Üçten çoq toplanmamaq. Qırımda toplaşuvlar serbestligi nasıl sıñırlandı

"Bütün insanlar serbest ve menlik ve aqlarda musaviy olıp doğalar. Olar aqıl ve vicdanğa saipler ve biri-birinen qardaşlıq ruhunda areket etmeliler", - dep aytıla Birleşken Milletler Teşkilâtı aza devletleri tarafından 1948 senesi dekabr 10-da qabul etilgen İnsan aqları Bütündünya beyannamesiniñ birinci maddesinde. Teşkilâtnıñ iştirakçileri bu degerliklerni qorçalamaq kerekler, dep tüşünmek mümkün, amma Qırımnıñ vaziyeti böyle degil. 2014 senesi yarımada Rusiye tarafından işğal etilgen soñ yerli sakinler diskriminatsiya ve repressiyalarğa oğraylar. Qırım yarımadasınıñ ilhaqınıñ on yıllığına Qırım.Aqiqat "İşğalniñ on yılı" umumiy rubrikası altında bir sıra malümat derc ete. Er biri soñki on yıl içinde Qırım territoriyasında temel insan aqlarınıñ bozulmasına bağışlana.

On yıl evelsi qırımlılar yaqın vaqıtta olarğa bir yerde toplaşmağa bile yasaq etilecek, dep tasavur etip olamağan ediler. Bayraqlar ve levhalarsız, bir anlıq kelişken areketlersiz ve kolonnalar qurulmayıp, şiarlar yañğıramayıp ve çıqışlar yapmayıp, umumen umumiy maqsatnıñ er angi numayışı olmadan...

İnsannıñ belli bir yerde bulunması Qırım quvetçileri tarafından çoqtan berli izinsiz kütleviy tedbir olaraq qabul etile, bu tedbirde iştirak etkeni içün memuriy apis cezası berile. Qırımdaki Rusiye akimiyeti kütleviy tedbirlerden qorqa ve toplaşuv serbestligi aqqında er angi malümatqa qarşı küreşe.

OMON matemge qarşı

Qırımdaki Rusiye akimiyetiniñ ilk areketlerinden biri 1944 senesi qırımtatarlarnıñ sürgünligine bağışlanğan matem tedbirleriniñ keçirilmesini yasaq etmektir. Hatıra künü, mayıs 18-de, Aqmescitniñ merkeziy meydanında biñlernen qırımtatar Stalin repressiyalarında elâk olğan semetdeşlerini sükünet daqqası ile añmaq içün toplaşa ediler.

2014 senesi Qırım akimiyeti "ekstremistlerniñ provakatsiyaları" sebebinden kütleviy tedbirlerniñ keçirilmesini yasaq etti. Em de yasaq iyün 6-na qadar tayin etildi, o vaqıt yarımadada "Büyük rus sözü" festivali keçirile.

2014 senesi mayısnıñ 15-nde uquq qoruyıcılar mahsus politsiya bölükleriniñ talimleri aqqında ilân etti. Qırımğa Rusiyeniñ bir çoq regionından SORB ve OMON taqımları keldi, merkeziy meydan bir qaç kordonlıq qorçalavlarnen qapatıldı, yan soqaqlarda ise zırhlı taşıyıcılar yerleştirildi. Dersler matem kününiñ ertesi künü bitti.

Kelecek sene ''qırımtatar cemaatçılığınıñ ricası ile'' kene yasaq etildi. "Cemaatçılıq" vazifesini Rusiye akimiyeti kontrol etken parlament spiker muavini Remzi İlyasov ve Qırım müftisi Emirali Ablayev öz boynuna aldılar.

Amma qırımtatarlar 2015 senesi mayıs 18-de büyük bir avtoyürüşni teşkil ettiler, onı OMON avtobusları blok etti ve iştirakçilerni de kütleviy şekilde yaqaladılar. O vaqıttan berli matem tedbirleri büyük degil, 2016 senesinden başlap hatıra yerleri yanında 200-300 qırımtatar toplaşa, amma bu vaqıtları da polis olarnı kimerde tutıp qala.

Kobzar ve gratsiya

2014 senesi martnıñ 9-nda ukrayin şairi Taras Şevçenkonıñ doğğan künü munasebetinen biñge yaqın insan Kоbzar abidesi yanında hatıra tedbirlerini keçirdi. İşğalniñ eñ qızğın vaqtında, bu, "er bir qırımlı tuvğan limanına qaytmaq istey" degen Rusiye propagandasınıñ mifini pek bozdı. Bu sebepten ukrayin abidesi işğalge qarşılıq kösterüvniñ timsali oldı.

Bu sebepten martnıñ 9-nda Rusiye quvetçileriniñ bu yerge hususiy munasebeti bar. 2015 senesi memuriyet abide yanında toplaşuvnı yasaq etti, amma Gagarin parkındaki "Üç şerefli" eykeliniñ yanında ukrayin şairiniñ hatırasını añmağa teklif etti. Aktsiya teşkilâtçısı ve eki iştirakçi yaqalandı. Olardan birisini, Aleksandr Kravçenkonı, 5 künden soñ kene abide yanında tutıp aldılar o, yanında sarı-mavı lentası olğan jurnalistlerge intervyü bere edi.

2016 ve 2017 seneleri faallerge Kobzarnıñ doğğan kününe bağışlanğan tedbirni keçirmekni yasaq ettiler ve atta Rusiye prokuraturası idaresine çağırıp, Taras Şevçenko abidesi yanında aktsiyanı keçirmege yasaq ettiler. Buña baqmadan, insanlar çiçeklernen keldi, amma bayraqlar ve diger atributlarsız. Bu tedbirlerniñ iştirakçilerini videoğa çeke ediler, amma tutmadılar.

Soñra Ukrayina medeniyet merkezi prokuratura tarafından ciddiy basqığa oğradı ve kütleviy tedbirlerni keçirmek içün izin soramağa kimse istemedi. Amma adamlar er yıl abidege çeçekler ketire. Rusiye operativ hadimleri olarnı diqqatnen qayd ete. 2021 senesi böyle aktsiyanıñ ertesi künü Qırım.Aqiqat jurnalisti Vladislav Yesipenko hırsızlandı, 2022 senesi ise çiçeklernen beraber "Cenkke yoq" yazısı olğan karton levhanı qaldırğan qadın tutuldı.

Bir kişilik piketler

Rusiye kerçeklerinde öz mevamını açıq şekilde ifade etüvniñ yekâne şekli, qanunğa köre, akimiyetten izin alınması talap etilmegen bir kişilik piketler edi. Qırımda Rusiye quvetçileri bu aqnı öz tarzında añlata.

2017 senesi oktâbrniñ 14-nde farqlı regionlarda yüzge yaqın qırımlı "Biz terrorist degilmiz!", Bizim balalarımız terrorist degil!'', ''Balalarğa babalarını qaytarıñız!'', ''Qırımtatarlarğa qarşı repressiyalarnı toqtatıñız!'' levhalarınen yol kenarlarına çıqtı.

Bu, altı qırımtatarnı terrorizmde qabaatlap, Bağçasarayda keçirilgen tintüvler ve uydurılğan cinaiy işlerniñ nevbetteki dalğasına cemiyetniñ reaktsiyası edi.

Politsiya piketlerde yekâne ğayeni kördi ve onlarnen insannı bir kişilik piket içün memuriy mesüliyetke çekti. Bu davalar boyunca para cezalarınıñ miqdarı million rubleden ziyade oldı.

2020 senesi oktâbrniñ 31-nde Zeliha Abhairovanıñ bir kişilik narazılıq aktsiyasında iç bir umumiy niyet yoq edi. Bu, Rusiye akimiyeti tarafından terrorizmde qabaatlanğan oğlunı qorçalamaq içün keçirilgen klassik bir kişilik narazılıq aktsiyası edi.

Qurman rayon mahkemesi onı kütleviy tedbirlerniñ keçirilüvi nizamını bozğanında qabaatlı tanıp, on biñ ruble para cezasını berdi. Aynı mahkemede siyasiy mabüslerniñ anaları Abdulganeyev ve Emiruseinovalar bir kişilik piketlerde qabaatlı tanıldı. Mahkemeci oturışqa azır qararnen keldi, olar tek "qanun bozucılarnıñ" soyadları ile farqlana edi.

2020 senesi dekabrniñ 11-nde Bağçasarayda aq qorçalayıcı Server Mustafayevniñ anasınıñ mahkemesi keçti ve o, advokatınen beraber mahkemeci qararını diñlemek içün zalğa davet etildi.

Bir şablon

Sıñırlavlar resimi, Rusiye kütleviy tedbirlerniñ keçirilmesi aqqında tertiplerniñ yarımadada ''rus dünyasınıñ'' adeptlerine qarşı nasıl qullanılğanını añlatmadan tolu olmaz edi.

2016 senesi mayısnıñ 6-nda Rusiye polisi Qırım kazak kadet korpusınıñ qorçalav mitingini dağıttı, kazaklardan birini urıp, qollarına qırmaça taqıp, maşnağa tıqtılar.

Bir aydan soñ, 2016 senesi iyün 4-te, asfaltqa qoyulğan soñ, Aluşta kommunisti Pavel Stepânçenko ve eki saylayıcısı poliske teslim etildi. Siyasetçi 2014 senesi ''referendum''ğa qoltutmaq çağıruvları ile yerli sakinlerniñ hatırasına qaldı, şunıñ içün polis hadimlerini tutıp alğan vaqıtta aluştalılar ''benderovlar'' dep adlandırıldı.

2016 senesi ilk memuriy para cezasını Qırım kazaklığınıñ atamanı Sergey Akimov aldı. 2021 senesiniñ soñunda Akimovnıñ bildirgenine köre, oña qarşı 20-ge yaqın mahkeme davası açıldı, para cezalarınıñ umumiy miqdarı ise 200 biñ rubleden ziyade oldı.

Bu ikâyelerniñ episi, ilhaq etilgen yarımadanıñ Rusiye akimiyeti içün, açıq tedbirlerniñ nasıl mevzu ve meselelernen alâqalı olğanı, olarnı kim keçirgen ve bu insanlarnıñ areketleri qanuniy olğanı farqı yoq olğanını köstere. Tek neticeler müim - böyle areketler eñ yaqın vaqıtta toqtatılmalı, başqalarğa bir yerde üç kişiden çoq toplaşmaq serbestligi bar dep tüşünmege imkân bermemek içün.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.