Mahsus Qırım.Aqiqat içün
Yuqarı Rada Ukrainanıñ tamır halqlar qanunını qabul etti, 325 halq deputatı oña rey berdi. Tatilciler onıñ qabul etilüvini Ukrainanıñ memlekette medeniy milletlerara munasebetlerniñ şekillenmesinde muvafaqiyet dep saya, daa Rusiye imperiyası zamanından berli ve Sovetler Birliginde ayırım, qanunsız repressiyalar, sürgünlik, ruslaştıruv ve assimilâtsiyağa oğratılğan milletlerge qarşı ağır sovet mirasını yoq etüvge taba daa bir adım olaraq köre. Yañı qanun Ukraina tamır halqlarınıñ uquqiy statusını belgilep, «Ukrainanıñ tamır halqlarına ait şahıslarnıñ halqara uquq, Ukraina Anayasası ve qanunlarına köre bütün insan aqlarına ve esas serbestliklerine irişüviniñ uquqiy kefaletlerini bere».
Qırımda qabul etkenlerini ve riayet etkenlerini aytsalar da, bu vaqianı mantıqqa ve halqara uquq normalarına zıt bir şekilde qarşılağanlar. Qırım gazetaları bu qanunnıñ manası ve mündericesinen alâqası olmağan Vladimir Putinniñ laflarınıñ propagandasını yapalar.
Qanunnıñ qabul etilüvi arfesinde Putin daa bir «canlı bağ» yaptı, anda eki million meseleden biri de bu oldı. Rusiye prezidenti bu qanun neticesinde «insanlarnıñ bir qısmı keter, ketip olamağanlar ise millet mensüpligi deñiştirecek ya da özüni ekinci nev olaraq is etecek», dep ayttı. O, qanunnı… tem-telef silâsınen qıyasladı. Putin, «tar baqışlı insanlar ve milletçiler er yerde yete», dep qoştı.
Şübhesiz, bu hulâsalarnı tamır halqlar alâ daa ayırımğa ve assimilâtsiyağa oğratılğan Rusiye tecribesinden çıqarğandır. Şübhesiz ki, uzun vaqıt devamında aynı vaziyetniñ qalması «tem-telef silâsına» oşay, çünki aq qorçalayıcılarnıñ akimiyetniñ basqısı sebebinden tarihiy alandan yoq olğan Rusiye tamır halqlarınıñ bir cedveli bar.
Rusiyede özüni üçünci nev insanları olaraq is etken tamır halqlarnıñ vekilleri ayırımğa oğramamaq içün rus olaraq qayd olğan edi. Ukrainada bu çoqtan yoq
Amma Ukrainada bu qanun Rusiyede tamır halqlarğa yardım etmek içün yapılmağan şeylerni kefil ete. Şunıñ içün Vladimir Putin özü de «insanlarnıñ bir qısmı keter, ketip olamağanlar ise millet mensüpligi deñiştirecek ya da özüni ekinci nev olaraq is etecek» degen laflarını añlatmaqta zorluq çeker edi, dep kele. Ukraina tamır halqlarnıñ aqlarını tanuv qanunını qabul etken olsa, qayda ketecekler? Ve millet mensüpligiñ aq ve menfaatlarınıñ temin etilüvini kefil etse, milletini deñiştirmege ne kerek? Rusiyede özüni üçünci nev insanları olaraq is etken tamır halqlarnıñ vekilleri ayırımğa oğramamaq içün rus olaraq qayd olğan edi. Ukrainada bu çoqtan yoq.
Ve ruslar Ukrainada tamır halq olmasa, olar Rusiyede de, anayasağa köre, tamır degil, «devlet şekillendirici halq» ola, bu qanun ne içün «ruslarğa qarşı küçlü bir darbe» olğan eken. Bu qanunda olar añılmay bile. Rusiye prezidentiniñ bu sözlerinde ne kerçek ile alâqası, ne de mantıq bar.
Putin kimni «tar baqışlı ve milletçi» dep saya? 325 Ukraina halq deputatınımı? Olar milletçi olsa, tamır halqlarğa qol tutmaycaq, Rusiye akimiyeti yapqanı kibi, olarnı repressiya ve ayırımğa oğratacaq edi. Qomşu devletniñ prezidenti cevap bergende aslında er şey aytqanından farqlı olğanını añlap, aytqanlarını tüzetmege tırışqan, ğaliba. «Olar bizde de bar. Olar aqıldan degil, temiz yürekten areket eteler», – dedi Putin. Yürekni bilmeyim, amma bu lafta aqıl kerçekten az.
Bunı Putin raqip ve duşman olaraq körgen Ukrainanıñ muvafaqiyetlerini pahıllap aytmaq mümkün. Añlaşılğanına köre, Ukraina Yuqarı Radası Rusiye Devlet Dumasından qat-qat progressiv qanunlar çıqara.
Devlet Duması Ukrainanıñ Tamır halqlar qanun leyhasını takbih etken beyanatnı qabul etip, PACE ve OSCEge muracaat etmege niyetlene, dep bildirdi. Halqara toplulıq tamır halqlarnıñ aqlarını ardı-sıra qorusa, Ukrainağa Qırım ve tamır halqlarınıñ aqları meselelerinde qol tutsa, qayda muracaat eteceksiñiz. Halqara teşkilâtlarnıñ qayd etkenine köre, Ukraina qanunı Ukraina bir qaç yıl evelsi qoşulğan BM tamır halqlarnıñ aqları şartnamesiniñ talaplarına uya.
Qanunğa köre, Ukrainanıñ Tamır halqı Ukrainada şekillengen, ayrı til ve medeniyeti olğan, ananeviy, içtimaiy, medeniy ya da temsiliy organları olğan, özüni Ukrainanıñ tamır halqı dep sayğan, ealisinde etnik azlıq olğan ve Ukraina tışında ayrı devleti olmağan avtohton etnik toplulığıdır. Qırımtatarlar, qaray ve qırımçaqlar Qırım yarımadasında şekillengen Ukraina tamır halqları ola.
«Ukraina tamır halqlarınıñ Ukrainada kelecegini belgilemek aqqı bar, Ukraina Anayasası ve qanunları çerçivesinde siyasiy statuslarını belgiley, iqtisadiy, içtimaiy ve medeniy inkişafını serbest kerçekleştire», – dep aytıla qanunda. Qanun Ukraina tamır halqlarınıñ aşağıdakilernen bağlı areketlerden uquqiy qoruv kefaletlerini belgilemekte:
- ayrı halq olaraq etnik mensüplik ve birdemlik alâmetleriniñ yoq etilmesi, medeniy qıymetlerden marum etüv;
- toplu yaşağan yerlerinden sürgün etüv ya da zornen çıqaruv;
- mecburiy assimilâtsiya ya da er angi mecburiy integratsiya;
- olarğa qarşı ırqiy, etnik ya da diniy nefretni desteklev ya da açuv.
Bu qanun ayırım ve repressiya, Rusiye imperiyasında ve Sovetler Birliginde olğan genotsid ve sürgünlikke tekrar oğramasını imkânsız yapa
Qanun Ukraina tamır halqlarınıñ esas aqlarını kefil etmeknen beraber medeniyet, tasil, til ve informatsion, em de turğun inkişaf aqqını kefil ete. Yani qanun ayırım ve repressiya, Rusiye imperiyasında ve Sovetler Birliginde olğan genotsid ve sürgünlikke tekrar oğramasını imkânsız yapa. Qanun Ukraina tamır halqları temsiliy organlarınıñ uquqiy statusı, olarnıñ resurs teminlevi ve Ukraina tamır halqlarınıñ halqara seviyede temsil etilüv meselesini belgilemekte.
Putinniñ lafları, Devlet Dumasınıñ qararları, Rusiye deputatlarınıñ şovinist sözleri medeniyet ve avropalıq ceetinden qanunlarınıñ inkişafında soñki anayasa deñişmelerinen uquqiy sistemasını çirkinleştirgen ve memleketni halqara uquq normalarından çetleştirgen Rusiyeden bayağı ileri ketken Ukrainağa qarşı Rusiye pahıllığınen bağlıdır.
Mıkola Semena, qırımlı jurnalist, Qırım.Aqiqat müellifi
«Bloglar» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün