Ukrayina prezidenti Qırımnı qaytarmaq içün diplomatik yol aqqında ayta. Qırımlılarnen nasıl bağ tutmaq mümkün?

Noyabrniñ 19-nda Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıy Qırımnıñ diplomatik yolnen azat etilecegi aqqında eki kere tekrarladı. Ve bu, Qırım ile alâqalar içün mesüliyetli olğan qurulışlardaki deñişmeler, işğalden azat etüv ve mecburen köçip kelgenlerge yardım adımlarınıñ işlep çıqarılması fonunda oldı.

Ukrayina reintegratsiya nazirligi Milliy birlik nazirligine çevirildi, dekabrniñ 4-nde ise Volodımır Zelenskıy Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki temsilcisi Tamıl Taşevanı vazifesinden boşattı. Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında alıp barıcısı Roman Spiridonov bu deñişmeler işğal etilgen Qırımda qalğan qırımlılarnen bağlarğa ve Ukrayina kontrolindeki topraqlarğa köçken ya da köçmekni planlaştırğanlarğa yardımğa nasıl tesir etecegini ögrendi.

Noyabrniñ 19-nda Fox News intervyüsında Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıy, cenkni toqtatmaq içün Qırımdan vazgeçmege azırmı degen sualge cevap berip, Qırımnı diplomatik yolnen qaytarmağa azır olğanını bildirdi. O şunı da qoştı ki, Ukrayina "Qırımnıñ qaytarılması içün on biñlernen adamnı ğayıp etip olamay".

Dekabrniñ 2-nde Zelenskıy Kyodo News intervyüsında Qırım yarımadasını qaytarmaq içün diplomatik yol aqqında tezisini tekrarladı.

"Ukrayinanıñ küçlü bir pozitsiyasını elde etip, diplomatik çezüvni başlatmaq kerekmiz. Ve atta bazı topraqlarnı biz bugün qaytarıp olamaymız, Qırımnı qaytarmaq içün küçümiz yetmey, ordumıznıñ küçü yetmey. Bu kerçekten öyle. Ebet, diplomatik yollarnı tapmaq kerek. Amma tek biz bilgenimizden soñ, biz pek küçlü olğanımıznı bilgenimizden soñ, olar kene tecavuznen qaytmaycaqlar, o vaqıt başqa diplomatik adımlar aqqında tüşünmek mümkün, — dep ayttı Vladimir Zelenskıy intervyüde.

Qırımnıñ Rusiye nezareti altında qalmasına razı olmaq — Ukrayina vatandaşlarına qarşı "zorbalıq, işkence, köteklev, apishanelerde tutuv" qullanılmasına razı olmaq demek, bu bir ğalebe olmaz, dep tüşüne Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ birinci muavini Nariman Celâl. Qırım.Aqiqatqa bergen intervyüsında o, işğal etilgen Qırımda yaşağan insanlarnıñ duyğularını tarif etti.

"İşğal altında insanlar yaşay, mantıqlarını ğayıp etmemege tırışalar. Biri etrafta olğan şeylernen meraqlana. Bazıları ise tek oña ya da onıñ yaqınlarına tesir etkende bunı yapalar. Böyle tüşüneler: kimsege tiymem, bir şey aytmam, tiymezler. Bu olarnıñ içün bir qaplama, men bellesem, olarnen ola bilecek şeylerden qaçmaq içün bir imkân", — dep tarif etti Nariman Celâl.

Nariman Celâlnıñ fikirince, telüke er kes içün bar.

"Yañı apis cezaları, ya da kameralar ögündeki afu soramalar, bir söz içün, ya da bir yır içün, ya da bir selâm içün, ya da bir yerde sarı-mavı renkleriñ olsa bile, ya da eviñ böyle renklengen olsa bile. Ve bu cadı avlarınıñ, bu isterikanıñ seviyesi er kün arta. Ve, elbette, insanlar bir şekilde saqlanmağa isteyler. Ve bu sebepten tışarıdan farqlı şeyler körmek mümkün. Amma bu insanlarnen qonuşmaq, olarnıñ işançını qazanmaq kerek, olarnıñ kerçekten ne tüşüngenlerini bilmek kerek", — dep qayd etti Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ birinci muavini.

Qırımlılarnen qonuşmaq ve olarnıñ işançını qazanmaq içün ukrayin devleti daa yahşı yapa bile, dep tüşüne ZMINA insan aqları Merkeziniñ adliyeci meneceri Alöna Luneva.

"İşğal altında qalğan insanlarnen, şu cümleden vaqtınca işğal etilgen Qırımda da, bağ qurmaq ve saqlamaq içün elimizden kelgenini yapamız dep aytmaq qıyın. Devletimizniñ yayınlağan beyanatlarımız mantıqsız. Bu pasportlar, aq-uquq qorçalavı, kelecekke dair mesaclarğa aittir", — dep ayta Alöna Luneva.

İşğal etilgen ve işğalden qurtarılğan topraqlarnen ne yapılacağı aqqında devletniñ açıq-aydın körüşüvi olmağanı ardı-sıra olmağanınıñ müim sebeplerinden biridir, dep saya uquq qoruyıcı. Akimiyetniñ farqlı vekilleri işğal vaqtında Rusiye pasportını alğan Ukrayina vatandaşlarına da farqlı munasebette ola bile, dep qayd ete Luneva, Ukrayina qanunları bu vesiqanı tanımay ve onıñ barlığı içün mesüliyetlik körmey.

"Ara-sıra kollaborantlar, mesüliyet aqqında sualler peyda ola. Rusiye pasportını aldıñmı, amma Putin ve Rusiye akimiyetini sevgeniñ içün aldıñ. Yani, bu munaqaşalar alâ daa bar, ve devlet öz noqta-i nazarını açıq-aydın bildirmeli. Bütün devlet organları aynen bunı bildirsinler dep, soñunace şekillendirmege ve bu mevamnen ardı-sıra olmaq kerek", — dep ayttı Alöna Luneva.

İşğal vaqtında Rusiye pasportını almağa farqlı fikirler olsa da, mülki işğalci akimiyet tarafından alınğan ukrayinalılarnıñ fikirleri farqlı degil, dey Luneva.

"Bizde insanlarğa ne yapmaq kerekligi, işğalge qaytmaq kerekligi, bu mülkni ğayrıdan qayd etmek kerekligi ve umumen nasıl olmaq kerekligi aqqında bir fikir yoq, çünki işğal çoq yıllar devam ete, ve biz, devlet olaraq, soñunda, 10 ve yaqın vaqıtta 11 yıl devamında bir şey olmağanını numayış etmekten vazgeçmek kerekmiz. Bir şey itiraf etmeycekmiz, dep aytayıq. Amma insanlar, olarnıñ ayatları qabul etilmese, öyle yaşap olamaylar. Şunıñ içün devlet diger yanaşuvlarnı qıdırmalı, olarnı şekillendirip, işğal altındaki insanlarnen qonuşmalı", — dep tarif etti Alöna Luneva.

İşğalde de ayatı bar — insanlar öleler, doğarlar, satın alalar, mal-mülklerini miras olaraq alalar. İşğal altındaki Ukrayina vatandaşlarına Ukrayina qanunlarına köre bu faktlarnı vesiqalı şekilde tasdıqlamağa imkân berecek mehanizmlerni bermemek pek adaletli degil, dep tüşüne uquq qoruyıcı.

"Menimce, bu bir çoq sual doğura, Herson vilâyetinde işğalden azat etüv vaqtında ve ondan soñ da doğurdı, Qırımnıñ işğalden azat etilüvi yaqınlaşqanı körüne edi. Qırımdan işğal vaqtında berilgen vesiqalarnen ne olacağı aqqında çoq sual bar edi. Birinci nevbette mülkiyet aqqı qasevetlendire edi, çünki ukrayin qanunlarına köre, işğal vaqtında işğal etilgen Qırımda yapılğan bütün añlaşmalarnıñ 10, 5%-dan azı qayd etilmey, — dep tarif etti Alöna Luneva.

Bu meseleler ile Ukrayinanıñ reintegratsiya nazirligi oğraşa, o, dekabr ayında Milliy birlik nazirligine çevirildi. Onıñ nasıl işlevli olacağını aytmaq zor, dep ayta Luneva.

Qırım.Aqiqat muarririyeti nazirlikke muracaat etip, bu subetke qoşulmağa teklif etti. Amma, matbuat hızmetiniñ bildirgenine köre, nazirlikte deñişmeler devam ete ve daa izaat bermege azır degiller.

Şimdilik adnıñ deñiştirilüvi aqqında söz yürsetilgeni körüne, dep tüşüne uquq qoruyıcı. Halqara beyanatlardan körüne ki, yañı müessiseniñ işinde diqqat çetelde yaşağan ukrainalılarğa, işğalden soñ memleketten çıqqanlarğa ayırılacaq.

İşğal etilgen Qırımdaki insanlarnen bağ tutmaq içün, olar farqlı informatsion, medeniy, uquqiy müitte yaşağanını añlamaq kerek. Ve bu müit olarnıñ zihniyetine pek tesir ete, dep qayd ete uquq qoruyıcı. Bugünki künde esas çağıruv — ukrayin matbuat vastalarınıñ semereli irişiminiñ ve insanlarğa irişim imkânlarınıñ olmamasıdır. Qırım aqqında malümat qıtlığı esas Ukrayinada da bar, dey Luneva.

"Birinciden, işğal altındaki insanlar ve olarnıñ meseleleri aqqında mümkün olğanı qadar çoq aytmaq kerek. Çünki şimdi elimizde malümat boşluğı yoq, insanlar aqqında, işğal altında yaşağanları ögünde turğan meseleler aqqında pek az bilemiz. İşğal etilgen topraqlardan daa çoq malümat ala bilecegimiz kanallarnı tapıp, daa yahşı ögrenmege tırışmaq kerekmiz", — dep ayta Alöna Luneva.

Diger bir çağıruv — işğal etilgen topraqlarda tasil. Rusiye tanklarından soñ Rusiye maarif nazirligi kele, dey Luneva.

"Rusiye ve arbiy ikâyeler, terbiye meseleleri — bunı bizler Qırımda tasil saasında köremiz. Halqımıznı, balalarımıznı Ukrayinağa qarşı cenkke azırlaylar. "Yunarmiya" bar, diger arbiy areketler bar, olarnıñ episi buña doğrultılğan. Tasilniñ ğayrıdan qurulması, Qırım balalarınıñ Ukrayina tasil esnasına celp etilmesi pek müim", — dep ayta Luneva.

İşğal etilgen topraqlardan kelgen gençlerni Ukrayinanıñ nezareti altında olğan topraqlarda tasil almasına faal sürette celp etmek, işke yerleştirüv programmalarını ve işğalde alğan tasil aqqında vesiqalarnı tasdıqlamaq mehanizmlerini işlep çıqarmaq kerek, dep eminliknen ayta uquq qoruyıcı.

İşğalden azat etilgen soñ ise, Luneva dey ki, ukrain media alanını ğayrıdan tiklemek kerek olacaq. Bunıñ içün jurnalistlerniñ azat etilgen topraqlarğa barmağa azırlığı kerek, ve bazı kütleviy haber vastaları anda çalışmağa qaytmalı.

MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı "askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya" olğan "mahsus operatsiya" dep adlandıra.

** ** ** ** **

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.