Zamandaşlar, Udmurtiya alimi ve pedagogı Albert Razinniñ öz özüni yaquvını, belki de, siyasiy bir areket kibi degil, esli-başlı adamnıñ psihika faciası kibi qabul etecekler. Amma Razinniñ areketine kelecek nesiller – ve tek udmurtlar degil ola bile – nasıl qıymet kesecegini biz bilmeymiz. Çünki, aqiqaten, tarihte nice seferler olğanı kibi, bir de bir tilniñ ya da medeniyetniñ yoq olmasına yol bergenlerniñ evlâtları, başqalarnıñ yaquvlarınıñ külüni öz başına sepip, unutılğan qaramanlarğa eykel tikley edi. Ne de ise, tiller ve medeniyetler, kitaplar tarihında qalıp, bundan tirilmey edi. Aslında, buña oşağan bir şey çoqusı Rusiye halqlarınıñ tilinen ola, olar, turmuş ayatnıñ tili degil de, kitaphane, ritual tiline, folklor feslivallerniñ elementine çevirile. Ve, elbette ki, – ne qadar bu bizge tanış – şeer degil, köy tiline çevirile. Aysa, fin-macar tiline – tamam şu udmurt tiline – İjevskke köre, Tallinde kitap bastırmağa daa qolay olğanına taaciplenmege şey barmı?
Rusiye halqlarınıñ ruslaştırılması tam sürette yapıla, ve ö-özünden degil, Kremlniñ faal iştiraginen
Belki de Albert Razin narazılıqnı başqa türlü köstere bildi. Amma fakt budır: Rusiye halqlarınıñ ruslaştırılması tam sürette yapıla, ve ö-özünden degil, Kremlniñ faal iştiraginen. Bellesem, bu ruslaştıruvnıñ esas motorı – mekteplerde milliy tillerniñ ögrenilmesini mecburiy degil yapqan, Vladimir Putinniñ özü. Cumhuriyeti olmağan milliy azlıqlarnıñ tiline ne olğanını men aytmayım bile. Bu otuz yılda Rusiye Federatsiyası, kösterme "internatsionalizm"inen Sovet Birligi becerip olamağanını, becerdi demege mümkün. Bir de bir halq çoqluq olğan yerlerde nasıldır mıqayt tirenüvge ümüt etmek mümkün. Amma çoqluq olmağan yerlerde milliy tiller kereksiz olmay da, olarnı kereksiz yapalar. Keride qalğanlarnıñ sıfatından saqınğan yaşlar ise, özlerini endi rusiyeli degil de, rus dep ilân etmege tırışa. Ruslarğa ise udmurt tili ne kerek?
İlhaq etilgen Qırımda Rusiyeniñ siyaseti - bugün bütün Rusiyede keñişlengen milliy facianıñ aqibetleridir
Bellesem, bu – Albert Razin özüni yaqqanınen añlatmağa istegenidir, ve bunıñ İjevsk ya da Moskovada bugün eşitelicegi şübelidir. Ve añlamaq, ilhaq etilgen Qırımda Rusiyeniñ siyaseti - bugün bütün Rusiyede keñişlengen milliy facianıñ aqibetleridir. Qırımtatar faallerine qarşı basqı, Meclisnen küreş – bularnıñ bütüni ruslaştırmanıñ birinci adımlarıdır, öz milliy tamırlarını unutmaq, tamam şu keri qalğanlarnıñ sıfatını aşlamaq ıntıluvıdır. Ve kelecekte bunıñ netiseci olaraq, belki de, gençi öz halqı ve tilinden utanacaq, qartı ise – ümütsizlikten İjevsk degil, Aqmescit meydanından bir areket yapacaq.
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikirler, muelliflerniñ öz fikirlerini ifade ete ve muarririyetniñ noqtai-nazarını er vaqıt aks etmezler
