"Qolay qararlar olmaycaq". İçtimaiyatçılar Qırımnı işğalden qurtaruv perspektivaları aqqında neler bildi

Kıyiv halqara içtimaiyat institutı Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki Temsilciligi ve "Quvetli Ukrayina içün ortaqlıq" Fondunıñ sımarışına Qırımnıñ kognitiv işğalden azat etilüvi ile bağlı kompleks içtimaiyat tedqiqatını keçirdi.

İçtimaiyatçılar bu malümat Ukrayina devletine optimizm qoşamı yoqmı, dep ne bildi? İşğal etilgen yarımada sakinleriniñ muvafaqiyetli reintegratsiyası içün ümütlerni quvetleştiremi? Ukrayinler Qırım aqqında ne tüşüne ve qırımlılarnıñ umumiy kimligi barmı dep tüşünmek mümkünmi? Bu suallerge cevaplarnı Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde alıp barıcı Roman Spiridonov Kıyiv halqara içtimaiyat institutınıñ icra müdiri Anton Gruşetskiy, Milliy strategik tedqiqatlar institutınıñ eksperti Yuliya Tışçenko ve "Kıyiv-Moğıla akademiyası" Milliy universitetiniñ Mediatsiya ve dialog tedqiqatları Merkeziniñ (NaUKMA) baş tetqiqatçısı İrına Eygelson ile beraber qıdırdı.

"Eyi neticeler"

Kıyiv halqara içtimaiyat institutı Ukrayina nezaretindeki territoriyalardan eki biñ respondentni soraştırdı, işğal etilgen Qırım sakinleri ile altı teren intervyü keçirdi, Qırım mevzusı boyunca doquz ekspertni soraştırdı, em de Qırım aqqında yazılğan beş yüz telegram kanalınıñ derclerini talil etti. Ve bunıñ episi "Ukrayina cemiyetiniñ Qırımnıñ işğalden azat etilüvine munasebetini tafsilâtlıca añlamaq ve yarımadanıñ reintegratsiya esnasınen bağlı esas çağıruvlarnı belgilemek içün" yapıla.

Söz, Qırım sakinleriniñ etnik qurulışını ve mefküreviy yönelişini, ilhaq vaqtında müsbet ve menfiy deñişmelerni, ukrayinlerniñ Qırım aqqında haberdarlığını, işğalden azat etilgen soñ Qırım nasıl olmaq kerekligi aqqında tasavurını tafsilâtlıca ögrenüv aqqında kete.

Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy temsilcisi Tamila Taşeva bu tedqiqat "sadece Ukrayina topraq bütünliginde turğun ve adaletli barışıq ola bilecegine dair esas tezisni tasdıqlay", dep bildirdi.

"Ukrayina vatandaşlarınıñ yüzde 90-ı Qırım Ukrayina nezaretine qaytarılmalı, dep tüşüneler. Vatandaşlarımıznıñ yüzde 94-ü Qırım "er vaqıt Rusiye edi" ve tek Rusiye keçmişi bar, dep tüşünmeyler", — dep bildirdi Taşeva.

Reintegratsiya meseleleri

Qırımnıñ kelecek statusı aqqında ise böyle fikir birligi yoq. "Qırımtatar milliy-territorial muhtariyetiniñ meydanğa ketirilmesini destekleysiñizmi?" sualine soravdan keçkenlerniñ aman-aman yüzde 64-ü "ebet" dep cevap berdi. "Yoq" degenler yüzde 29-ı teşkil etti. Yani çoqusı qırımtatar milliy-territorial muhtariyetiniñ meydanğa ketirilmesine qol tuta. "Qırımnıñ statusı işğalden azat etilgen soñ nasıl olmalı?" sualine ise, soralğanlarnıñ yüzde 36-sı vilâyet olmalı, dep tüşüne. 2014 senesine qadar olğanı kibi muhtar cumhuriyetni qaldırmaq içün yüzde 39-. Ve tek yüzde 20-si Qırım qırımtatar milliy-territorial muhtariyeti olmalı, dep tüşüne.

Cevaplar kontekstke ve sualniñ şekline bağlı, dep añlata Kıyiv halqara içtimaiyat institutınıñ icra müdiri Anton Gruşetskiy. Birinci sualge eki cevap variantı bar. İnsanlar qırımtatarlarğa qoltutıp, olarnıñ öz muqadderatını tayin etüv ıntıluvını paylaşıp, Qırımnıñ tamır halqına qoltutalar, dep ayta içtimaiyatçı.

"Amma Qırım ve Qırımnıñ idare etüv modeli aqqında sual berip, bir qaç variantnı teklif etkende, elbette, Qırımnıñ muhtariyet statusını coymaq içün belli bir duyğular peyda ola, çünki bu 2014 senesi belli areketler içün resmiy sebep olaraq qullanılğan edi, ve bu sebepten o, vilâyet olmalı. Bazıları 2014 senesine qadar şartlı status-kvonıñ ğayrıdan tiklenmesini istey, bazıları qırımtatar halqınıñ meselesi ile o qadar oğraşqan ki, qırımtatar muhtariyetine de azır", — dep ayta Anton Gruşetskiy.

Bundan da ğayrı, Grushetskiniñ aytqanına köre, tedqiqat insanlarnıñ Qırım ve yerli meseleler aqqında yeterli malümat olmağanını kösterdi.

Tetqiqat ukrayin akimiyetine eminlik ve optimizm bere, dep tüşüne içtimaiyatçı. O, Qırım, Rusiye propagandası köstermege tırışqanı kibi, birdem olmağanını isbatlay. Ukrayinler ise Qırım Ukrayina nezareti altına qaytmalı, dep birleşken fikirni saqlaylar.

"Aqiqatta ukrayinler içün Ukrayina resmiy olaraq bütün topraqlarından vazgeçken böyle bir qanuniy qurulış yoq. Bazı vatandaşlar pragmatik şekilde biraz beklemek isteyler: "Biz şimdi degil de, biraz soñra azat etecekmiz", amma şimdiki işğal qanunsızdır, ve ukrayinler bu meselede birdem, bu pek müim bir vaqiadır", — dep ayttı Anton Gruşetskiy.

"2016-2017 seneleri bu mevzuda olğan bazı malümatlarnı qıyaslasaq, Qırım Ukrayinanıñ olğanını ve işğalden qurtarılmalı, topraq bütünligi ğayrıdan tiklenmeli, dep tüşüngenlerniñ sayısı arttı", — dep izaatlay tedqiqat neticelerini Strategik tedqiqatlar milliy institutınıñ eksperti Yuliya Tışçenko.

Tışçenko Qırımnıñ statusı ile bağlı meseleniñ muzakere etilecegini tanıy. Ekspertniñ aytqanına köre, merkeziyleştirilüvden soñ Ukrayina vilâyetleriniñ vekâletleri Qırım muhtariyetiniñkine köre daa büyüktir. Bugün ise QMC özü yarımadanıñ ilhaqına yardım etken bir teşkilât olaraq qabul etile.

"Bu muhtariyet ne vaqıt meydanğa ketirildi, onıñ temeli ne edi? Bu o vaqıt Rusiye tarafdarı olğan kommunist elitalarınıñ añlaşması edi. Ve bizde bu muhtariyet, Qırımnıñ üç tilliligi, rus, ukrayin, qırımtatar, ilân etilgenine baqmadan, aslında "sovet halqınıñ" muhtariyeti edi, atta etnik ruslarnıñ degil. Yani, elbette, vaqıt keldi, ve deñişmelerni yapmaq, haberdar etmek, qonuşmaq ve kelecekte ne olacağını, ne istegenimizni belgilemek kerek", — dep ayta Yuliya Tişçenko.

Avropa qıymetleri birleştirüv faktorı olaraq

Ekspertler deyler ki, tedqiqatlar birleştirgen ikâyelerniñ bar olğanını köstere.

"Qırımtatarlar aqqında aytsaq, mında Ukraнinanıñ Avropa Birligine kirmesi ile, hususan, telükesizlik qıtlığı, cemiyetniñ demokratiyağa muhtaclığı ile bağlı olğan qıymetlerniñ belgilevini birleştireler", — dep bildire Tişçenko.

Kıyiv halqara içtimaiyat institutınıñ tedqiqatında qırımlılarnıñ 2014 senesine qadar özlerini nasıl tanığanları aqqında malümat bar. Çoqusı özüni rus dep saya, bu yüzde 40-ı, yüzde 15-i ise ukrayin, daa yüzde 15-i qırımtatar, aman-aman dörtte biri Qırım sakini. Bu yarımada tek milletli olmağanını köstere, dep tüşüne Anton Gruşetskiy.

"Farqlı yönelişlerge saip olğan etnik-ideologik qurulışlar, segmentler bar", — dep bildire ekspert.

"Bir sıra bölükler cenkke ve işğalden qurtaruv imkânına farqlı bir şekilde cevap bere. Ve bu daa ziyade yarımada ve onıñ ealisini bir bütün olaraq körmemek, amma bu qısımlarnı añlamaq kerek olğanımıznıñ meselesi ola. Ve er bir segmentniñ öz kommunikatsion strategiyası ve ayrı bir duyğu olması kerekligini añlamaq kerek", — dep ayttı Gruşetskiy tedqiqatnıñ taqdiminde.

Kimlik — "qırımlılar"

Tedqiqatta regional "ada kimligi" kibi fenomen aqqında da aytıla. Bu kimlikniñ qullanıcıları "Or qapunıñ o bir tarafında topraq yoq" degen sözlerden belli ola, deyler ekspertler.

"Menimce, olarnıñ çoqusı vatandaş ya da siyasiy kimlik, devletke aitlik kibi meselelernen oğraşmağan insanlar edi", — dep ayta NaUKMA Mediatsiya ve dialog tedqiqatları merkeziniñ baş tetqiqatçısı ve psiholog İrına Eygelson.

Onıñ aytqanına köre, bu, İrina ders bergen TMU studentleriniñ munasebetinde körüne edi. Ukrayinanıñ diger regionlarından Aqmescitke kelgenlerni yerli sakinlerniñ böyle mevamı şaşırttı.

"Qırımlılardan Ukrayinağa ketkenlerini eşitkende, şaşıp soray ediler: siz qaydasıñız? Yani, menim içün bu devletke aitlik aqqında degil, bizler mında qırımlı olğanımıznı, region bizim eñ yahşı olğanımıznı, bir yerge ketmege ve iç bir kimse ile qonuşmağa kerek olmağanımıznı duyğusı edi. Bizge kerek olğan er şey Qırımda bar, deyler", — dep tarif etti İrına Eygelson.

Qırımlılarnıñ böyle kategoriyası ile Qırımnıñ reintegratsiyası esnasında çalışmaq daa qolay olur, dep tüşüne psiholog.

"Bu insanlarnıñ bir qısmı "Rusiye milletiniñ büyükligi" ya da buna beñzer bir şeyni tutmaycaq. Diger taraftan, menimce, bu qarşılıqlı munasebet aqqında, böyle kimlik olğan insanlarnıñ ukrain siyasiy milletini, ukrayin olaraq öz etnik mensüpligini, ve, şübesiz, qırımtatarlarnen munasebetini nasıl şekillendirecekleri aqqında", — dep ayta İrına Eygelson.

Ekspertniñ fikrince, bu esnasta esas Ukrayinanıñ sakinleriniñ qırımlılarnıñ bu kibi noqta-i nazarına munasebeti pek müimdir.

"Bu kimlik bir şekilde menfiy şekilde ifade etilecegini ya da ukrain siyasiy milletiniñ bir parçası olaraq qabul etilecegini ve region müim olğan insanlar olaraq özleriñizni belgilemeniñizni, hususan Ukrayinanıñ terkibinde olğan regionlarnen beraber olsa, tamamınen begenecekmiz", — dep ayta o.

İşğal etilgen Qırımda yerli sakinlerinden altı teren intervyü anonimlik şartları ile alındı. İşğal şaraitinde tolu miqyaslı, temsilci içtimaiy tedqiqatnı keçirmek imkânsız, deyler tedqiqatçılar. Qırımdaki er angi sorav, atta Rusiye hızmetleri tarafından keçirilgen olsa da, duyğularnıñ tam resimini köstermeycek. Bu, cevap bergenler içün telüke ile bağlı, dep sayalar institutta. Aynı zamanda, elde etilgen cevaplar Qırımdaki tendentsiyalarnı añlamağa yardım ete ve yarımada azat etilgen soñ işğalden qurtarılğan Qırımnıñ ukrain boşluğına qoşulması içün doğru yanaşuvlarnı şekillendirmege yardım ete.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.