Rusiyede mahküm etilgen Qırımdaki «Hizb ut-Tahrir davasınıñ» mabüsleri Teymur ve Uzeir Abdullayevlerniñ anası Dilâra Abdullayeva iyülniñ 28-nde Kyivde Ukraina prezidentiniñ ofisi ögünde bir kişilik narazılıq aktsiyasını ötkerdi. O, başlıqlardan oğullarınıñ – Ukraina vatandaşlarınıñ azat etilmesi meselesinden ne iş körgenleri aqqında malümat bermegetalap etti.
Dilâra Abdullayeva Prezident ofisiniñ memurları oña cevap bermegence bir kişilik piketlerni devam etmek niyetide olğanını bildirdi. Uzeir Abdullayev 12 yıl ve 6 ay, Teymur Abdullayevniñ 16 yıl ve 6 ay apis cezasını aldı. «Memorial» aq qorçalayıcı merkezi bu davanıñ bütün mabüslerini siyasiy mabüs dep tanıdı.
Teymur Abdullayev bir yıldan ziyade Rusiyeniñ Salavat şeerindeki koloniyanıñ ceza izolâtorlarında tutuldı. Ceza izolâtorınıñ müdriyetiniñ versiyasına köre, o, tutuv rejimini muntazam tarzda bozğan. İyünniñ başında, advokatları ve tuvğanlarınıñ ğayreti sayesinde onı ŞİZO-dan çıqardılar. Qırım.Aqiqat alıp barıcısı Taras İbragimov bu mevzunı Dilâra Abdullayeva ve advokat Rustem Kâmilev ile muzakere etti.
– Dilâra, iyülniñ 28-nde piket nasıl keçti?
Abdullayeva: Maqsadım prezidentniñ diqqatını celp etmek edi. Ukraina başlıqlarına oğullarımnıñ meselesini añlatmaq ve buña cemaatçılıqnı celp etmek edi. Maña iç kimse mania olmadı, bir saat devamında yanımda SBU hadimi turdı, mennen laf etti, atta menim ekinci plakatımnı alıp özü tuttı.
– Deñişüv meseleleri ile oğraşqan Ukraina Yuqarı Radası insan aqları vekâletlisi Lüdmila Denisova ile bağlandıñızmı?
Abdullayeva: Şahsen mennen o bağ tutmadı. Men özüm sıq-sıq oña Facebookta yazam. Duyam ki, şamata kötergenimde cevap ola... Menim oğlum ceza izolâtorında bir yıl degil, bir yıl üç yarım ay tutuldı. Ceza izolâtorında 130 kün tutulğan soñ bir adam anda öz ayaqları ile kelip, sediye üstünde ketken allar belli.
– Teymur buña nasıl dayandı?
Abdullayeva: O teslim olmadı. Bütün tibbiy sebeplerge köre, artıq saqattır. Ayatta qalmağa yardım etken tek şey dua ve Qurandır. Özünen, Allahnen, Qurannen laf etip başlağanını maña ayttı. Men oña, qasevet etme, bu ruh bozğunlığı degil, böyle vaziyette normal bir şeydir, dedim. Bu ruhiy şiddet edi, o insannıñ sağlığına pek yaramay tesir ete, Teymur ise daa koronavirusqa anda oğradı, Men ekim olaraq baqtım onı. Onı qorqutmağa istemedim. Amma teri ile bağlı pek çoq deñişmeler bar, uzviyetniñ suvsuzlaşuvı körüne. Men yanıma pek çoq tibbiy şingenlik aldım. Anda onen üç kün oldım. Müdiriyetke pek minnetdarım. Anda şimdi yañı reber, maña insancasına davrandı.
– Ceza izolıtorı nasıl? Teymurnıñ fikrince, ne içün onı anda oturttılar?
Abdullayeva: Bu cezahanege onı 2020 senesi martnıñ 7-nde ketirdiler. Martnıñ 10-nda saba saat 8-nde ceza izolâtorına oturttılar. Bu eki kün devamında ekstremizmge qarşı küreşken merkezden keldiler. Eki kere FSB hadimleri keldi. Laf etip, işbirlik etmege teklif ettiler. 17 yıl apis cezasına mahküm etilgenine baqmadan, oğlum semetdeşleri, dostları, tuvğanlarını çaqmaz. Olarğa red etti ve başqa böyle tekliflernen kelmemege dedi. O zaman oña dediler: ceza izolâtorında çürüyceksiñ. Altı aydan soñ kene FSB hadimleri kelip, işbirlik etmege teklif ettiler.
Сeza izolâtorında çürüyceksiñ, dedilerDilâra Abdullayeva
Teymur, ceza izolâtorında daa ne qadar qalacağını soradı, çünki bir adamnıñ anda bu qadar vqıt qalması qanunsızdır. Yalıñız 15 künge qapatmaq ve bunı beş kere tekrarlamaq mümkün, amma olarnıñ arasında mabüsni zonağa qaytarmalılar. Amma oña onsız er zaman uzata ediler. Teymur üç ceza izolâtorında edi. Yarım yıl penceresiz mağazda, qaranlıq ve suvuqta. Bu insannıñ ruhiyesine pek tesir ete. Ötmek , lezetsiz şorba, botqalar ve issi suv bereler. Oraza vaqtında botqanı kündüz ketire ediler ve aşamağanı içün alıp kete ediler. Amma soñ qaldırıp başladılar. Teymur dey ki, ceza izolâtorındaki er şeyden suvuqqa alışmaq mümkün degil.
–Cezahane reberligi ŞİZO-ğa yerleştirilmesini nasıl añlattı?
Abdullyeva: Olar, o Ceza usul qanunnamesiniñ iç qaidelerini boza dediler. Qaideler ise öyle yazılğan ki, olarnı bozmamaq mümkün degil. Bu aselet yapıla. Misal olaraq, Teymurnıñ cedvelinde yazılğan: müdiriyetke "sen" dep muracaat etti, selâmlaşmadı, yavaştan selâmlaştı. Bunı isbatlağan bir şey yoq. Men, şikâyet etecegim, deyim. Olar maña, ertece kerek edi, video qayd etüv kameralarınıñ yazıları eki aftadan soñ yoq etile, dediler. Cezahanelerde mabüslerni qoruycaq şey yoq.
– Rustem, bu künleri Teymur Abdullayevni ziyaret ettiñiz. Ne o sizge aytıp berdi?
Kâmilev: Umumen alı qanaatlendirici. Amma bütün vaqıt ilâc içe, çünki gipertonik oldı. Şimdi müdiriyet oña basqı etmey, amma o pek sert şaraitte tutula. Teymurnı umumiy lagerge avuştıracaqlarına ümüt etecekmiz. Amma o bir yıldan ziyade ceza izolâtorında tutuldı ve bu qolay olmaz. Bizim vazifemiz, Teymur anda bir daa qapatlmaması içün er şeyni yapmaq.
– Rusiye cezahanesinde bir mabüske böyle bir tazyıq etilse, onıñ aqlarını nasıl mudafaa ete bilesiñiz?
Kâmilev: Advokat Emil Kürbedinov Başkortostan UFSİN-ne memuriy mahkeme işleri aqqındaki qanunnamege binaen şikâyetler, arizalar yazdı. Amma cezahaneni tek prokuratura teşkere edi. Daa ziyade diqqat celp etmek içün biz Avropa insan aqları mahkemesine şikâyet berdik. Men onı yoqlağanımda çoq vesiqa imzaladı. Laf ettik, er keske selâmlar ve minnetdarlıq sözleri bildirdi.
Abdullyeva: Oğluma mektüpler yazğan Rusiye, Ukraina uquq qoruyıcı teşkilâtları sağ olsunlar. Bu oña ava kibi kerek. Mektüplerni pek siyrek bere ediler, eki-üç ay içinde 16-20 dane. Dünyanıñ çeşit köşelerinden... Rusiye apishane sisteması öyle qurulğan, hadimleriniñ mabüslerni çekiştirmek vezifesi olmasa bile, anda dayanılmaz.
– Sizce, Dilâra, tecribeñizge esaslanıp, kerçekten Qırım siyasiy mabüslerine yardım etmek mümkünmi?
Abdullyeva: Bu yüksek siyasiy seviyede al etilmeli. Bu ola bile, çünki Rusiye cevap bere. Mında cematçılıqnı celp etmek kerek, mabüslerniñ meselesini bütün dünyağa bildirtmek. Men "Qırım platformasında" iştirak etmege ister edim. Siyasiy mabüslerniñ azat etilmesi ile bağlı areketler ömürge keçirilmeli, yalıñız munaqaşalar kibi qalmamalı.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
Qırımdaki «Hizb ut-Tahrir davaları»
«Hizb ut-Tahrir davası» boyunca apiske alınğan ve mahküm etilgenlerniñ imayecileri olarnıñ taqip etilmesi diniy sebeplernen bağlı olğanını tüşüne. Advokatlar qayd etkenine köre, Rusiye uquq qoruyıcı organları tarafından bu dava boyunca taqip etilgenler – ekseriyeti qırımtatarlar ve ukrain, rus, tacik, azeri ve islâm dinini kütken diger millet vekilleri. Halqara uquq işğal etilgen topraqlarda işğalci devlet qanunlarını kirsetmege yasaqlay.
«Hizb ut-Tahrir» halqara islâm siyasiy teşkilâtı, bütün musulman devletleriniñ islâm halifeligine birleştirilmesini öz maqsadı olğanını ayta, amma olar, bu maqsatqa irişmek içün terroristik usullarnı red ete ve Rusiyede adaletsiz taqip etilgenini ayta. Rusiye Yuqarı mahkemesi 2003 senesi «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtını 15 «terrorist» birleşme cedveline kirsetip, onı yasaq etti.
Rusiye apsinde tutulğan qırımlılar
2014 senesi baarde Qırımnıñ Rusiye işğalinden soñ yarımadada Rusiye quvetçileri mustaqil jurnalist, vatandaş faalleri, qırımtatar milliy areketiniñ faalleri, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azaları ve Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» ve «Tebliğ Cemaatı» teşkilâtlarınen alâqaları bar olğanından şübheli sayılğan insanlarnı apiske alıp başladı.
Ukraina Yuqarı Radasınıñ İnsan aqları vekâletlisi Lüdmila Denisovanıñ kâtibiyeti 2020 senesi noyabr ayında Rusiye tarafından siyasiy sebeplerden taqip etilgen insanlarnıñ sayısı 130 ola, dep bildirgen edi.
Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ malümatına köre, 2020 senesi oktâbr ayınıñ soñuna qadar eñ az 110 kişi Qırımda siyasiy sebepli ya da diniy cinaiy taqipler çerçivesinde azatlıqtan marum etildi.
Siyasiy mabüslerge qol tutuv programmasınıñ reberi, «Memorial» aq qorçalayıcı merkeziniñ şura azası Sergey Davidisniñ bildirgenine köre, merkezleriniñ cedvelinde 315 insan bar, 59-ı – qırımtatarıdır.
Aq qorçalayıcılar ve advokatlar bu cinaiy davalarnı siyasiy, milliy ya da diniy sebeplerden taqip dep adlandıra. Rusiye akimiyeti bu sebeplerni inkâr ete.
