Validge Rusiye Federatsiyası işğal etilgen Qırımğa kirişni 30 yılğa yasaq etken. O, Herson vilâyetinde doğdı ve 2012 senesinden berli Qırımda yaşay edi. İşğal vaqtında FSB onı eviniñ azbarından hırsızlağan. Köteklegenler işkencege oğrattqanlar, eki aftağa yaqın qanunsız şekilde SİZO-da tutqanlar, soñra ise "Ermeni Bazar" kiriş-çıqış noqtasına alıp ketkenler ve işğal etilgen Qırımğa qaytmağa yasaq etkenler.
Bundan soñ Valid göñülli olaraq cebege ketken. Soñra İlovaysk, Donetsk ava limanı, Peski olğan. Rusiyeniñ Ukrayinağa keñ kölemlñ basuvı başlanğan soñ Valid tuvğan Herson vilâyetiniñ azat etilmesinde iştirak etken. İşğal etilgen Hersonda onıñ babası yaşay edi.
Şimdi onıñ bölügi Donetsk vilâyetiniñ Konstantinovka şeerinde Rusiye ordusınıñ ücümlerini qaytarmaqta. Valid dey ki, Rusiye ordusı soñki evlerde yerleşip olsa, bu Konstantinovkanıñ soñunıñ başlanuvı olur.
Ne içün Valid, Rusiye Qırımnı qolay bermez, dep tüşüne? Babası işğal etilgen Hersonda olğanda, o daa çoq neden qorqa edi? Dört balası olğanına baqmadan, ne içün hızmetten vazgeçmey? Bu aqta Qırım.Aqiqatnıñ materialında oquñız.
Valid Herson vilâyetinde doğdı ve büyüdi. 10 yıl çetelde yaşadı, 2012 senesi ise Ukrayinağa qayttı ve Qırımğa köçti. Aqmescitte "ATR" Qırımtatar telekanalınıñ telükesizlik hızmetinde çalıştı.
Qırım ilhaqı vaqtında o yarımadada qalğan. O künleri yüz bergen adise-vaqialarnı aydınlatqan jurnalistlerge qol tutqan, blok etilgen arbiy bölüklerge aş ketirgen. O vaqıt Qırım işğaline qol tutqan insanlarnıñ sayısı onı eñ çoq raatsızlağanını ayta.
"Men aman-aman er kün merkezde edim. Yazıq ki, amma doğrusını aytqanda, bir çoq insan şu şeritlerni, şu üç renkli şeritlerni taqıp yüre edi. Bu qorantalar, balalar edi. Yerli eali arasında Rusiyeni beklegen ve buña quvanğanlar çoq olğanını körmek mümkün edi", — dep ayta Valid.
Saban ayınıñ 16-nda, Rusiye tarafından referendum dep adlandırılğan tedbir keçirilgen künü, FSB hadimleri Validni eviniñ azbarından alıp kettiler.
"Başıma torba kiydirdiler, maşnağa oturtıp, qırmaça taqtılar, atta zırhlı yelek kiydirdiler, ne sebepten belli degil. Franko soqağındaki SBU binasına alıp ketirdiler. Şimdi anda FSB buluna. Bu yalıñız FSB degil edi, bu Şimaliy Kavkaz ve Suriye boyunca çalışqan FSB edi. Yani, olar yarımadada musulman ve qırımtatarlen çalışmaq kerek ediler. Ve böyle areketler içün Rusiyede bunı bilgen insanlar celp etile", — dep añlattı Valid.
Причину задержания Валиду не объясняли, но он понимал, что это произошло из-за его проукраинской позиции, а также религиозных взглядов. Валид – мусульманин.
Validge tutulğanınıñ sebebini añlatmadılar, amma o, Ukrayina tarafdarı olğanından ve diniy baqışlarından sebep tutulğanını añlay edi. Valid musulmandır.
"Bizim içtimaiy leyhamız bar edi, diniy edebiyatnı bastırıp, onı Qırımtatarlar arasında bedava dağıta edik. Bu Quran kitabı edi. Ve, ğaliba, bunıñ içün de. Olar maña, kilsege barıp, vaftiz etilmek kerek, dep ayttılar, soñra meni yiberecekler. Men bunıñ episi saçma olğanını añlay edim. Ve olar maña film yapmağa istegenlerini ayttılar, ne istegenlerini aytmam kerek, dediler. Olar işni becergenleri aqqında esabat bermeli. Ğaye şunda edi ki, men Qırımtatar cemiyetinen tanışım, Suriyeden boyeviklerniñ kelmesini teşkil ete bilem, olar içün mında mesken kiralay bilem, ve olar Ukrayin milletçileri ve Qırımtatar Milliy Meclisiniñ vekilleri ile işbirlikte bulunıp, beraberlikte bir de bir narazılıq, tirenüv, partizanlıqnı meydanğa ketirmek kerek ediler", — dep hatırlay Valid.
Üç kün devamında, dey o, Rusiye mahsus hızmetleri onı mağazda tuttı. Elektriknen çekiştire, kötekley ediler ve öldürüv numayışlarını yapa ediler. Tezden SİZO-ğa avuştırıp, mahkeme keçirdiler. Valid hatırlay ki, onı Aqmescitniñ Kiyev rayon mahkemesine ketirgende, üküm endi azır edi.
"Anda endi bastırılğan üküm bar edi, meni şeerniñ merkezinde sarhoş tutqanlar, men çırkin-küfür sözler ayqan ekenim. Çantamda içki bar eken, Quran ve pıçaq tapılğan. Ekstremistlerniñ standart taqımı. Bu ne qadar saçma olğanını añlaysıñız. Meni 15 künge apiske aldılar", — dep ayta arbiy.
Valid SİZO-da eki aftadan ziyade tutuldı, çeçek ayınıñ 1-de azat etildi. FSB hadimleri onı "Ermeni bazar" kiriş noqtasına alıp kettiler ve oña işğal etilgen Qırımğa kirişni 30 yılğa yasaq etilgenini ayttılar. Valid başta tuvğan Hersonğa qayttı, soñra ise "Dnipro-1" mahsus vazifeli polis polkunıñ terkibine kirgen "Qırım" göñülli batalyonına qoşuldı. Gönüllüler anda İlovayskqa yol alğanlar.
"Ve bizim birinci uruşımız İlovaysk edi, uruşqa ilk kirip çıquv edi. İlovayskta eki afta edik, arman ayınıñ 17-nden başlap ve çıqışqa qadar, yani bu koridordan çıqtıq. Biz öz küçünen çıqqan birinci gruppa edik, esirlikke alınmadıq, biz küreşip çıqtıq, bu üç qamaçav çemberinden keçtik, daa soñra olarnen küreştik. Ve biz Novokaterinovkağa qadar kettik, anda olarğa qarşı küreştik, saqlandıq. Anda bataqlıq edi, biz anda, qamışlar arasında oturıp, küneş batqanını bekledik, küneş batqan soñ, çıqtıq. Biz 45 adamdan ibaret olğan taqım toplandıq. Aramızda 11 adam "Dnipro-1"-den edi, 93-ünci brigadadan da ballar bar edi, endi hatırlamayım, 45 adam edik, dörtü ağır yaralı, 300-ler bar edi, olarnı bütün gece üstümizde taşıdıq", — dep hatırlay arbiy.
2014 senesiniñ küzünden 2015 senesiniñ yazına qadar Valid eki kere yaralandı. Donetsk ava limanında cenkleşken edi. 2015 senesi yazda o resmiy olaraq işten çıqtı ve adiy yaşayışqa qayttı. Rusiyeniñ Ukrayinağa basuvı başlağanda kene orduğa qayttı. O, qadını ve üç balasını Romaniya sıñırına alıp ketti, özü ise Ukrayinanı qorçalamağa ketti. Birinci beş kün devamında o, Kıyivdeki ükümet kvartalında çalıştı. Tafsilâtlarnı aytmay, amma duşman diversion taqımlarını yahşı azırlağanını ayta.
"Biz anda gece turdıq ve ükümet kvartalında, anda olğan taqımlarda çalıştıq. Tafsilâtlarnı aytmaycağım. Mümkün degil. Amma DRG-niñ er bir gruppasında Ukrayin tilini ve Kıyivni yahşı bilgen Qırımlı "Berkut" vekilleri bar edi. Ve bizim tarafımızdan ükümet kvartalında çalışqan mahsus taqım bar edi. Amma, soñra, Kıyiv civarındaki tarlalarda çalışqan balalardan eşitken malümaqa dayanıp olamadım ve izin alıp kettim. Men mında olamayım, olarğa ketmek isteyim, dep ayttım", — dey Valid.
Kıyiv vilâyetinde, Mahsus ameliyatlar quvetleriniñ 3-nci polkunıñ erkânında göñülli olaraq cenkleşken, çeşit vazifelerni eda etken — em rusiye gruppalarını blok etken, em Ukrayin artilleriyasını qorçalamaq ve uçucılarnı desteklegen.
Rusiye ordusı Kıyiv vilâyetinden çekilgen soñ, Valid mahsus ameliyatlar quvetleriniñ 73-ünci merkeziniñ saflarına resmiy şekilde celp etildi ve o vaqıt Rusiye ordusı tarafından qısmen işğal etilgen tuvğan Herson vilâyetine ketti.
"Hersonda babam işğal altında olğanı içün, cenüpke ketmek istedim. Cenkleşmek içün cenüp maña daa yaqın edi, çünki cenüp Qırımğa daa yaqın, çünki anda tuvğan Herson, anda tuvğan Qırım bar. Menim içün anda ketmek mantıqlı edi", — dey o.
Olarnıñ bölügi Herson ve Mıkolayiv vilâyetleriniñ sıñırında Davıdov Brod köyü rayonında yerleşe edi. Valid, babasını telükege oğratmamaq içün, onıñnen iç laqırdı etmegen.
Valid tuvğan Herson vilâyetini "Qış yürüşiniñ rıtsarleri" adına 28-nci ayrı mehanizatsiya brigadası erkânında azat etti, o, olarğa daa 2022 senesi küzde avuşqan. Bu brigadada o alâ daa hızmet ete. Onıñ aytqanına köre, olar Hersonğa ve Antonovka qasabasına birinci kirgenler.
"Ve biz bu merkeziy soqaq boyunca ketkende, qapılardan, qoralardan baqqan yerli sakinlerni kördim. Soñra bir qadın çıqtı ve: "Siz bizimkilersiñizmi?" dedi. Ukrayin tilinde. Men ayttım: "Bizimkiler, bizimkiler". Ve o ağlap bailadı, yerliler bayraqlarnen çıqa edi. Bu pek duyğulı vaqıtlar edi", – dep hatırlay Valid.
Amma eñ çoq Valid babasını körmek istey edi. O evde yoq edi, oğlu oña işke ketti.
"O şokta edi, quçaq, közyaşlar bar edi. Ve ilâhre, elbette, qıyın anler de oldı. Duygu tarafından ağır, amma quvançlı. Menim içün eñ esası, sağ olğanı, oña bir şey olmağanı edi. Eñ çoq qorqqanım, FSB hadimleri onıñ yanına kelip, menim aqqımda soraycaqları edi. Men daa ziyade qorqqanım şu edi ki, olar meni qorqutmaq içün oña bir şey yapa bileler. Şükürler olsun, bir şey olmadı", — dey Valid.
Herson azat etilgeninden eki aftadan ziyade keçken soñ, brigada Donbassqa Bahmut civarına avuştırıldı. 2022 senesiniñ soñundan bu künge qadar olar bu cebede qala.
2023 senesi oraq ayında Bahmut yönelişindeki Kürdümovka qasabası yanında yüz bergen ücüm vaqtında Validniñ boynu ve qolu yaralanğan edi. Ekimler qolnı parçalardan toplağanlar. demek mümkün Eki ay reabilitatsiyada ve o kene cebege qayttı. Şimdi Valid 28-inci brigadanıñ pilotsız aviatsiya kompleksleriniñ komandanı ve üyken leytenantı ola.
Onıñ bölügi şimdi Donetsk vilâyetiniñ Konstantinovkada buluna, onı Rusiye ordusı zapt etmege tırışa.
Validniñ cenkke ketmemesi mümkün edi, çünki onıñ dört balası bar. Amma o, bu variantnı tüşünmegenini bile ayta. O şunı da qoşa ki, onı aman-aman dört yıl devamında cebede qalmağa tek intizam ve motivatsiya degil, er kişilik borcunıñ añlavı mecbur ete.
Valid Hersonda soñki sefer bu sene kiçik ayda babasınıñ cenazesinde oldı.
Rusiye ordusı üç yıldan berli er kün onıñ tuvğan şeerini yoq ete. Artileriya ile ateş aça, KAB-larnı vatandaşlarnıñ evlerine tüşüre, yerli sakinlerni dronlarnen qıdıra. O, em tuvğan Herson, em de Qırım içün kederlene. Qırım yarımadasını terk etken soñ, mal-mülkü tutıp alındı, onıñ dairesinde ise, oña belli olmağan adamlar yerleşti, dep ayta.
"Menimce, rusiyeliler Qırım oğrunda şiddetli küreşecekler, çünki Qırım olar içün tacdaki elmazlar kibi. Bu olarnıñ ilhaqı ya da zapt etüviniñ tacıdır. Bu sebepten Qırımnı qolay-qolay bermeycekler. Men bunı yaqın kelecekte körmeyim, doğrusını aytqanda. Ne yazıq ki", — dep qayd ete arbiy.
Valid dey ki, esas mesele devletçilikni saqlap qalmaq. Cenk onı kelecekke ümüt beslememege ve hayal qurmamağa ögretti, dep qoşa. Lâkin onıñ bir istegi ep bir bar.
