalist, Qırım.Aqiqat müellifi.
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün