Türkiye Danıştayı memleketniñ akimiyetine İstanbuldaki Ayasofyanı cami olaraq ibadetke açmağa imkân bergen qararnı derc etti. Ayasofya 1934 senesi noyabrniñ 24-nde müzey statusını aldı, 1935 senesi bu qararnı Türkiye Cumhuriyetiniñ birinci prezidenti Mustafa Kemal Atatürk imzaladı, dep bildire «Nastoyaşçeye Vremâ».
Lâkin 2020 senesi Türkiye Devlet şurasınıñ palatası Nazirler şurasınıñ 1934 senesi alğan müzey yapmaq qararını lâğu etti. Türkiye Devlet şurasınıñ qararına itiraz bildirgen Qadimiy abide ve tabiatnı qorçalav birliginiñ aytqanlarına baqmadan, Danıştay bu qararnı qanunğa uyğun tanıdı.
İstanbuldaki ibadethane imperator Konstantin tarafından qurulğan birinci Aziz Sofya ibadethanesi yerinde imperator Yustinian tarafından VI asırda quruldı. 31 metr diametrli qubbe ile 55 metr yükseklikte büyük bina asırlar devamında dünyanıñ eñ büyük hristian ibadethanesi ve Konstantinopol patriarhınıñ ortodoks kafedrası olğan edi. Bu ibadethanede 1054 senesi hristianlıq katoliklik ve ortodokslıqqa bölündi.
Bundan soñ dört asır devamında Sofya bütün ortodokslılar içün baş kafedral sobor oldı. 1453 senesi mayısta Konstantinopol inqirazından soñ aman-aman 500 yıl devamında Ayasofya cami edi.
1935 senesi Türkiye Cumhuriyetiniñ birinci prezidenti Mustafa Kemal Atatürk Ayasofya müzeyi aqqında ükümet fermanını imzaladı. Müzey statusını alğan Ayasofya UNESCO dünya mirası cedveline kirsetildi.
Türkiye prezidenti Recep Tayyip Erdoğan 1934 senesiniñ qanunında Atatürkniñ imzasınen bağlı şübhelerini çoq aytqan edi. Bu fikirge bir qaç türk tarihçısı da qol tutqan edi, meselâ, Türkiye siyasetçisi Yusuf Halacoğlu: onıñ aytqanına köre, bu imza politsiya vesiqalarındaki imzalarnen qıyaslansa, farqlı olğanı körüne.
Ayasofyanıñ cami statusını qaytarmaq qararını siyasiy sebeplernen ve Erdoğannıñ cemiyetni islâmlaştıruv siyasetinen bağlaylar. Müzeyniñ cami olaraq ibadetke açılmasına Yunanistan, Rusiye ve UNESCO ve Ukraina Ortodoks kilsesiniñ vekilleri faal şekilde qarşı çıqqan edi.
Rusiye pravoslav kilsesiniñ yolbaşçısı patriarh Kirill, Ayasofyağa cami statusınıñ qaytarıluvı «hristian dünyası» içün telüke yaratacaq ve «rus halqında büyük ağrı doğuracaq», dep bildirgen edi. UNESCO vekilleri ise Türkiye devleti binanıñ içi ve tışında «bir deñişme olmaycağını temin etmeli» ve «bir deñişme yapmaqtan evel» UNESCOğa haber etmeli, bu meseleniñ ise Dünya mirası komiteti tarafından baqılması kerek, dep qayd etken edi. Bu tenbi «em şarq, em ğarp sanatına tesir etken» Ayasofyanıñ freska ve mozaikalarında bir şey deñişmemeli, dep qayd ete.
