Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ birinci muavini Nariman Celâlnıñ qorantası Rusiye tarafından ilhaq etilgen Qırımnı terk etti. Qırımtatar siyasetçisi iyün 28-de esirlerni deñişüv çerçivesinde azat etildi. 2022 senesi sentâbr ayında Rusiye nezaretindeki Qırım Yuqarı mahkemesi Celâlnı "gaz borusında diversiya davası" boyunca 17 yıl sert rejimli koloniyada qalmasına üküm etti. O, mahkemede qabaatını red etti. Nariman Celâl Rusiye apishanesinde keçirgen vaqıt, deñişüv ve apiste qalğan qırımtatarlarnıñ taqdiri aqqında ikâye etti.
– Apishanede keçirgen vaqtıñız aqqında ikâye etiñiz. Nezaretçilerniñ qırımtatarlarğa munasebeti farqlı edimi?
– Qırımtatarlarğa nisbeten hususiy bir munasebet olğanını aytmayım. Belli bir şahısqa, onıñ kim olğanına, onıñ merağı ya da istegi, belki de, bu insanğa yardım etken mütenasip hızmetler tarafından ayrı munasebette bulunmaq mümkün.
Şunı aytacağım: hızmetler ve, mütenasip şekilde, tahqiqat izolâtorları memuriyeti, soñra apishaneler tarafından añlaşılacaq sebeplerden maña bayağı diqqat ayırıldı, lâkin men fizikiy hususiy bir basqı körmedim. Alçaqlanuv da bar edi, küç qullanılğanı da bar edi, fizikiy küç, maneviy basqı. Amma aynı zamanda qomşularım da aynı şeyni başından keçirdiler, yani bu menim işim degil edi.
Daa beter ve qorqunç şeylerge oğrağanlarnı bilem, hususan tahqiqat izolâtorlarında ya da işğal etilgen Ukrayina topraqlarındaki lagerlerde bulunğanlarnı. Yani anda qorqunçlı bir ikâye bar. Tek bir netice çıqara bilem: bu hoş olmağan bir yer, ve anda kerekli olğanlardan ğayrı kimse qalmasın isteyim.
Yani, belli ki, cinayet yapqan cinayetçiler bar, ve bu insanlar Rusiye Federatsiyasınıñ qanunlarında qayd etilgen maqsatlarnen anda bulunmaq kerekler. Amma Rusiye akimiyeti belli siyasiy sebeplerden anda da yollay — men de rusiyelilernen tanış oldım, qamaçavda vedalaşqan soñki mabüs Omsk sakini Anton Juhçkov edi, o, öz inançları içün siyasiy mabüs olaraq apishanege tüşti.
– Deñişim aqqında nasıl bildiñiz? Bunıñ episi nasıl oldı?
– Menim içün muzakereler keçirilgenini başından berli bilem. Ukrayina devleti, dostlarımız, zenaatdaşlarım, bu esnasqa çeşit derecede alâqası olğan bir çoq insan (jurnalistler, tuvğanlarım, meclis zenaatdaşlarım, memurlar, halqara müessiseler ve ilâhre) — olarnıñ episi, olarğa minnetdarım, aman-aman üç yıl devamında meni ve diger siyasiy mabüslerni azat etmege tırıştılar. Bu esnas toqtatılmadı. Men bunı malümat parçalarından bile bile edim.
Krasnoyarsk vilâyetiniñ Minusinsk şeerindeki apishanede, anda soñki altı ay devamında bulunğan edim, apishanelerde, esirler ve memuriyet arasında, ekisiniñ de eyiligini temin etmek içün, aracı vazifesini eda etken insanlar bar, dep aytqan bir mabüs bar edi. Böyle bir insan maña böyle dedi: bilseñmi, tünevin anda bir müdirnen laf ettim, ve o, seni deñiştirmege teklif etkenini ayttı. Bundan men añladım ki, bu müessisede memurlar meni bir çeşit fond fondunıñ azası olaraq sayalar.
Soñki sefer deñişim yapmaq içün sebebim olğanda, men ve daa bir qaç siyasiy mabüsni FSB hadimleri körmek içün keldi. Ve maña bergen bir çoq sualler arasında şu sualler de bar edi: "Azat etilseñiz ne yapacaqsıñız?" Ve menim içün bu, eñ azından bir ihtimalnıñ bir yerde baqılğanını añlamaq içün yeterli edi.
Lâkin mında, Kıyivde, Rusiye meni bütün bu vaqıt devamında teslim etmek istemey edi, dep bildim. Tırnaqlarda böyle "ürmet" ne ile qazanğanımnı bilmeyim, Rusiye akimiyeti meni ne içün kim olğanını bilmeyim kibi kördi, ne içün öyle tuttılar, istemediler, pek sert sızıp taşladılar, red ettiler.
Men bilem ki, Türkiye prezidenti Recep Tayip Erdoğan Vladimir Putinnen laf etkende bir qaç kere menim soyadımnı qullanğan edi. Bu açıq ikâye - bu beyanatlar, BM Baş Assambleyasınıñ, Avropa parlamentiniñ qararları ve ilâhre, bu soyadı eşitile edi, men Avropa, Ukrayina, Amerika ve ilâhre siyasetçilerini aytmayım.
Deñişimniñ özü ise iyünniñ 25-nde oldı. Er kün kibi saba işke çıqtım. Bir şey yapmaq ve apishanede aqıldan çıqmamaq içün tikiş işinde çalışa edim. Üyleden soñ meni alıp kettiler ve: "Beş daqqañız bar, toplanıñız". dediler. "Qayda?" dep soradım. Men başqa kamerağa avuştıruvnı közde tuttım, bizde apishanede bu ara-sıra ola. Amma mında olar: "Bilmeyim, seni ştabğa çağırğanlar", dediler. Men kettim, ve yolbaşçılardan biri, operativ bölükniñ yolbaşçısı, cezalarnı yerine ketirüv sistemasında pek müim bir adam, sanki müdirden soñ ekinci adam, selâm berip, dedi ki: "Menimce, ne içün mında olğanıñnı añlaysıñ? Seni deñiştireler".
Bütün protseduralarnı keçtik, men bütün vesiqalarnı imzaladım, esaplarımda olğan paranı, soñki mektüplerni berdiler, urbamnı atandaş urbasına deñiştirdim. Gece eki hadim kelip, közlerim körmesin dep, közlerimnen bağladılar, ellerimni qırmaçavğa bağlap, minivenge oturtıp qoydılar. Ve biz, soñra bilgenim kibi, Krasnoyarsk SİZO-sına kettik. Men anda evelden barğan edim, şu sebepten, anda bulunğanımnı birden añladım. Ve eki kün devamında anda tek özüm, iç bir kimse ile iç bir alâqam yoq edi, maña tek aş ketirgenler, çamaşırlarnı alıp ketkenler, iç bir alâqam yoq edi, iç bir teşkerüv, ya da bir şey yoq edi, yani men anda tek özüm edim.
Üçünci künniñ sabası olar SİZO-ğa keldiler, saba saat altı edi. Kene közlerimni bağladılar, qollarımnı qırmaçavğa bağladılar, ve Krasnoyarsk şeeriniñ ava limanına kettik, Krasnoyarsk-Moskva uçağına mindik. Adiy yolcular, men körmedim, amma eşittim — balalar, qadınlar, yani Moskvağa uçqan insanlar — meni böyle sarılğan er şeynen körgenler.
Biz Moskvada qondıq, meni başqalarğa berdiler. Maña suv içmege berdiler, ve biz kettik. Men böyle bağlı, çantalarımnı özleri aldı. Ve biz çoq vaqıt bir yerge kettik, çoq vaqıt, bilmeyim, tasavur etmek bile zor, qaç saat, aman-aman bütün kün.
Soñra toqtadıq, başqa adamlar kirdi. Men FSB bizni istihbaratqa teslim etkenini añlayım. Olar, üç saat devamında vertolötnen uçıp, deñişüv noqtasına kelecegimizni bildirdiler. Bu anda birisiniñ közü açıldı, ve olar maña qırmaçavnı degil de, bu plastik sızanaqlarnı qoydılar, qollarımnı pek sıqıştıra ediler, ellerimniñ qan ceryanını pek sıqıştıra ediler. Biz helikopterge qadar yarım saat kettiik, sabır ettim, amma soñra endi çevirildim, aytam: "Boşatıñız, qanım bozulacaq". Biraz boşattılar, ve biz üç saat uçaqnen kettik. Bu menim içün, belki de, eñ ağır, fizikiy ceetten eñ ağır basamaq edi, çünki endi pek yırğun edim. Men bu vaqıtnı yarı yuquda keçirdim.
Bizni alıp çıqtılar, Mercedes Sprinter kibi bir şeyge oturtıp, dediler ki: "Biz endi 20 daqqa içinde kelecekmiz, qollarıñıznı bağlaymız, bezlerni çekecekmiz, yerge baqıñız, qollarıñıznı artıñızda tutıñız, çantalarıñıznı çıqaracaqmız". Biz kerçekten de pek qısqa bir müddet kettik, bizni çıqardılar, sıraladılar. Ve o, belli olmağan bir sebepten, ukrayin zenaatdaşları ögünde daa yahşı körünmek içünmi, yoqsa onda böyle bir lütuf bar edimi, dedi: "Elleriñizni arqañızda tutmañız, olarnı boşatıñız, yalıñız yanlarıñızdan tutuñız".
Amma biz pek kergin, basqı altında edik, ballarnen laf ete edim, soñra ukrayin arbiyleri keldi, olar birden bizge nazik bir şekilde muracaat etip: "Sakin oluñız, biz yanıñızdamız, raat oluñız, köterip baqıñız, er tarafqa baqıñız. Tek şimdi siziñ kimliginizi tasdıqlayıq, siziñ kerçek olğanıñıznı isbatlayıq". Bizni teşkerdiler, teslim ettiler, beş adamnı rusiyelilerge teslim etkenlerini kördim. Olar kim olğanını bilmeyim, amma maña añlatqanları kibi, olar Ukrayina vatandaşları, Rusiye devleti ile Rusiye toprağında bulunmağa istegen kollaborantlardır.
Soñra bizler, qamaçavlarnı keçip, acele yardım brigadası tarafından baqıldıq, ve bizler Kıyivge yol aldıq. Ava limanında deñişimnen oğraşqan bazı resmiy şahıslar ile körüşüv oldı, istihbarat, farqlı hızmetlerniñ vekilleri, din adamları ve Meclisten zenaatdaşlarım bar edi. Ve işte o anda men, ebet, men serbest olğanımnı añladım.
– Rusiye apshanelerinde 120-den ziyade qırımtatar qalmaqta. Hususan, siznen beraber diversiya işine qatılğan Asan ve Aziz Ahtemovlar. Şimdi olarnıñ taqdiri aqqında ne bilesiñiz?
– Soñki beş yıl içinde, 2019 senesinden başlap, men Rusiye esirliginden azat etilgen ilk qırımtatar ve qırımlı siyasiy mabüs oldım. Qalğanlarnıñ episi bu yıllar devamında - kimisi daa çoq, kimisi daa az, kimisi bu qıyın yolunı endi başlağan - Rusiye akimiyetiniñ qollarında bulunalar.
Aziz Krasnoyarsk vilâyetiniñ Yeniseysk şeerinde apiste buluna. Anda beraber bardıq, amma o biraz evel, men kerçekten de eki-üç kün artta qaldım. Asan Vladimirde apiste buluna, çünki mahkeme epimizge üç yıl apis cezasını tayin etti, bir qısmı SİZO-da keçirilecek, amma bu yılnıñ soñuna qadar apiste qalacaq, soñra ise Rusiyeniñ bir yerindeki sert rejimli koloniyasına yollanılacaq. Ne yerde olacağı belli degil, çünki cinaiy cinayet qanunlarına binaen, bizim kibi diversiya maddesine istinaden mahküm etilgen şahıslarnıñ evge yaqın olmaq aqqı yoq.
Apishanede bulunğan vaqıtta, olarnıñ alı aman-aman normal. Eşim ve men, tabiiy ki, ana-babamnen bağ tutamız, ömür arqadaşımnen bağ tutamız, qonuşamız. Azat etilgen soñ olarnen birden laf ettim.
Elbette ki, tek olar degil, bütün siyasiy mabüsler de ukrayin aq qorçalayıcılarınıñ diqqatına oğray, olarnıñ sayesinde ukrayin akimiyetiniñ diqqatına oğraylar. Azat etilgen soñ birinci künleri Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıy ile körüştim. Ve laf etkende, oña, menim şahsiy acım, şahsiy qasevetim, elbette, er kes içün, amma eñ çoq Asan ve Aziz içün, er kes ve er kes içün canım yansa da, dep ayttım. Bir çoq adamnen şahsen tanıştım, esirlikte, bazılarını apiske alınmazdan evel, bazılarınen apiste tanıştım, bazılarınen beraber oturdım, şu cümleden Minusinsk apishanesinde de. Prezident aytqanı kibi, olar cedvelge kirsetildi, ve daa bir çoqları ile beraber, ve eñ yaqın vaqıtta bu adamlarnıñ bir ya da bir qaç defa azat etilecek şahıslar cedveline kirsetilmesine tırışacaqmız. Olar endi cedvelde barlar, yani kerçekten de barlar.
Maña añlatqanları kibi, Rusiye Federatsiyası qırımtatarlarnı azat etmk istemey, olar buña qarşılıq köstere, soyadları ne olsa da. Bir qaç kişi azat etildi. Bular öz zamanlarındaki zenaatdaşlarım Ahtem Çiygoz ve İlmi Umerov, ve Edem-ağa, o Novoalekseyevkadan, saqat. Ve er kes, başqa iç kimse, er kes otura. Bazıları endi apis cezasını çekip, azatlıqqa çıqtı.
2015 senesi yanvar ayında Ahtem Çiygozdan biraz evelsi yaqalanğan Aqyarlı balalar bar. Bular ilk siyasiy mabüsler. Men bellesem, dört kişi bar edi, üçü apis cezasını çekeni içün azat etildi, daa biri, men bellesem, apiste yatmaqta, çünki oña anda bayağı vaqıt berildi. O vaqıt Rusiye mahkemeleri daa sert davranmayıp, olarğa daa az-çoq müddet berdi. Şimdi 10 yıldan az kimse almay, anda da 15, 20 yıl alalar, ve azatlıqnı beklemek pek qıyın olğanını añlaylar.
Yazıq ki, apishanede ölgenler de bar. Olardan biri, misal olaraq, Konstantin Şiring, şahsen tanış edim. Men onı iç körmedim, amma biz onıñnen divarnıñ tışında oturıp, qonuşqan edik, laf etken edik, Aqmescit SİZO-sında bulunğanda bir-birimizge qol tutmağa tırışqan edik, ve, elbette, şahsen menim içün bu pek kederli bir adisedir. Diger Cemil ağa Gafarov, men onı şahsen tanımadım, amma o menim semetdeşimdir.
Rusiye territoriyasında olğanda, men Rusiye siyasiy mabüslerinen de tanıştım. Anda terror maddeleri boyunca keçken Özbekistan, Tacikistan, Kavkaz cumhuriyetleriniñ vekilleri çoq. Men taqiplernen bağlı vaziyetni közettim, yüksek sesli davalarnen bağlı vaziyetni közettim, meselâ, Aleksey Navalnıy kibi meşur şahıslardan başlap, merhum, Vladimir Kara-Murza ve ilâhre, bu basqığa oğrağan adiy ruslarğa qadar, memuriy ya da cinaiy taqipke oğrağanlar. Mahkemede soñki sözümde olarğa qol tutqanımnı bildirdim, çünki eminim ki, Rusiyede öz imkânlarına köre öz munasebetini ifade etmege tırışqan, bir de bir yaramazlıqta iştirak etmegen, cenkke qol tutmağan ve Rusiye akimiyetiniñ öz vatandaşlarına ve hususan Ukrayinağa nisbeten tsinik munasebetini ifade etmege tırışqan bir çoq normal, aqiqiy insan bar olğanını körmege imkânım oldı.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
