Yanvarniñ 12-si Ukrainada – ukrainalı siyasiy mabüs künüdir. 1972 senesi yanvarniñ 12-nde sovetler akimiyeti Ukraina dissidentlerine qarşı büyük repressiv aktsiyasını başlattı. Yanvarniñ 12-14-nde Ukraina milliy-demokratik areketiniñ meşur vekilleri apiske alınğan edi: İvan Svetliçnıy, Yevgeniy Sverstük, Vasiliy Stus, Leonid Plüşç, Zinoviy Antonük, İvan Dzüba, Vyaçeslav Çornovil, Mihail Osadçiy, İvan Gel, Stefaniya Şabatura, İrina Stasov-Kalinets, daa soñra – İgor Kalinets ve başqaları.
Nevbetteki apis dalğası 1972 senesi aprel-mayıs aylarında oldı. Aman-aman episi sert rejimli lagerlerde 7 yıl qalmasına ve 5 yıl sürgünge üküm etilip, Ukraina Sovet Sotsialistik Cumhuriyetinden Rusiyeniñ Mordoviya ve Perm vilâyetine, soñra Sibir ve Qazahistanğa sürgün etildi. Apiske alınğanlarnıñ bir qısmı «ceza psihiatriyasına» oğradı. Siyasiy mabüs kününi qayd etüv ananesi repressiya ve rejim sertligine qarşı çıqmağa çağırğan Vyaçeslav Çornovilniñ teklifinen kirsetilgen edi. Çornovil özü o vaqıt ceza çekken edi – 6 yıl koloniya ve üç yıl sürgünlik. Vyaçeslav Çornovil esas rollerden birini alğan Ukrainanıñ devlet suvereniteti ilân etilmesine 15 yıl qalğan edi.
Sovet devriniñ Ukraina dissidentleri qayd etken kün 2014 senesi, Qırımnıñ Rusiye işğalinden soñ, Rusiye Ukraina vatandaşlarını siyasiy, diniy ve milliy sebeplerden taqip etip başlağanda yañıdan aktual oldı.
Bu ve diger aktual meselelerni Qırım.Aqiqat Radiosınıñ studiyasında «Qırım.Müim» tok-şousında alıp barıcı Sergey Mokruşin muzakere ettiler. Onıñ subetdeşleri: qırımlı aq qorçalayıcı Lutfiye Zudiyeva, qırımtatar faali İsmail Ramazanov, cemaat erbabı, felsefeci, aq qorçalayıcı Mıroslav Marınovıç.
Ukraina ombudsmanı Lüdmila Denisova qayd etkenine köre, bugün Rusiye siyasiy, diniy ya da milliy sebeplerden 130 Ukraina vatandaşını taqip ete, 121-i apiste tutula, ekisi qadın (15-i – Qırımda, 106-sı – Rusiye Federatsiyasında) ve 9 insannıñ areket serbestligi alındı.
121 insandan 76-sı uzun apis cezalarına üküm etildi, qalğan 45 kişi mahkeme ve tahqiqat altında buluna. Mabüsler arasında – çoq balalı babalar, ağır hastalıqları olğan insanlar, cemaat jurnalistleri ve aq qorçalayıcılar. Kremlniñ ukrainalı siyasiy mabüsleriniñ qorantalarında 207 çağına yetmegen bala babasınıñ vasiyligini ve diqqatını körmey.
Aynı vaqıtta Qırımdaki taqipler devam ete. Yanvarniñ 12-nde Qırımdaki Rusiye FSB idaresi bir reliz aydınlattı, anda Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» islâm teşkilâtında iştirak etüv şübhesinen tutulğan beş qırımlı yañı cinaiy davanıñ mabüsi oldı, dep aytıla. Bu sefer – akimiyetni zorbalıqnen zapt etüv azırlığı davası oldı.
Haberde böyle aytıla: «Tesbit etilgenine köre, bir Aqyar sakini ve Qırım Cumhuriyetiniñ dört sakini «Hizb ut-Tahrir» halqara terror teşkilâtı regional bölüginiñ azaları olıp, Rusiye Federatsiyasınıñ anayasa qurumını zorbalıqnen deñiştirecek qanunsız faaliyet kösterdi».
FSB idaresiniñ malümatına köre, qırımlılar gizli toplaşuvlarda yarımada ealisine terror mefküresini tarqattı, yasaqlanğan terror teşkilâtına yañı azalarnı celp etti.
Kütleviy haber vastaları ve aq qorçalayıcılarnıñ malümatından añlaşılğanına köre, laf 2021 senesi avgustnıñ 17-nde keçirilgen tintüvler neticesinde tutulğan beş qırımlı aqqında kete. Derc etilgen videoda imam Raif Fevziyevniñ evinde tintüv keçirile. O, apiste qala, soñki sefer apiste qaluv müddeti yanvarniñ 22-ne qadar uzatılğan edi. Avgustnıñ 17-nde tintüvler Bağçasaray, Balıqlava ve Aqyarnıñ Nahimov rayonında keçirilgen ve insanlar tutulğan edi. Rustem Murasov, Rustem Tairov, Cebbar Bekirov ve Zavur Abdullayev tutuldı. Olarnıñ siyasiy esaslı davalarnıñ mahkeme oturışuvlarına sistematik barğanı, siyasiy mabüslerniñ qorantalarına yardım etkenleri, yaşağan qasabalarında iftar ve kütleviy tedbirlerni iştirak etkenleri bellidir.
Qırımlı aq qorçalayıcı Lutfiye Zudiyeva, bu Qırımdaki «Hizb ut-Tahrir davaları» ve Rusiyede açılğan davalar içün standart şeydir, dep ayta.
Bu tarihiy munaqaşa ya da bir qaç asır evelsi olğanlarnen bağlı bir şey olsa da, quvetçiler bunı ekspertizalarğa şimdi akimiyetni yıquv ıntıluvı olaraq qoşa
«FSB hadimleriniñ musulmanlarğa, qırımtatarlarğa qarşı esas delil olaraq qullanğan ses qaydlarında diniy munaqaşalar ya da, meselâ, devlet apparatları, Halifelik devletiniñ memuriy qurulışı ya da başqa devletniñ siyasiy qurulış muzakeresinen bağlı diger şeyler aqqında subetler bar. Bu tarihiy munaqaşa ya da bir qaç asır evelsi olğanlarnen bağlı bir şey olsa da, quvetçiler bunı ekspertizalarğa şimdi akimiyetni yıquv ıntıluvı olaraq qoşa. Bu qabaatlav aman-aman er bir cinaiy davada bar, ve şimdi 80-den çoq insan Qırımda böyle davalarda keçe. Bu qoşma qabaatlavğa aman-aman episi oğradı, ve episi Rusiye Federatsiyasınıñ akimiyetini zapt etüv, anayasa qurumını devirüvde qabaatlana», – dey Lutfiye Zudiyeva.
Aq qorçalayıcı, dava malümatlarında Rusiyede akimiyetni devirüv areketleri ya da böyle areketler planlarınıñ delilleri qayd etilmey, dep ayta.
«Vaziyetni qullanıp, qabaatlavnı ağırlaştırğan daa bir maddeni «tikip qoşalar», ve mahkeme çıqaracaq ükümde daa bir qaç yıl qoşula», – dep qayd ete aq qorçalayıcı. Zemaneviy praktikada Qırımda böyle qabaatlavlar esasında 13 yıldan 19 yılğa qadar apis cezaları berile.
2021 senesi Qırımdaki siyasiy taqipler vaziyeti zorlaştı: quvetçiler advokatlarğa qarşı basqı quvetleştirdi, qadın ve balalar da endi tutula. Quvetçiler tarafından insanlarnı hırsızlav ve işkencege oğratuv adiseleri arttı: «Açıq olmağan arizalar bar, insanlar bu aqta kütleviy haber vastalarınen laf etmege azır degil», – dep ayta Zudiyeva.
Qırımlı mabüslerni uzaq mesafelerge yollav – büyük bir problem.
«Bu künleri «Qurmandaki Hizb ut-Tahrir davası» mabüsleriniñ üç farqlı penitentsiar müessisege yollanılğanı belli oldı. Birini Rusiyeniñ Saratov vilâyetine, ekincisini Vladimir vilâyetine yolladılar. Üçüncisini Krasnoyarsk ülkesine yolladılar. Qırımdan biñlernen kilometr bar. Añlaysıñızdır, bu da belli bir basqı usulı ola, mabüs bir özü qala, soy-sop, advokatlardan izolâtsiyada tutula. Bu da tutuv şaraitlerine köre yahşı koloniyalar sayılmay», – dep qayd ete Zudiyeva.
2021 senesiniñ soñunda Rusiye mahkemeleri Halqara Memorialnı ve Qırımdaki siyasiy esaslı davalarnı tasnif etken ve mustaqil ekspertizasını yapqan aq qorçalayıcı merkezini qapattı. Lutfiye Zudiyevanıñ fikirince, aq qorçalayıcılarğa qarşı ücüm neticeleri Kremlniñ beklegenlerine zıt kelecek.
«Belki, akimiyette olğanlar taktik olaraq bunı doğru bir adım dep sayadır. Olar aq qorçalayıcı alanını yoq etip, tek Qırımda degil, Rusiyede de mabüslerni qoşma imayesiz qaldırdı. Amma ileride ziyalılarğa, aq qorçalayıcılarğa emsali olmağan basqını körgen cemiyet tenqidiy tüşünip başlar ve cemiyetniñ diqqatından daima saqlamağa tırışılğan bu cinaiy davalarğa daa çoq diqqat ayıracaq ve daa diqqatlı taqip etecek», – dep ayta Lutfiye Zudiyeva.
Ukrainalı siyasiy mabüsler problemine esas Ukrainada diqqat celp etmege tırışalar. Kramatorskta göñülli ve mektep talebeleriniñ ğayretinen hayriye parağa azırlanılğan ve dekabrniñ 23-nde Kyivde birdemlik aktsiyasında taqdim etilgen «Siyasiy mabüslerge azatlıq» balaban banneri Qırımğa «Kalançak» kontrol-keçiş noqtasından ava kürrelerinen uçurıldı.
Quvetçilerniñ taqibine oğrap, Qırımnı terk etmege mecbur olğan aktsiya teşkilâtçılarından biri, faal İsmail Ramazanov Ukraina akimiyetiniñ siyasiy mabüslerni azat ettirüv ğayretleri daa intensiv ola bile, dep ayta.
«İşğalge qarşı tirengen siyasiy mabüs vatandaşlarımıznıñ aqlarını qorçalağan qanun alâ daa yoq. Akimiyet soza bu işni, bu yıl tek siyasiy mabüslerge qoltutuv qanun leyhası birinci oquvda qabul etildi. Ne vaqıt baqılacaq, kimse bilmey. Tezden olsun ister edik. Çünki epimiz babasız qalğan qorantalar yardımğa muhtac olğanını añlaymız. Birinciden – olar, çünki babasız bala terbiyelemek pek qıyın. Bu bizim balalar, Ukrainanıñ balalarıdır. Amma em evelki, em şimdiki akimiyet bu küreşni qolaylaştırmaq içün az yapqanını köremiz. Ukraina küreşini, tekrarlayım. Çünki şimdi Qırımda işğalge qarşı Ukraina tirenüvi yapıla. Çünki halqımnıñ barışıq küreşi işğalge qarşı barışıq küreşidir. Ve bu barışıq küreşi bile Rusiye Federatsiyasını, işğalcilerni raaatsızlay», – dep ayta Ramazanov.
Ukraina dissidenti, aq qorçalayıcı, yazıcı ve felsefeci Mıroslav Marınovıçnıñ fikirince, zemaneviy Rusiyede ve zapt etken topraqlarında repressiv areketler, siyasiy davalardaki qabaatlavlar sovetler zamanında olğanlardan daa tsinik körüne.
«Menim zamanımda sıñırsızlıq mefküreviy maqsadlarnen, firqanıñ ihtiyaclarınen saqlanğan edi. Mefküre çalışa edi, ve akimiyetniñ arsızlığını gizley edi. Bugün ve yüzsüzlikni bir şey saqlamay. Bugün kommunist mefküresi artıq çalışmay, onıñ yerine bir şey tapıp çıqarmaq ıntıluvları ise neticesiz ola. İnanılmaz büyük olğan tsinik yalan.
Tsinizm – bugün Qırımda olğan akimiyetniñ yüzü budır
Men Server Mustafayevniñ ambasadorı olam, o, adiy aq qorçalayıcı olsa da, oña da terrorist dediler. Tsinizm – bugün Qırımda olğan akimiyetniñ yüzü budır», – dep ayta Marınovıç.
Marınovıçnıñ fikirince, barışıq narazılığı bu sefer de repressiv sistemağa qarşı semereli olacaq: «Eminim, öyle. Men barışıq narazılığına ait edim. Men zorbalıqsız narazılıqnıñ iç muzaffer küçüni hatırlayım. Qırımtatarlarğa bu seviyede qalmağa tileyim».
Sergey Mokruşin, Qırım.Aqiqat alıp barıcısı
