«Fikir» rubrikası, mahsus Qırım.Aqiqat içün
Volodımır Zelenskıynıñ Ukrayinanıñ topraq bütünligini diplomatik yolnen tiklev imkânı aqqında aytqan sözleri – hususan Qırım aqqında aytıldı – Rusiye tarafından işğal etilgen topraqlarnı Ukrayina kontroline qaytaruv usullarınıñ deñişkeni aqqında munaqaşağa sebep oldı. Aslında 2014 senesinden başlap Ukrayinada birinciden diplomatik yol üküm sürse de, meseleni arbiy yolnen çezmek imkânı 2022 senesi fevralniñ 22-nden soñ muzakere etilip başlandı.
Ve, ne qadar paradoksal olsa da, büyük cenk devam etse, bu yanaşuv, eminim, qalacaq – siyasetçiler ne dese-desin. Çünki cenkniñ devam etmesi eki taraftan da diplomatiyanı red ete. Barışıq muzakereleri ise – atta davalarnı buzlatuv aqqında – şimdilik hayaliy körüne ve olar içün iç bir kerçek platforma körünmey: bunı añlamaq içün Vladimir Putinniñ böyle muzakereler aqqında aytqanlarını diñlemek yeterlidir. Ve belli ki, Kreml 2014 senesinden berli iç bir Qırım aqqında laf etmege istemey. Rusiye ükümdarı ve etrafındakiler içün bu mesele, belli olğanı kibi, «qapalı».
Bu cenk esas şeyni belgileycek, Ukrayina dünyanıñ siyasiy haritasında qalacaqmı-yoqmı
Amma angi yanaşuv qazanacaq? Mence, birinciden şunı añlamaq kerek, Rusiye ve Ukrayina arasında cenk – topraq içün, Qırım ya da Donbas içün cenk degil. Bu cenk esas şeyni belgileycek, Ukrayina dünyanıñ siyasiy haritasında qalacaqmı ya da kene Rusiye toprağı olacaq.
Ve Ukrayina qarşılıq kösterip, dayanıp olsa –ogünde daa çoq problem ve sınavlar bar – o vaqıt topraq bütünligini tiklev meselesi kün tertibinde qalır ve tek Ukrayinanıñ kelecegini degil, Rusiye kelecegini de belgileycek. Çünki eger Rusiye – on yıllar keçse bile – medeniy dünyağa qaytmağa istese, eminim ki, işğal etilgen Ukrayina topraqlarından vazgeçmege mecbur olacaq. Bunı Rusiye reberligi pek yahşı bile. Ve şunıñ içün, mence, Ukrayinanı yoq etmek içün elinden kelgenini yapacaq.
Şunıñ içün Qırım meselesini diplomatik yolnen çezüv de cenkteki muvafaqiyetlerinden, Rusiye Federatsiyası ve ittifaqdaşlarınen zor bir küç qarşılığında Ukrayina devletçiligini qorçalamaq imkânından keçe.
Ukrayina özüni qorçalap olsa, bu da Qırım erte ya da keç qaytacaq demek ola
Ukrayina dayanıp olsa, bu da Vladimir Putinniñ halqara uquqnı bozmaq aqqını isbatlap olamağanını kösterecek. Ukrayina dayanıp olsa, bu, medeniy dünya bir taraflı topraq deñişmelerini, olarnı özek devleti ilân etse bile, tanımamağanını isbatlağanı manasına kelecek. Ukrayina dayanıp olsa, bu, işğal etilgen Ukrayina topraqları Rusiyeniñ halqara itibarında ebediy iz olacağını kösterecek, yaqın on yıllarda oña kim yolbaşçılıq etse de, anda nasıl rejim qurulsa da. Ukrayina özüni qorçalap olsa, bu da Qırım erte ya da keç qaytacaq demek ola.
Vitaliy Portnikov – jurnalist ve siyasiy izaatçı, Azatlıq Radiosı ve Qırım.Aqiqat müellifi
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
