BM Baş kâtibi António Guterres oktâbrniñ 8-nde Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyardaki insan aqları vaziyetine dair üçünci maruzasını derc etti. Vesiqada 2019 senesi iyülniñ 1-nden 2020 senesi iyünniñ 30-na qadar vaqtınca işğal etilgen yarımadada halqara gumanitar uquq ve insan aqları bozuluvları aydınlatıldı.
Maruzada mahsus hızmetler ve quvetçi qurulışlar tarafından yapılğan işkence ve sert yanaşuv, insan hırsızlanmaları ve qabaatlılarnıñ cezası qalması, cinaiy davalarda qabaatlanğanlarğa kösterilgen bedava uquqiy yardımnıñ semereli olmağanı, azatlıqtan marum etüv yerlerinde tutuv şaraitleri uyğun olmağanı ve tibbiy yardım sıñırlanğanı, mülk aqqı, toplaşuv, söz serbestligi aqqınıñ bozuluvı, Qırımdan zornen çıqaruv ve sürgün etüv aqqında aytıla. BM Baş kâtibi Rusiyeni vaqtınca işğal etilgen topraqta insan aqları bozuvlarını toqtatmasına çağırdı, lâkin Rusiye tarafı resmiy cevabını şimdilik bermedi. Yañı maruza aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında aytıldı.
BM insan aqları Ukraina Monitoring missiyasınıñ insan aqları mütehassısı Vitaliy Hilko, o ve zenaatdaşları yarımadadaki bozuvlar aqqında malümatnı nasıl toplaycaqlarını Qırım.Aqiqatqa tarif etti.
Maruzalarımızda yazğan cinaiy ve memuriy davalarnıñ advokatlarınen daima bağ tutamızVitaliy Hilko
– Missiyamız yarımadağa kirip olamasa da, Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar şeerinde insan aqlarına riayet etüv monitoringinen bağlı mesüliyetimiz ve vazifelerimiz qala. Uzaqtan monitoring usullarımız bar, anda şağan ya da o vaqıt anda bulunğan insan aqları bozuvlarınıñ şaatları ve qurbanlarınen subetleşemiz. Esas Ukrainağa çıqqanlarında olarnen ya telefon vastasınen, ya da şahsen tafsilâtlı intervyü yapamız. Memuriy sıñırnı keçken vatandaşlarnen Herson vilâyetiniñ keçiş noqtalarında laf etemiz, er kün nenen qarşılaşqanlarını soraymız. Bundan ğayrı, maruzalarımızda yazğan cinaiy ve memuriy davalarnıñ advokatlarınen daima bağ tutamız. Ebet, er şeyni tekrar teşkeremiz.
Vitaliy Hilkonıñ qayd etkenine köre, BM hadimleri bunıñ kibi usullarnı tek Qırımda degil, kirmeleri mümkün olmağan diger yerlerde de qullana.
Rusiye uquq qoruyıcı organlarını işkence, sert yanaşuv, Ukraina vatandaşlarını qanunsız şekilde tutuv ve sürgün etüvlerni toqtatmasına çağıramızVitaliy Hilko
– BM hadimleri bu maruzanı azırlağanda Rusiye Federatsiyasına monitoring ziyaretini teşkil etüvnen bağlı verbal notanı yolladı. Rusiye Federatsiyası BM Baş Assambleyasınıñ Qırım ve Ukraina mevzusınen bağlı qararlarını qabul etmey degen standart cevap keldi ve Qırım ve Aqyar ziyaretleri tek Rusiye qanunlarına köre kerçekleştirile bile, çünki Qırım onıñ subyetlerinden biri ola, dep aytıldı. Bu cevapqa baqılsa, Qırım ziyaretimiz imkânsızdır, şunıñ içün uzaqtan monitoring yapamız. Rusiye Federatsiyasından talap etken esas şeyimiz aq qorçalayıcı teşkilâtlarğa, BM hadimlerine yarımadağa serbest kirmege imkânını bermesi ola. Rusiye uquq qoruyıcı organlarını işkence, sert yanaşuv, Ukraina vatandaşlarını qanunsız şekilde tutuv ve sürgün etüvlerni toqtatmasına çağıramız.
Bundan ğayrı, BM monitoring missiyası yañı maruzasında Rusiye Federatsiyası yarımadada işkence ve insan hırsızlavlarını tahqiq etmeyip, alâqası olğanlarnı mesüliyetke çekmedi. Vitaliy Hilkonıñ aytqanına köre, resmiy teşkerüvler ve qırımlılarnıñ arizalarına baqmadan, cinayetlerde qabaatlı olğanlar cezasız qalğanını qullanmağa devam eteler.
Rusiyeniñ tahqiqattan evel teşkerüvi insan aqları standartlarına riayet etmey ve kerekli qoruv olaraq sayılamazVitaliy Hilko
– Rusiyeniñ tahqiqattan evel teşkerüvi insan aqları standartlarına riayet etmey ve kerekli qoruv olaraq sayılamaz. Uquqiy yardım aqqınıñ bozuluvını da qayd ettik. Bir örnek: qabaatlanğan kişi mahkemede şaatnıñ sorğuğa çekilmesi içün mahkemege çağırılmasını talap etti – böyle aqqı bar. Prokuratura ise bu şaatlıqnı seslendirmek yeterli olur, dep israr etti. Qabaatlanğannıñ tayin etilgen imayecisi bu meselede qabaatlav tarafına qol tuttı. Monitoring malümatına baqsaq, bu bir adise degil, sistematik bir şey olğanını ayta bilemiz.
Qırımlı advokat Emil Kurbedinov halqara teşkilâtlar siyasiy mabüs dep tanığan qırımlılarnı qorçalay. O, BM baş kâtibiniñ yañı maruzasına müsbet qıymet kese.
Er bir maruza Qırımda insan aqları bozuvlarını daa tafsilâtlı bir şekilde köstere, sahtesiz köstereEmil Kurbedinov
– Endi bir qaç yıldan berli aytqan şeylerimiz tafsilâtlıca işletildi. Bu tendentsiya quvandıra: er bir maruza Qırımda insan aqları bozuvlarını daa tafsilâtlı bir şekilde köstere, sahtesiz kösterilgen. Qırımda qanunlarğa riayet etilmey, tek halqara qanunlarğa degil, Rusiyeniñ milliy qanunlarına daa qulaq asılmay. Böyle bozuvlarnı qayd etip, halqara qurulışlarğa malümat bermek ve olardan doğru cevap almaq bizim içün pek müim. Rusiye qadılarına halqara qurulışlarnıñ qararları aqqında aytsañ, emiyeti yoq dep areket eteler. Bazı vaqıtları prokurorlar Jeneva konventsiyasına esaslanğan advokatlarnı mesüliyetke çekmege bile rica ete. Ebet, böyle maruzalarnıñ emiyeti bar – hususan apishanelerde insanğa uyğun olmağan şaraitlerde bulunğanlar içün.
BM maruzasında Ukrainağa bergen tevsiyeleri de bar: meselâ, qırımlılarğa esas Ukrainada pensiya berüv imkânlarını temin etmek, Ukraina qanunlarına köre doğuv ve ölüm qaydlarını qolaylaştırmaq, yarımadadan esas Ukrainağa seyaatlarnı qolaylaştırmaqtır.
Ukraina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy vekili Anton Korınevıç, onıñ müessisesi problemli meselelerni al etmek içün çalışa ve bazılarında muvafaqiyet bar, dep işandıra.
Bu sene qırımlılar ve Donbasnıñ işğal etilgen topraqlarınıñ sakinleri içün aliy tasil imkânları qolaylaştırıldıAnton Korınevıç
– Ukraina vaqtınca işğal etilgen topraqlarımızda yaşağan vatandaşlarımız içün bağlarnı saqlap qalmaq içün elinden kelgenini yaptı, yapa ve yapacaq. Qırımlılarnıñ Ukraina devletiniñ hızmetlerinden qolay faydalanması içün, memuriy sıñırnı qolay keçmesi içün adım atmağa devam etecekmiz. Er kün bunıñ içün çalışamız. Şimdi temsilcilik vaqtınca işğal etilgen yarımadada doğuv ve ölümlerni qayd etüv meselelerinen oğraşa: mahkeme tedbirleri yerine memuriy tedbirler yapacaq olamız. Bu qanun Yuqarı Radada qayd etildi, onıñ müelliflerinden biri olamız. Şimdi bütün ukrainalılar içün online hızmetlerni kirsetmek içün büyük iş yapıla. Bu sene qırımlılar ve Donbasnıñ işğal etilgen topraqlarınıñ sakinleri içün aliy tasil imkânları qolaylaştırıldı: mezunlarnıñ Ukraina aliy oquv yurtlarına imtiansız kirmege imkânı bar edi.
Aynı vaqıtta Anton Korınevıç, BM mütehassısları yañı maruzasında Ukraina devleti çoq aytqan qırımlılarnıñ aqları bozulğanını qayd etmedi, dep bildire.
– Diniy aq ve serbestlik – din serbestligi bozuvları bölüginde Ukraina pravoslav kilsesi Qırım yeparhiyasınıñ müminleri ve hadimleriniñ aqları bozulğanını körmegenimiz bizni qasevetlendire. Bu malümat BM maruzasında olmalı, dep tüşünemiz.
Qırım.Aqiqat jurnalistleri Rusiye Tış işler nazirligine muracaat etip, BM baş kâtibiniñ Qırımda insan aqları bozuvlarına dair maruzasınıñ ayrı maddelerini izaatlamasını rica etti, amma bu maqale yazılğanda bir de bir cevap yoq edi.
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
Sergey Mokruşin, Qırım.Aqiqat alıp barıcısı
