Ukrainanıñ sesi çetelde tınacaqmı? UATV telekanalını Qırım ve Donbas içün deñiştireler

Yanvarniñ 13-nden başlap «Ukrainanıñ çetel yayın multimedia platforması» devlet müessisesi olaraq belli UATV telekanalınıñ bir sıra muarririyetleriniñ işi toqtatıla. Medeniyet, gençlik ve sport nazirligi onıñ esasında vaqtınca işğal etilgen Qırım ve Donbas topraqları içün yayın yapacaq rus tilli telekanalnı yapmağa qarar aldı.

2015 senesi Ukraina informatsion siyaseti nazirliginiñ teşebbüsinen tesis etilgen UATV rus, ukrain, ingliz, arap ve qırımtatar tillerinde bütün dünyağa uydu ve kabel ağları üzerinden yayın yaptı. 2019 senesi dekabr ayınıñ soñunda telekanal reberligini işten boşattılar. Yañı baş müdir daa tayinlenmedi, olacaq restrukturizatsiya tafsilâtları ise şimdilik belli degil. Ukraina çetel yayınlarınıñ vaziyeti Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında laf etildi.

Ukrainalı mediakritik, «Detektor media» baş muarriri Natalya Ligaçeva çetel yayın telekanalınıñ hususiyetleri ve onıñ qapatıluv sebepleri aqqında Qırım.Aqiqatqa tarif etti.

– Ukraina çetel yayınlarını söndürgenine oşay, amma nazirlik vekillerinen olğan şahsiy, off-the-record subetlerinden añlaşıla ki, olar çetel yayınlavını yoq etmeyler. Resmiy izaat da şimdilik berilmey. Nazirlikte olğan resmiy olmağan laflarda telekanalnıñ çoq seyircisi yoq edi, keyfiyeti ise yaramay edi, dep bildireler. Diger taraftan, 2015 senesinden soñ bayağı ilerilegen edi. Ne içün eyiliştirmek degil de, yoq etmege isteyler? Çetel yayınlarınıñ işi ukrainalılarğa ve diger memleketlerniñ vatandaşlarına memleket aqqında kerçek malümat bermek, amma, ilk evelâ, onıñ imicini tüşünip malümat bermek edi. Bazı ukrain telekanallarınıñ uydu versiyaları bar, olarnı dünya musafirhanelerinde körmek mümkün, amma, aynı vaqıtta, olar Rusiye tarafdarı ola. Devlet çetel yayınlarınıñ vazifesi Ukrainanıñ çeteldeki imicine faydalı olacaq malümatnı bermek edi.

Natalya Ligaçevanıñ qayd etkenine köre, telekanalnıñ çetel yayını toqtatılsa, bunı belgilegen Ukraina qanunını deñiştirmege kerek olacaq.

– Eñ beteri şu ki, şimdilik ne resmiy taqdim, ne de bunıñnen bağlı açıq izaat bar. Tek tahmin etip, öz versiyalarını aydınlata bilemiz, amma tarafsız malümat yoq. Qırımtatar muhtariyetiniñ kelecegini aytsaq, devlet bu tilde çıqqan yayınlarğa ve esas Ukrainada Qırım mevzusına zaten pek emiyet bermey, şunıñ içün böyle yayınlarnıñ yoq oluvı, mence, informatsion telükesizlik ceetinden pek yañlış ve telükeli olacaq.

Qırımtatar faali Zair Smedlâyev emin ki, qırımtatar tilinde çıqqan ukrain çetel yayınları strategik ceetten pek müim edi.

– Ana tilinde malümat alıp olamaymız, ve tilni bilgen ve kanalnı seve-seve baqqan insanlar çette qaldı. Qırımtatarlarnıñ büyük qısmı çetelde yaşay – belli olğanı kibi, diasporamız vatanda yaşağan halqtan daa büyük ola. Malümat paylaşuvı, bağ qoparıla. Olar içün Ukrainada olğanlarnı ana tilinde bilmek müim edi, ve bugün bu imkânını keseler. Tamır halqnıñ medeniyetine olğan munasebet kösterile, dep tüşünem. Minberlerden saqlap qaldırıp, inkişaf ettirecekler, dep aytalar, asılında ise telüke altında olmağan tillerni inkişaf eteler.

UATV ingliz tilinde yayın reberi Yelena Homenko, telekanalda neler olğanını ve muarririyet becergen vazifelerni ayta.

– Şimdi stand-by rejiminde çalışamız, soñki haber yayınları bütün tillerde bazar künü, yanvarniñ 12-nde, çıqtı. Kanalda çoqtan çıqarılğan programmalarnı köstereler. Bizge telekanalımız esasında vaqtınca işğal etilgen topraqlar içün eglence-informatsion kanalı qurulacaq, dep aytıldı. Çetel yayınları – daa çoq imic televideniyesidir. Bizim vazifemiz diasporamıznı haberdar etmek, Ukrainanıñ dünya haritasında bar olğanını köstermek, bir çoq meselede fikrimizni bildirmek edi. İnsanlarnıñ memlekette tek cenk ve qabarcılıq olğanını degil, medeniyet, kino, acayip sportçılar, güzel tabiat ve diger şeyler bar olğanını bilmelerini istedik. Seyircilerimizni añlatmaq pek qıyın, olar pek farqlıdır. Belli yatırımcılar bar, student, turist, diaspora vekilleri bar.

Yelena Homenkonıñ malümatına köre, 2019 senesiniñ soñunda telekanal beş uyduda yayınlandı ve 2020 senesi altıncısına bağlanacaq edi.

– Dört yüz kabel ağında da barmız. Añlağanıñız kibi, o qadar seyircini sayıp çıqmaq pek zor, çünki bu bir ya da eki memleket degil. Böyle tedqiqatlarnıñ fiyatı pek paalı. YouTube ve içtimaiy ağlarımız dar bar, er yerde seyirciler farqlı. Bu vaziyette hadimlerniñ kelecegini aytsaq, şimdi ingliz tilli muarririyette muarrirlerniñ ekseriyeti Kanada, ABD, Büyük Britaniya ve diger memleketlerden insanlar. Olar rusça bilmeyler, ve vaqtınca işğal etilgen topraqlar içün kanalda çalışıp olacaqlarından pek şübhelenem. Şübhesiz, andaki insanlarğa malümat bermek pek müim, amma inglizce laf etken insanlar bizni eşitip diñlememeli demek degil. Çetel yayınlarını toqtatmaq – bu pek telükeli bir şey, Ukraina ne olacaq endi?

UATV kanalınıñ «Cenk tarihı» programmasınıñ müellifi Yuriy Rudenko, Ukraina içün hususan icret etkenlerge memleketteki vaziyet deñişkenini köstermek pek müim edi, dep tüşüne.

– Seyircilerimizni aytsaq, programma daa çoq cenknen bağlı, amma onı em erkekler, em qadınlar, em genç, em qartlar baqtı. Bir çoq arap memleketi baqtı, ABD-de çoq baqmadılar, amma bıltır Kanada diasporamız baqıp başladı. Kanalnıñ yayınları pek farqlı edi – el işinden başlap muzıka dünyasına qadar – auditoriya pek keniş edi. Sovetler Birliginden, Ukrainadan ketken ve bütün dünya boyunca yerleşken insanlar pek çoq. O vaqıt iqtisadiy vaziyet deşetli edi, şimdi er şey deñişti. Olarğa memleket tekamul etkenini köstermege tırıştıq. Maqtanğan, büyük, küçlü Rusiye Federatsiyası Ukrainanı zapt etüv planını altı yıldan berli kerçekleştirip olamay. Rusiye-Ukraina cenkiniñ ketişatını kösterdik, ve insanlar böyle olğanına şaşa edi.

İstanbuldaki Ukraina derneginiñ yolbaşçısı Tatyana Fetsan, UATVni qapatıp, Ukraina çeteldeki milliy menfaatlarını coya, dep ayta.

– Ukrainanıñ çetel yayınları toqtatılacağını ögrenip, pek şaştıq. Resmiy malümatqa köre, Türkiyede 30 biñden çoq ukrainalı yaşay, ve tek İstanbulda yedi biñden çoq qayd oldı. Bu telekanal bizni vatanımıznen birleştirgen belli bir köpür edi. O, ukrain medeniyeti, Ukraina diasporasınıñ yaşayışını köstergen edi. Tek Türkiyeni aytmayım, dünyadaki ukrain diasporasını aytam. Dünyanıñ eñ uzaq köşesinde añlaşılğan tilde Ukrainadan kerçek haber diñlemek mümkün edi. Türkiyede Rusiye kütleviy haber vastaları pek faal inkişaf ete: yaqında «Sputnik» kanalında Ukrainada rus balalarından konservalarnı yapalar kibi ciddiy-ciddiy haber çıqtı. Bu kanal memleketimiz aqqında öz haberlerini aytacaq, UATV ise olmaycaq. Onı qapatmaq o qadar kerekmi?

Qırım.Aqiqat jurnalistleri Ukraina Medeniyet, gençlik ve sport nazirligi, GP «MPİU» müdiri vazifelerini eda etken Yuliya Ostrovskaya, informatsion yayınlarnıñ yañı reberi Yelena Tribuşnaya, em de UATV telekanalınıñ qırımtatar muhtariyetiniñ hadimlerine izaat almaq içün muracaat etti, amma bu maqale azırlanğanda cevap daa kelmedi.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)

Sergey Mokruşin, Qırım.Aqiqat alıp barıcısı