Vitaliy Portnikov: Qırım – munaqaşa mevzusı degil

«Fikir», mahsus Qırım.Aqiqat içün

Qıtaynıñ Avropa Birligi elçisi Fu Tsun Ukrayınanıñ 1991 senesi halqara seviyede tanılğan sıñırlarına qaytmaması içün bir sebep körmey, dep bildirdi. Bu Ğarpta ve Ukrayınada bir çoqunıñ avesini doğura, çünki Qıtaynıñ topraq bütünligi ve halqara uquq añlamınen bağlı eñ tam fikri ola.

Bütün memleketlerniñ topraq bütünligine ürmet aqqında Qıtaynıñ «barışıq planınıñ» birinci maddelerinden birinde aytıla. Qıtay Halq Cumhuriyeti Rusiyeni ve Ukrayınanı angi sıñırlarda köre añlamaq er vaqıt müim edi. Moskva Qırım ve diger Ukrayına regionlarınıñ ilhaqını aqlamağa istegen er seferinde Rusiye Federatsiyasınıñ «anayasa sıñırları» añlamı Qıtay içün barmı?

Şimdi yoq, dep ayta bilemiz. Qıtay Halq Cumhuriyeti halqara seviyede tanılğan sıñırlarnı tanıy, bunı tek elçi aytsa da. Amma bunı Qıtay Kommunist firqasınıñ Merkeziy Komiteti ve Qıtay Halq Cumhuriyetiniñ Tış işler nazirliginde aytılmasa ve firqanıñ fikrinen aynı olmasa, iç bir Qıtay elçisi bunı aytmay.

Faqat, elçiniñAljazeera ve diger neşirlerge bergen intervyüsına bergen intervyü metnini diqqatnen oqusaq, anda bam-başqa müim tezis taparmız – Rusiye ve Ukrayına arasındaki «tarihiy meselelerni» çezmek kerek olğanına dair tezis. Yani Qıtaynıñ Avropa Birligi vekiliniñ fikirince, laf tek Ukrayına toprağınıñ işğali aqqında degil, daa çoq mesleatlar vastasınen al etile bilgen tarihiy mesele aqqında kete. Amma, söz sırası, böyle mesleatlar farqlı şekilde yekünlenle bile. Ukrayına topraq bütünliginiñ tanılmasınen ya da, Kreml talap etkeni kibi, Ukrayınanıñ «yañı topraq kerçekleriniñ» tanılmasınen yekünlene bile.

Qıtay fikri Ukrayınadan daa çoq Rusiye fikrine yañın ola, dep tüşünem. Kyiv «tarihiy meseleler» bar dep tüşünmey ve Rusiye ile er angi muzakere işğalci ordu Ukrayına toprağından ketken soñ başlana bile, dep israr ete. Moskva ise işğalni olğan bir şey olaraq tanılmasında israr etmege tırışıp, bunı bugün olsa da, mesleatlarda muzakere etmege azır.

«Tarihiy problemler» Rusiye ve Ukrayına tarafından çezilmeli ğayesinden başlap başqa Qıtay elçisi – Frenkistandaki diplomatik temsilcilikniñ yolbaşçısı Lu Şayeniñ – sabıq sovet cumhuriyetleriniñ suvereniteti «böyle degil» tezisine qadar bir adım bar. Çünki tek sıñırlı suvereniteti olğan devlet topraq bütünliginen bağlı munaqaşağa razı ola bile – angi tarihiy tüşüncelernen añlatılmasa da.

Qıtay Halq Cumhuriyetiniñ fikrini añlamaq içün Ukrayına topraq bütünligini tek tanımaq degil, bu topraq bütünligi munaqaşa mevzusı olmağanını qabul etmek kerek, dep tüşünem. Eminim, bu topraq bütünligini bozmağa tırışqan memleketnen munaqaşa mevzusı degil.

Vitaliy Portnikov – jurnalist ve siyasiy izaatçı, Azatlıq Radiosı ve Qırım.Aqiqat müellifi

«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün

MALÜMAT: Ukrayınağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Aprelniñ başında Moskva Ukrayına şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayına akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayınağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün:https://d1ug5n8f9xpr1h.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.