Rustem Ablâtifov, qırımtatar ve ukrayin cemaat erbabı, siyasetşınas, etnosiyaset eksperti ve Ukrayina Silâlı quvetleriniñ arbiyi, 2022 senesi sentâbrniñ 27-nde Herson yönelişinde Ukrayina oğrunda cenkte can berdi. Bir qaç aydan 58 yaşını tolduracaq edi. Ukrayin milletçisi, qırımtatar aqlarınıñ imayecisi ve pek printsipial insan – onı tanığanlar böyle ayta. «İşğalniñ 11 yılı. 11 tirenüv ikâyesi» mahsus leyhası çerçivesinde Qırım.Aqiqat Rusiye istilâsına qarşılıq köstermege qarar bergen qırımlılar aqqında tarif etmege devam ete: Ukrayina Silâlı quvetlerinde hızmet, informatsion ya da medeniyet saalarında küreş olsa.
«Pek aqıllı insan edi, adaletsizlikni iç bir şekilde qabul etmegen edi», – dep ayta Natalya Lütikova, qırımlı faal.
Natalya ve Rustem Facebookta tanışqanlar, olarnı faal vatandaş fikirleri birleştirdi. Ekisi de 2014 senesi Rusiye işğalinden soñ Qırımnı terk etmege mecbur edi. Kyivde qırımtatar sürgünliginiñ qurbanlarını hatıra künü, Qırımtatar bayraq kününe bağışlanğan çeşit aktsiyalarda, «Ukrayinanıñ Rusiyege qaytqanını köstergen» adise-vaqialarğa qarşı keçirilgen tedbirlerde körüşken ediler. Bütün aktsiyalarda Ablâtifov qırımtatar bayrağını tuttı.
Qırımda jurnalist ve faal
Rustem Mamut oğlu Ablâtifov Odesada dünyağa keldi. Qorantasınen beraber Qırımğa 1992 senesi qayttı. Qırım yarımadasında Tavriya iş ve uquq institutınıñ uquqiy fakultetinde ekinci aliy tasilni aldı. Soñra Ukrayina prezidenti yanındaki Ukrayina devlet idaresi akademiyasında oqumağa devam etti. 2000-lerde Ablâtifov Ukrayina milletler ve köç işler devlet komitetinde çalıştı ve Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki temsilciliginde uquqiy hızmetniñ baş mesleatçısı edi.
Devlet hızmeti vaqtında Qırımtatar Milliy Meclisiniñ şimdiki reisi Refat Çubarovnen tanıştı. «Qırımtatarlarnıñ vaziyetini daima qayğırdı. Bu nesilniñ milliy areketi ayatlarınıñ bir parçası edi», – dep hatırlay Çubarov.
2005 senesi Qırımda Qırım haber agentligi (QHA) açıldı. Yolbaşçıları İsmet Yüksel ve soñra Milliy Meclis azası olğan Gayana Yüksel ediler. Bir qaç yıldan soñ agentlik kenişledi: haberler ukrayin ve rus tillerinde çıqa edi, soñra inglizce ve türkçege tercime etile edi. Rustem Ablâtivof QHAda ignlizce muarriri olıp çalışmağa keldi. Soñra siyasiy közeticisi de oldı. Onıñnen çalışmaq «qolay degil edi».
«Adamnıñ pek qattı vatandaş fikirleri bar edi. Zenaat faaliyetinde bir şey fikirlerine zıt kelse, buña duyğulı bir şekilde cevap bere edi», – dep hatırlay Yüksel.
Aynı vaqıtta Ablâtifov «qavğa çıqarğan» biri degil edi, dep ayta Gayana. «İşke kelip, etrafında menfiy bir müit yaratqan bir insan degil. Pek printsipial insan edi», – dep qayd ete o. Ablâtifov daa genç zenaatdaşlarına ustaz kibi yanaşa edi – ondan fikir ala ediler.
Rustem Ablâtifov qırımtatar tilini yahşı bile, onıñ şimal şivesinde laf ete edi. Til meselesinde de pek printsipial edi.
«Qırımtatar tilini bilmeyip laf etmegen qırımtatarlarnen munaqaşa yapa edi. Ve birisi aytsa: «Amma qırımtatar tilini bilmeyim de», «O vaqıt ukrayince laf et» dep cevap bere edi. O, rusça bile edi, amma insan ana tilini bilmese, Ukrayinada devlet tilinde laf etmeli, dep ayta edi. Eñ azından onıñnen. Böyle vaqialarnıñ şaatı oldı ve atta ihtar ete edim, insanlarnı uzaqlaştıra dep. «Öyle degil. Til – insannıñ ögrenmesi kerek olğan bir şey» dep cevap bere edi», – dep hatırlay Refat Çubarov.
Jurnalistikadan ğayrı Ablâtifov ukrayince ders berdi ve Qırımda faal cemaat faaliyetinen oğraştı.
«Vatandaş cemiyetiniñ inkişafı, ögrenüv, bilgi arttıruv, Qırımdaki vaziyetniñ muzakere etilüvi, Qırım ve qırımtatar halqınıñ tarihını ögrenüv ve doğru tefsir etüvnen bağlı leyhalar», – dep tarif ete Gayana Yüksel. O, onı «Ukrayinanı pek sevgen, Qırımnı pek sevgen» «ukrayin milletçisi» dep adlandıra.
«Mence, sebebi bilgi. Bilgen, meraqlanğan, oquğan bir insan. Bir yerde bir şeyler eşitken degil, meseleniñ taa içine baqmağa tırıştı. Qırımtatar tarihı meselelerinen oğraştı. Toponimika meselelerinen oğraştı. Qırımtatarlarnıñ belli meselelerde olacaq fikrini añlay edi. Ve, umumen, pek doğru şeyler aytqan edi. Ve bu bilgi qırımtatar ve ukrayin halqlarınıñ taqdileri oşağanını körmege imkân bergendir – eki halq da XX asırnıñ totalitar rejimlerinden zarar kördi. Şunıñ içün böyle fikirleri bar edi», – dep tüşüne Yüksel.
Ablâtifov İtibar inqilâbı ve «Euromaydan-Krım» areketiniñ faal iştirakçisi edi. Kelecegini tek Qırımda köre edi. Amma 2014 senesi Rusiye ordusı Qırım yarımadasını zapt etti ve qorantası evini terk etmege mecbur oldı.
Lvivde tedqiqatçı
Rustem Ablâtifov özü ve tuvğanları içün qasevetlenip, işğal altındaki Qırımda çıqtı. Gayana Yüksel Rusiyeniñ yarımada işğali vaqtında qırımlı jurnalistlerniñ bir qısmı satqın oldı, dep hatırlay.
«Yanlarında er kes aqqında malümatnı alıp kettiler. Şunıñ içün Qırımğa kelgen işğalciler pek yahşı bile edi: olar kim kim olğanını, ne yapqanını bile ediler», – dep tarif ete Yüksel. Onıñ aytqanına köre, Ablâtifov lafta «Qırım samooboronasından» qorquzuvlar alğan edi.
Ablâtifov qorantasınen beraber Lvivge köçken edi. Anda cemaat faaliyetinen oğraşmağa devam etti. İş vektorını biraz deñiştirse de, esas qayğısı Qırım qalğan edi.
«Lvivde Qırım aqqında tarif etmege, işğal etilgen topraqlardan çıqqan insanlarnıñ meselelerini çezmege tırıştı», – dep hatırlay Yüksel. Ablâtifov Qırım statusı Ukrayina terkibinde milliy-territorial muhtariyet olmalı dep, qırımtatarlarnıñ temsiliy organları yarımadanıñ devlet akimiyetiniñ yüksek seviyesinde bulunmalı, dep ayttı.
2017 senesi Ablâtifov Qırım.Aqiqatta (Azatlıq Radiosınıñ leyhası) bir maqale derc etip, Ukrayinada devlet tiline dair qanun leyhasınen bağlı fikrini bildirdi. Onıñ yazğanına köre, «ukrayin tiliniñ statusını devlet tili olaraq belgilegen qanun o birisi kün qabul etilmeli edi».
«Eminim, «yımşaq» ukrayinleştirüv ve ukrayin tiline asırlar devamındaki ğafletni yeñmekniñ neticeleri em Qırımnıñ ilhaqı, em de Moskvanıñ memleketniñ şarqındaki istilânen neticelendi», – dep yazdı Rustem Ablâtifov. Aynı vaqıtta o, qanun leyhasında Ukrayinanıñ tamır halqları aqqında aytılmağanına yanğan edi. Ablâtifov Ukrayina qırımtatar medeniyetini saqlamaq içün az yapa ve qırımlılarnıñ ana tili «aşhane ve bazarda subetleşüvşge qadar eksile», dep tüşüngen edi.
Ukrayina Yuqarı Radası 2021 senesi iyülniñ 1-nde «Tamır halqlar» №5506 qanun leyhasını qabul etti. Bu qararğa 325 deputat rey berdi. Qanunğa köre, Qırım yarımadasında şekillengen qırımtatarlar, qaray ve qırımçaqlar Ukrayinanıñ tamır halqları ola. Vesiqada devlet tamır halqlarnıñ akimiyet organlarında temsil etilmesine, «Ukrayinanıñ tamır halqlarına quvetleştirilgen yardım tedbirlerini» kerçekleştire, anane inkişafı aqınını kefil ete ve ilâhre, dep aytıla.
Rustem Ablâtifov İvan Franko Lviv milliy universitetiniñ aspiranturasına oqumağa kirip, tarihçı olacaq studentlerge qırımlılarnıñ tarihı aqqında mahsus kurs bergen edi.
Qırımtatar askeri – adı «Noğay»
2016 senesi iyul ayından 2018 senesi yanvar ayına qadar Ablâtifov göñülli bölüklerden biri erkânında Ukrayina şarqında terrorizm ile küreşte iştirak etti. 2017 senesi «Avdiyıvkanıñ mudafaası» hatıra işaretinen taqdirledi, yaralanğan edi.
Rustemniñ Ukrayinanı göñülli olaraq imaye etmege ketkeni onı bilgen insanlarnı şaşırtmadı.
«Qırım işğalinen bağlı er şeyni pek yaqın is etken edi. Mında da pek açıq edi. Qırımnıñ azat etilüvini uzatqan iç bir delilni qabul etmegen edi. Ve şunıñ içün Qırımnı tez azat etmek içün cenkleşkenini aytqan edi. Rustem cenkleşmekten qorqmadı. Añlaysıñmı? Añlap cenkleşti. O, cesür bir insan. Ukrayinanı qorçalap, Qırımğa qaytmaq ümütinen can berdi. O, Qırımnı, er bir qırımtatarı kibi, pek sevdi. O, onıñ fikirince, onı maqsadına tezce ketirecek bir ayat yaşadı», – dep ayta Refat Çubarov, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi.
Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsı başlağan soñ Ablâtifov Ukrayina Silâlı quvetlerine kene göñülli olaraq kirdi ve qıral Danılo 24-ünci ayrı maşnalı brigadasına qoşuldı. Lugansk ve Herson vilâyetlerinde cenkleşti. 2022 senesi avgustnıñ 29-nda İvan Franko Lviv milliy universitetinde «Qırımlılarnıñ tarihiy vatanlarına avdetinde Türkiyedeki Qırım diasporası (1980-larnıñ soñu – 2000-lerniñ başı)» mevzusında dissertatsiyanı qorçaladı. Universitet malümatına köre, Rustem Ablâtifov felsefe doktorı diplomını alacaq edi.
Rustem Mamut oğlu Ablâtifov memleketi ve Qırımı oğrundaki küreşinde 2022 senesi sentâbrniñ 27-nde elâk oldı. Onı Lvivde defin etkenler.
2023 senesi fevral ayında Ukrayina prezidentiniñ buyruğınen Rustem Ablâtifov ölümden soñ III derece «Cesaret» nişanınen taqdirlendi. Ömür arqadaşı ve eki balası qaldı.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.