Bogdan Tsüpin
Londra – Ukraina Qırım işğali içün Rusiyeni halqara mahkemelerine berecek. Bunı Brüsselde tış işler naziri vazifesini eda etken Andriy Deşçitsa bildirdi. Nazir, Kiyev angi mahkemelerge muracaat ete bilecegini bildirmedi.
Ukraina Rusiye tarafından bir sıra halqara añlaşmalarnıñ bir taraflama sürette bozğanı aqqında beyan etmek mümkün. Bu sebepten tış işler naziri vazifesini eda etken Andriy Deşçitsanıñ sözleri tesadüfiy bir al degil.
«Biz Qırımnı Ukrainanıñ bir parçası olaraq qabul etemiz, onıñ içün Rusiyege ve onıñ Qırımdaki areketlerine qarşı halqara mahkemelerine muracaaat etmege planlaştıramız», – qayd etti ukrain memurı.
Bu kibi davalarnı BMT-niñ Gaaga Halqara mahkemesinde açmaq mümkün. Bunen beraber, devletlerara meselelerni çezgen Gaaga daimiy arbitraj mahkemesi ola bile.
Rusiye işğali aqibetinde Ukraina topraqlarından ğayrı, devlet mülkünden (bina, gemi, demir yolları ve ilâhre) marum qaldı. Ayırıca yarımadanıñ yalısında tapılğan cermay ve gaz yataqları aqqında söz yürütmek mümkün.
Mülkniñ qaytarıluvı
Felemenk Utreht universitetinde deñiz aqları institutınıñ yolbaşçısı Aleks Oduye Elferink, gemiler aqqında fikir yürsete.
«Arbiy gemiler ve diger devletke ait tekneler, atta territorial suvlarında ve diger devlet limanlarında iç toqunılmazlar. Onıñ içün Rusiye Federatsiyasıñ olarnı saipleştirmege aqqı yoq», – dedi adliyeci.
Amma, halqara mahkemesinde Rusiyege qarşı davanıñ baqılması içün bir çoq adımlar yapmaq kerek. Halqara grajdan mahkemeleri, eki devlet arasında imzalanğan añlaşmanıñ ayırı maddeleri bozulğanı taqdirde davanı açalar.
Felemenkniñ Leydensk adliye mektebiniñ halqara aqları boyunca mütehassısı Erik De Brabendere, halqara cinaiy işleri mahkemesinden ğayrı, grajdan mahkemesinde, eki taraf arbitrajğa qial olmaq kerekler, dep qayd ete.
«Eñ müimi, halqara qanunları boyunca eki devlet musaviy aqlarnınñ saipleridir. Onıñ içün, davağa kirişken eki taraf ta meseleniñ al etilüvina razılıq bermek kerekler», – dedi felemenkli adliyeci.
Brabendere qayd etkenine binaen, yalıñız halqara cinaiy mahkemesi eki davacını halqara qanunlarını bozğanları içün birden makemege çağırta bile.
İşğalniñ eki basamağı
Aynı zamanda Rusiye, Ukraia ile añlaşmalarnıñ bozuluvını tasdiqlağan delillerini yoq etti. Birinciden, Rusiye yaqlı ükümet Ukraina terkibinden çıqqanı ve bütün mülkniñ saipleştirüvi aqqında ilân etti. Ekinci adım, referendumnıñ keçirilüvi ve Rusiyege qoşulgğanınen bağlı edi.
Kiyev, Aqmescitteki cinayetçilerniñ Qırımnı Rusiyege bermege aqqı yoq olğanını bildire, amma Moskva er şey qanun boyunca yapılğanında emin. De Brabendere qayd etkenine köre, bu,Ukraina içün Rusiyeden cermay yataqlarınnıñ qaytaruvını mürekepleştarir.
«Ekspropriatsiya yapılğanı taqdirde, mahkemede tek onıñ sebeplerine dava açıla, amma işğal etilüvge qarşı şikâyet bermek mümkün degil», – dep añlattı mütehassıs.
Devletlerara territoriya davalarnı BMT Telükesizlik Şurası çezmek mümkün. Amma, mart 15 künü Rusiye Qırım işğaliini takbih eken rezolütsiyanı vetonen belgiledi, Qıtay ise bitaraf qaldı, bu sebepten sual açıq qaldı.
Mart 27 künü BMT Baş Assambleyası Qırım referendumını qanunsız olaraq ilân etti (100 devlet – qol tutı, 11 – qarşı çıqtı, 58 – rey bermedi), amma onıñ qararları Telükesizlik Şurasınıñ qararları kibi küçlü degil.
Borclarnı qaytarmamaq
Ukrainağa yalıñız ayırı mesleler boyunca şikâyetlerni bermege qala. Londranıñ Standard Bank mütehassısı Timothy Ashnıñ fikirince, Ukraina Rusiyeden para almasa, iç olmağanda olarnı qaytarmamaq mümkün.
«Ukrainanıñ eñ buyuk meselesi – bu sene borclarını qapatmaq içün $10 mlrd. dollarnı, kelecek sene daa $12 mlrd. dollarnı bulmaq kerek, sermiyalarnıñ büyük bir qısımı Rusiyege ait. Bu cümleden, $5 mlrd. dollar Gazpromğa borclu, Rusiye banklarına $25 mlrd. dollarnı qaytarmaq kerek. Hususan, dekabrde $3 mlrd. dollarlıq satılğan yevrobondlarğa mahkemede şikâyet etmek mümkün. İşğal etilgen devlet, basqıncığa olğan borcunı qaytarmamaq aqqı olğanını tasdiqlamaq lâzim. İraq stsenariysini qullanmaq mümkün», – dedi Timothy Ash. O, eñ soñki zamanda yapılğan reparatsiyanı hatırlattı.
1990 senesi Saddam Huseyn tarafından qomşu Quveytni zapt etip, kendi vilâyeti olaraq ilân etken İraqnıñ ödevleri aqqında söz yürütile.
1991 senesi Amerika Qoşma Ştatalarınıñ yolbaşçılığında halqara koalitsiya Quveytni azat etken soñ, BMT Telükesizlik Şurası tarafından BMT-niñ Tazminat Komissiyası (UNCC) teşkil etildi. Onıñ vastasınen bugünki künge qadar $52 mlrd. dolar miqdarında tazminat ödenile.
Tazminatnı esasen Quveyt vatandaşları ve Saudiy Arbistan almaqta. Olar, eñ çoqu İraq orduları cermay quyularında yapqan patlavlardan zarar kördiler.
Tarih ve itibar
Avropada reparatsiyanı soñki kere Almaniya, 2-nci cian cenkinde yutquzğan natsistler ükümeti, ödedi. Mahkeme vastasınen ayırı vatandaş ve cemiyetler, meselâ, Avropadaki yeudeyler cemiyeti, tazminatnı elde etip oldılar.
Bugünki künge qadar, Cenübiy Koreya ve Qıtaydan ayırı vatandaş ve grupplarnıñ Yaponiyağa qarşı şikâyetleri baqıla. Yigirminci asırnıñ misallerinde körgenimiz kibi, tazminatnı yalıñız yutquzğan memleketlerni bermege mecbur etken ediler. Şimdiki globaltzatsiya devirinde dünya memleketleri biri-birine sım-sıqı bağlı olğanları sebebi Ukrainağa yardım ete bile. Оliver Ribbelink – Gaagada T.M.C Asser Institute adliye-analitik merkezniñ mütehassısı.
«Devletler, olarnı işançlı şerik olaraq qabul etkenlerini isteyler, bundan sebep, işbirlikni qurmağa mecburlar. İşançsız olğan devletler, bazı bir işleri içün daa çoq ödemek kerekler», – dedi Ribbelink.
Aytqanına köre, qısmen bunıñ içün devletler mahkemelerden saqınıp, daa çoq arbitrajnıñ qararınen razı olalar. Olar, işançlı diplomatik ve biznes-şerigi olıp qalmaqnı isteyler, çünki bunıñ episi keleceklerini belgiley.
Londra – Ukraina Qırım işğali içün Rusiyeni halqara mahkemelerine berecek. Bunı Brüsselde tış işler naziri vazifesini eda etken Andriy Deşçitsa bildirdi. Nazir, Kiyev angi mahkemelerge muracaat ete bilecegini bildirmedi.
Ukraina Rusiye tarafından bir sıra halqara añlaşmalarnıñ bir taraflama sürette bozğanı aqqında beyan etmek mümkün. Bu sebepten tış işler naziri vazifesini eda etken Andriy Deşçitsanıñ sözleri tesadüfiy bir al degil.
«Biz Qırımnı Ukrainanıñ bir parçası olaraq qabul etemiz, onıñ içün Rusiyege ve onıñ Qırımdaki areketlerine qarşı halqara mahkemelerine muracaaat etmege planlaştıramız», – qayd etti ukrain memurı.
Bu kibi davalarnı BMT-niñ Gaaga Halqara mahkemesinde açmaq mümkün. Bunen beraber, devletlerara meselelerni çezgen Gaaga daimiy arbitraj mahkemesi ola bile.
Rusiye işğali aqibetinde Ukraina topraqlarından ğayrı, devlet mülkünden (bina, gemi, demir yolları ve ilâhre) marum qaldı. Ayırıca yarımadanıñ yalısında tapılğan cermay ve gaz yataqları aqqında söz yürütmek mümkün.
Mülkniñ qaytarıluvı
Felemenk Utreht universitetinde deñiz aqları institutınıñ yolbaşçısı Aleks Oduye Elferink, gemiler aqqında fikir yürsete.
«Arbiy gemiler ve diger devletke ait tekneler, atta territorial suvlarında ve diger devlet limanlarında iç toqunılmazlar. Onıñ içün Rusiye Federatsiyasıñ olarnı saipleştirmege aqqı yoq», – dedi adliyeci.
Amma, halqara mahkemesinde Rusiyege qarşı davanıñ baqılması içün bir çoq adımlar yapmaq kerek. Halqara grajdan mahkemeleri, eki devlet arasında imzalanğan añlaşmanıñ ayırı maddeleri bozulğanı taqdirde davanı açalar.
Felemenkniñ Leydensk adliye mektebiniñ halqara aqları boyunca mütehassısı Erik De Brabendere, halqara cinaiy işleri mahkemesinden ğayrı, grajdan mahkemesinde, eki taraf arbitrajğa qial olmaq kerekler, dep qayd ete.
«Eñ müimi, halqara qanunları boyunca eki devlet musaviy aqlarnınñ saipleridir. Onıñ içün, davağa kirişken eki taraf ta meseleniñ al etilüvina razılıq bermek kerekler», – dedi felemenkli adliyeci.
Brabendere qayd etkenine binaen, yalıñız halqara cinaiy mahkemesi eki davacını halqara qanunlarını bozğanları içün birden makemege çağırta bile.
İşğalniñ eki basamağı
Aynı zamanda Rusiye, Ukraia ile añlaşmalarnıñ bozuluvını tasdiqlağan delillerini yoq etti. Birinciden, Rusiye yaqlı ükümet Ukraina terkibinden çıqqanı ve bütün mülkniñ saipleştirüvi aqqında ilân etti. Ekinci adım, referendumnıñ keçirilüvi ve Rusiyege qoşulgğanınen bağlı edi.
Kiyev, Aqmescitteki cinayetçilerniñ Qırımnı Rusiyege bermege aqqı yoq olğanını bildire, amma Moskva er şey qanun boyunca yapılğanında emin. De Brabendere qayd etkenine köre, bu,Ukraina içün Rusiyeden cermay yataqlarınnıñ qaytaruvını mürekepleştarir.
«Ekspropriatsiya yapılğanı taqdirde, mahkemede tek onıñ sebeplerine dava açıla, amma işğal etilüvge qarşı şikâyet bermek mümkün degil», – dep añlattı mütehassıs.
Devletlerara territoriya davalarnı BMT Telükesizlik Şurası çezmek mümkün. Amma, mart 15 künü Rusiye Qırım işğaliini takbih eken rezolütsiyanı vetonen belgiledi, Qıtay ise bitaraf qaldı, bu sebepten sual açıq qaldı.
Mart 27 künü BMT Baş Assambleyası Qırım referendumını qanunsız olaraq ilân etti (100 devlet – qol tutı, 11 – qarşı çıqtı, 58 – rey bermedi), amma onıñ qararları Telükesizlik Şurasınıñ qararları kibi küçlü degil.
Borclarnı qaytarmamaq
Ukrainağa yalıñız ayırı mesleler boyunca şikâyetlerni bermege qala. Londranıñ Standard Bank mütehassısı Timothy Ashnıñ fikirince, Ukraina Rusiyeden para almasa, iç olmağanda olarnı qaytarmamaq mümkün.
«Ukrainanıñ eñ buyuk meselesi – bu sene borclarını qapatmaq içün $10 mlrd. dollarnı, kelecek sene daa $12 mlrd. dollarnı bulmaq kerek, sermiyalarnıñ büyük bir qısımı Rusiyege ait. Bu cümleden, $5 mlrd. dollar Gazpromğa borclu, Rusiye banklarına $25 mlrd. dollarnı qaytarmaq kerek. Hususan, dekabrde $3 mlrd. dollarlıq satılğan yevrobondlarğa mahkemede şikâyet etmek mümkün. İşğal etilgen devlet, basqıncığa olğan borcunı qaytarmamaq aqqı olğanını tasdiqlamaq lâzim. İraq stsenariysini qullanmaq mümkün», – dedi Timothy Ash. O, eñ soñki zamanda yapılğan reparatsiyanı hatırlattı.
1990 senesi Saddam Huseyn tarafından qomşu Quveytni zapt etip, kendi vilâyeti olaraq ilân etken İraqnıñ ödevleri aqqında söz yürütile.
1991 senesi Amerika Qoşma Ştatalarınıñ yolbaşçılığında halqara koalitsiya Quveytni azat etken soñ, BMT Telükesizlik Şurası tarafından BMT-niñ Tazminat Komissiyası (UNCC) teşkil etildi. Onıñ vastasınen bugünki künge qadar $52 mlrd. dolar miqdarında tazminat ödenile.
Tazminatnı esasen Quveyt vatandaşları ve Saudiy Arbistan almaqta. Olar, eñ çoqu İraq orduları cermay quyularında yapqan patlavlardan zarar kördiler.
Tarih ve itibar
Avropada reparatsiyanı soñki kere Almaniya, 2-nci cian cenkinde yutquzğan natsistler ükümeti, ödedi. Mahkeme vastasınen ayırı vatandaş ve cemiyetler, meselâ, Avropadaki yeudeyler cemiyeti, tazminatnı elde etip oldılar.
Bugünki künge qadar, Cenübiy Koreya ve Qıtaydan ayırı vatandaş ve grupplarnıñ Yaponiyağa qarşı şikâyetleri baqıla. Yigirminci asırnıñ misallerinde körgenimiz kibi, tazminatnı yalıñız yutquzğan memleketlerni bermege mecbur etken ediler. Şimdiki globaltzatsiya devirinde dünya memleketleri biri-birine sım-sıqı bağlı olğanları sebebi Ukrainağa yardım ete bile. Оliver Ribbelink – Gaagada T.M.C Asser Institute adliye-analitik merkezniñ mütehassısı.
«Devletler, olarnı işançlı şerik olaraq qabul etkenlerini isteyler, bundan sebep, işbirlikni qurmağa mecburlar. İşançsız olğan devletler, bazı bir işleri içün daa çoq ödemek kerekler», – dedi Ribbelink.
Aytqanına köre, qısmen bunıñ içün devletler mahkemelerden saqınıp, daa çoq arbitrajnıñ qararınen razı olalar. Olar, işançlı diplomatik ve biznes-şerigi olıp qalmaqnı isteyler, çünki bunıñ episi keleceklerini belgiley.
