"Telükesiz Qara deñiz" — Ukrayina deñiz telükesizligi strategiyası çerçivesinde halqara platformanıñ meydanğa ketirilmesini başlata. O, iyülniñ 17-nde Ukrayina prezidentiniñ buyruğı ile tayin etildi. Strategiya, Rusiye Federatsiyasından ğayrı, Qara deñiz regionınıñ devletleri ile telükesizlik aqqında añlaşmalarnıñ imzalanmasını, deñiz ve özen yönelişlerinden Ukrayinağa qarşı silâlı istilâğa qarşılıq köstermek içün arbiy silâlı quvetlerniñ imkânlarınıñ arttırılmasını, deñiz limanları ve ticaret gemiciliginiñ avağa qarşı ve raketağa qarşı qoruvınıñ temin etilmesini, telükesizlik quvetleriniñ deñiz ekipajsız apparatlarnen donatılmasını ve gemi qurucılığı şirketleriniñ teşkil etilmesini közde tuta.
Bu, cenüpteki arbiy areketler teatrine ve Qırımnıñ azat etilmesine nasıl tesir etecek? Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde alıp barıcı Andrey Gevko Defense Express informatsion-konsalting şirketiniñ arbiy-deñiz eksperti Vladimir Zablotskıy ve Ukrayina Arbiy deñiz quvetleri ştabınıñ yolbaşçı muavini (2004-2020), "Sonata" şirketiniñ strategik eksperti Andrey Rıjenko ile subetleşti.
Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıy, "Ukrayinanıñ deñiz havfsızlığı strategiyası" aqqında SNBO qararını amelge keçirgen fermannı imzaladı. Zelenskıynıñ aytqanına köre, cenk bütün Qara deñiz regionında quvetlerniñ yerleşüvini deñiştirdi ve Rusiye flotu Qara deñizde iç bir vaqıt üstünlik yapıp olamaycaq.
"Menfaatlarımıznı pekitemiz, Ukrayinanıñ yañı tehnologik imkânlarını ve ortaqlarımıznen yañı munasebetlerni köz ögüne alamız. Ukrayina daima deñizde öz menfaatlarını, naqliyat arteriyalarını ve ittifaqdaş ve ortaqlarımıznıñ menfaatlarını qorçalağan bir devlet olacaq", — dep ayttı Zelenskıy.
Daa soñra Ukrayina Silâlı quvetleriniñ arbiy-deñiz quvetleri komandanı, vitse-admiral Oleksiy Neijpapa Facebooktaki arbiy-deñiz quvetleriniñ resmiy saifesinde böyle bir cevap berdi. Onıñ aytqanına köre, Strategiya devletlerniñ iqtisadiyatınıñ deñiz saalarını inkişaf ettirmek ve desteklemek içün yapılğan ve deñiz telükesizligini temin etmek içün tedbirlerni közde tuta.
"Deñiz havfsızlığı strategiyasınıñ ilk variantı Rusiyeniñ Ukrayinağa keniş miqyaslı istilâsını tasdıqlamağa imkân bermedi. Amma silâlı istilâğa qarşılıq kösterüv vaqtında qazanılğan tecribe bu vesiqağa kerekli deñişmeler kirsetmege imkân berdi, olar cenk şaraitlerinde bile deñiz devleti olaraq Ukrayinanıñ turğun inkişafını temin etmek içün yapıldı", — dep yazdı Neijpapa.
Vesiqa, Ukrayinanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlar, deñiz yalısı, deñiz boşluqları üzerinde nezaretini ğayrıdan tiklemesi, deñiz yollarınıñ havfsızlığını temin etmesi devletniñ barlığı, arbiy-siyasiy ve iqtisadiy istiqrarı ve inkişafı içün müim olğanını ilân ete, dep qayd etti Oleksiy Neijpapa.
Strategiya bütün devlet qurulışınıñ deñiz telükesizligini temin etmek içün ğayretlerniñ sinergiyasını közde tuta, dep tarif etti Defense Express informatsiya-konsalting şirketiniñ arbiy-deñiz eksperti Vladimir Zablotskiy.
"Strategiya bu cenkke keyfiyetli yanaşuvnı deñiştirmekte, çünki endi Qırım yarımadasınıñ azat etilmesine, duşmannıñ Qara deñizden ve, ümüt etem ki, Azaq deñizinden bütünley çıqarılmasına azırlıq aqqında söz yürsetile, bu ise küçlerniñ bam-başqa munasebetine yol açacaq ve yañı kerçekni pekitmek içün muayyen adımlarnı talap etecek, ve, elbette ki, Ukrayina arbiy muvafaqiyetler, siyasiy ve iqtisadiy muvafaqiyetler fonunda muvafaqiyetler elde etecek", — dep qayd etti Zablotskiy.
Yañı strategiya — 200-millik iqtisadiy zona sıñırlarında gemilerniñ havfsızlığı, deñiz kommunikatsiyaları ve hocalıq faaliyetini temin etmek içün deñizde cenkni planlaştıruv, dep añlata ekspert.
"Bu, öz memleketiniñ yalısına ücüm etüvden saqlanmaq, deñiz ticaretini temin etmek ve duşman flotunı yoq etmek ya da onı limanlarda tutmaq ya da blok etmek ve ilâhre, bunı şimdi Qara deñizde köremiz. Birinci ve ekinci maqsatlar üçünci qısımğa muvafaqiyetli irişüv vastasınen, yani duşman flotunıñ yoq etilmesi ya da felç etilmesi ile irişile bile. Şimdi bizler aynen bu vaqıtnı köremiz. Yani duşman flotu Qırımnı terk etti, çünki anda artıq bulunıp olamay, onıñ içün telükelidir. O, bayağı zarar kördi — yoq etilgen ya da zarar körgen gemilerniñ 30%-ı qadar", — dep tarif etti Zablotskiy.
İşğal etilgen Qırımdaki Rusiye ava mudafaası, radarları, anbarları ve ava limanlarına ücüm — bütün bular Qara deñizdeki vaziyetni eyileştire, dep tüşüne ekspert.
"Bizler de duşmannıñ tahliyesini köremiz. O, Aqyardan Qara deñiz flotunıñ tehnikiy idaresi mal-mülküni faal sürette çıqarıp başladı, keçken sene oktâbr ayında başladı ve alâ daa devam ete. Ve gemilerni çıqara. O, arbiy terkibini tek Novorossiyskke degil de, Kaspiy deñizine de alıp ketti. Bu çoq şeyni köstere. Em öz flotunıñ telükesizligini temin etüv tedbirleri aqqında, em de eñ qıymetli gemilerni telükesizlik alanından, yani olar bizim raketa, pilotsız vastalarımıznen zarar köre bilecek alanlardan uzaqlaştırmaq strategik niyetleri aqqında", - dep tarif etti Zablotskiy.
Ekspertniñ qayd etkenine köre, Ukrayina Rusiye ordusı tarafından deñiz limanlarınıñ zapt etilmesi ve blok etilmesi sebebinden bayağı zarar kördi. Lâkin Yılan adası azat etilgen soñ vaziyet deñişti.
Deñiz taşımalarınıñ miqdarı arttı, ve zahireniñ taşıması, tam miqyaslı istilâdan evel olğan seviyelerge qaytıp keldi, dep bildirdi Zablotskiy.
"Öz kommunikatsiyasınıñ duşman ücüminden serbestligini temin etken flot, deñizniñ saibi ola. Bu kerçekten de öyle. Biz özümizge keldik, amma bu, tecavuz etilmegen Rusiye istilâsı vaqtında rastkelgen arbiy-deñiz janrınıñ klassikasıdır", — dep ayta Vladimir Zablotskiy.
Vaziyetni Ukrayinanıñ ğarbiy ortaqları daa da kerginleştire, olar "ilâchane miqdarında" yardım etip, Ukrayinağa qarşı sıñırlav siyaseti alıp baralar, dep tüşüne Zablotskiy.
"Bizim Rusiye territoriyasında strategik obyektlerge ateş açmağa ruhsetimiz yoq. Aynı Novorossiyskte ğarbiy şirketler cermaynı naqil etken obyektler bar. Bu Rusiye yağı degil, bu Qazahistanda çıqarılğan yaqtır, amma KTK konsorsiumınıñ boru borusı, o Novorossiysk tarafına çıqa, bu ise Rusiye toprağıdır. Şunıñ içün Novorossiyskke ücümler Amerika Birleşken Devletleri, Frenkistan, İtaliya, bu boru hattını qullanğan diger memleketlerniñ iqtisadiy menfaatlarına zarar ketire bile", — dep ayttı Zablotskiy.
2024 senesi fevralniñ 24-nde Rusiyeniñ Qara deñizde er kün 50-ge qadar gemisi bar edi, dep tarif ete 2004-2020 seneleri Ukrayina Arbiy deñiz quvetleri ştabınıñ yolbaşçı muavini, "Sonata" şirketiniñ strategik eksperti Andrey Rıjenko.
Rusiye arbiy taqımı Ukrayina yalısına desantqa azırlana edi, er kün Aqyarda tış reydinden raketalarnen ateş açtı ve Qara deñizniñ şimaliy-ğarbiy qısmında gemilerniñ areketini bütünley blok etti, dep hatırlattı ekspert. O vaqıttan berli vaziyet deñişe, dep qayd etti o. Rusiye flotuna qarşı küreşniñ asimetrik usulı sayesinde, deñiz dronları, dron ve qanatlı raketalarnı birleştirip, Ukrayina Rusiye flotunıñ arbiy özekleriniñ üçte birini bozdı.
"Vasiliy Beha"dan ğayrı, er angi yedek gemisini darbe endirmedik. O, Yılan adasına bir çoq silâ taşıy edi. Cenk gemileri yoq etilgen edi. Bundan da ğayrı, olar [ruslar] yañı gemilerni Novorossiyskke alıp ketmege mecbur oldılar, soñra ise tamam yañı olmağan gemilerni de Novorossiysk rayonına alıp kettiler. Soñki bir qaç ay devamında olar özlerini tam olaraq telükesiz duymaylar". Andriy Rıjenkonıñ aytqanına köre, buña isbat olaraq, olar "Buyan M" tipindeki yañı raketa gemileriniñ bir qısmını Azaq deñizine alıp kettiler.
Ukrayinanıñ deñiz strategiyası tek arbiy aspektni almaq degil, bu memleketniñ deñiz siyaseti aqqında mürekkep bir vesiqa, dep ayta Rıjenko.
"İşke tüşürilmesi içün berilgen bölükler bayağı keñ. Mında em mudafaa bölügi, em iqtisadiy bölügi, em qanun çıqarıcı bölügi, em içtimaiy, region-diplomatik bölügi ve ilâhre bar", — dep qayd etti Andrey Rıjenko.
Qara deñiz havzasınıñ diger memleketlerinen koalitsiyanıñ inkişafı ve strategiyasını közde tuta. Bu aqta Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıy öz muracaatında ayttı.
"Bu vesiqa, hususan Qara deñizde, küçlerimizniñ inkişafında temin etkenimiz telükesizlik deñişmeleri ve yañılıqlarını köz ögüne ala. Bu zemaneviy bir strategiyadır ve biz onı ortaqlarımıznen beraber amelge keçirecekmiz. Yaqın vaqıtta olarnen bu strategiyanıñ tafsilâtlarını muzakere etmege niyetlendim. Biz kibi öz regionları ve bütün dünya içün stabil telükesizlikni istegenlernen", — dedi Volodımır Zelenskıy.
Evelden Ukrayina Qara deñiz arbiy-deñiz gruppası BLACKSEAFOR kibi regional teşebbüslerge işanğan edi. Oña Qara deñizge çıqışı olğan altı devlet de kirdi.
Gruppa 2001 senesinden berli çalışa edi, amma 2008 senesi Rusiye-Gürcistan cenki ve 2014 senesi Qırımnıñ Rusiye tarafından ilhaqından soñ bu birleşmeniñ azaları olğan memleketlerniñ suverenitetini saqlamaq içün bir şey yapıp olamadı, dep iddia ete Andrey Rıjenko. Ekspertniñ fikirince, yañı koalitsiyada Türkiyeniñ rolü müim ola bile.
"Mında çağıruvlar ola bile... Olar [türkler] Qara deñizge kirişni nezaret etmek isteyler. Olar bunıñ üzerinde çoq çalıştılar. Şimdi 36 yıllıq Montre Konventsiyası bar, ve olar onı qoruycaqlar. Diger memleketlerniñ mevamı da müimdir. Şimdi NATO-nıñ advokatı Romaniyadır, ve Romaniya pek faal surette destekley, em de Bulğaristan. Amma mında Romaniya qabaatlay. Gürcistanğa kelsek, Gürcistan da iştirak ete bile, amma biz bilemiz ki, vektorlar siyasiy ola, olar şimdi kene Rusiye tarafını tutmaqta", — dep tüşüne Andrey Rıjenko.
Türkiye Ukrayina flotunıñ bir korvetini qurdı, ekincisi şimdi qurula. Bu eki gemi "Ğetman İvan Mazepa" ve "Getman İvan Vıgovskiy" adları ile.
Olar, qayd etilgeni kibi, körünmeyler. Olarnı tapmaq qıyın, çünki gizli tehnologiya ile yapılğanlar. Amma, Rıjenkonıñ fikrince, Ukrayinağa tam miqyaslı cenk vaqtında bu korvetlerge işanmaq kerekmey. Birinciden, zıddiyet devam etkenine qadar Türkiye olarnı bermeycek, dep tüşüne. Ekinciden, olarnıñ az körüngenleri aqqında aytılsa da, olar sıñırlı.
"Olarnı pek qolaylıqnen tapmaq mümkün. Aynı uydu istihbaratı sayesinde, Rusiyeniñ Qırım yarımadasında bu gemige ücüm etmek içün çoq ava ücümi, raketaları bar. Böyle bir gemi içün ayrı baza kerek, yañı. Şimdiki bazalar kelişmey", dep emin Rıjenko.
Arbiy ekspertniñ aytqanına köre, birinci nevbette gemiler, şu cümleden raketalar olmalı.
Andriy Rıjenkonıñ qayd etkenine köre, Ukrayinada gemi qurucılığını ğayrıdan tiklemek pek müimdir. Onıñ fikrince, büyük gemilerni kreyser ve uçaq taşıyıcılarnı qurmaq kerekmey. Olar şimdiki vazifelerni eda etmek içün kerekmeyler.
Rıjenkonıñ qayd etkenine köre, Ukrayinanıñ eski gemi qurucılıq ananeleri bar ve olarnı aynı Mıkolayivde ğayrıdan tiklemek kerek. Milliy flotnıñ teşkil etilmesi, Ukrayinağa gemi qurucılığı saası da ğayrıdan tiklenmege imkân berecek, dep emin.
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
** ** ** ** **
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
