"Küçlü ve mustaqil Ukrayina — Vladimir Putinge eñ küçlü cevap", — dep bildirdi ABD devlet kâtibi Entoni Blinken NATO kelecegi ve Ukrayinanıñ alyansqa "keri qaytarılmaz" kirme esnası aqqında açıq munaqaşa vaqtında. Amma açıq qalğan sualler bar: Ukrayinanıñ telükesizligi "tarihtaki eñ küçlü telükesizlik ittifaqı" tarafından kefil etilmese, muvafaqiyetli ve küçlü Ukrayinağa nasıl etip irişmek mümkün? Bu aqta "Amerika Sesi"niñ ukrayin hızmeti yaza.
CNN telekanalına bergen intervyüsında NATO birleşken quvetleriniñ sabıq komandanı, istifağa çıqqan ABD generalı Uesli Klark, ittifaqdaşlarını yardımları er vaqıt vaqıt ve yeterli derecede olmağanı içün tenqit etti. Onıñ aytqanına köre, bu sammitte berilgen vadelerniñ yerine ketirilmesi müimdir.
"Ukrayinağa arbiy yardımnı devam etecegimizge dair söz alacaqmız. Amma şunı da qayd eteyim ki, keçmişte bu vadeler er vaqıt yerine ketirilmedi. Vade etilgen silâlar, kimerde kelmey edi, kimerde ise, keç kele edi, kimerde ise yaramay edi", — dedi Klark CNN alıp barıcısı Kristian Amanpur ile subetleşip.
Putinni tutmaq içün eñ yahşı vasta — Ukrayinanı NATO-ğa almaqtırUesli Klark
Bunıñ ile o, alyansnıñ qoltutuvı müim olğanını ve Ukrayinanıñ alyansqa davet etilmesi eñ müim olacağını qoştı.
"Putinni tutmaq içün eñ yahşı vasta — Ukrayinanı NATO-ğa almaqtır. Ve bunı ne qadar tez yapsaq, o qadar yahşı olur", — dep tüşüne Klark. O, bu sammitte Ukrayina ittifaqqa davet etilmeycegine yazıqsınuvını bildirdi ve NATO Ukrayinağa yalıñız qol tutmaq içün degil de, oña aza olmaq, NATO-nıñ bütün küçüne işanmaq imkânını bermek içün ğayret köstermek kerek, dep israr ete.
"Eger de siz Putinni tutmaq isteseñiz, NATO-nıñ bütün küçüni qullanmaq kerek", — dep tüşüne Klark.
Vaşingtonda NATO sammitiniñ arfesinde bir sıra ğarp tedqiqatçıları alyansqa açıq mektüplernen muracaat etip, Ukrayinanı alyansqa qabul etmemege çağırdılar, sabıq amerikalı ve britaniyalı diplomatlar ise Putinnen barışmağa çağırdılar.
İyülniñ 8-nde Britaniyanıñ The Guardian gazetinde derc etilgen mektüpte, universitet ve ilmiy merkezlerde çalışqan tahminen 60 ğarbiy siyasetşınas, Ukrayinanı NATO-ğa qabul etmek "aqılsızlıq" olacağını tüşüne, çünki Rusiye ittifaqdaşlıqnıñ qararlılığını sınay bile, ve bu NATO ile Rusiye arasında doğrudan-doğru cenkke ketire bile.
Olarnıñ fikrince, Rusiyeniñ meydanğa ketirgen meselelerine Ukrayinanıñ NATO-ğa kirmesinden ğayrı da cevap bermek mümkün. Faqat olar Ukrayina bu çağıruvlarğa nasıl cevap bermek kerek olğanını aytmaylar, buña baqmadan, Ukrayina bu çağıruvlarğa pempe közlüklerden degil, açıq köznen baqmalı.
Alyans Ukrayinanı qabul etse, bu ittifaqdaşlar içün telükeni arttıracaq"The Guardian" gazetasına açıq mektüp
Mektüp müellifleriniñ fikirince, NATO içün Rusiyeniñ Ukrayinağa ücüm etmesi telükesi yoq. Olarnıñ fikirince, alyans Ukrayinanı qabul etse, bu ittifaqdaşlar içün telükeni arttıracaq.
"NATO-nıñ maqsadı — NATO territoriyasınıñ qoruvı ve NATO azalarınıñ havfsızlığını arttırmaq. Ukrayinanıñ qabul etilmesi Birleşken Devletler ve NATO ittifaqdaşlarınıñ havfsızlığını eksiltecek, er kes içün büyük telüke yaratacaq", — dep tüşüne The Guardian mektübiniñ müellifleri.
"Financial Times" gazeti ise ekspertlerniñ mektübini derc etti, olarnıñ arasında — sabıq ABD ve Büyük Britaniya diplomatları, şu cümleden Moskvadaki sabıq elçiler bar, olar "keç olmağance" Putin ile añlaşmağa tırışmaqnı tevsiye eteler.
Tahlilciler, jurnalistler, diplomatlar, şu cümleden ABD ve Büyük Britaniyanıñ Moskvadaki eki sabıq elçisi, Ukrayinanı 1991 senesiniñ sıñırlarına qaytmayıp, acele barışıqqa çağırğan ediler. Olarnıñ fikrince, Qırım ve Ukrayinanıñ cenübiy ve şarqiy vilâyetleri kibi topraqlarnıñ berilmesi Ukrayinanıñ mustaqilligi içün "kiçik bir bedel" olacaq.
Müelliflerniñ fikrince, Vaşington Moskva ile Ukrayina ve Rusiyeniñ menfaatlarını köz ögüne alacaq telükesizlik añlaşması aqqında muzakerelerni başlamaq kerek. Amma başta Ukrayinada ateş toqtatılmalı, bu ise eki memleketniñ liderlerine "realistik ve konstruktiv" muzakereler keçirmege yardım etmeli.
Mektüplerni, başqaları arasında, 1987-1991 seneleri ABD-niñ ŞSCB-deki elçisi, Ronald Reagan ve üyken Djorj Buş memuriyetleri tarafından tayinlengen Jek Metlok, 2004-2008 seneleri Moskvadaki Britaniya elçisi Enthoni Brenton, Lordlar palatasınıñ azası, sotsiolog Robert Skidelski imzaladı.
Amma Ukrayina tarihını bilgen ve şimdiki cenkniñ ketişatını nezaret etken közeticiler, Kremlniñ maqsadı ayrı ukrayin topraqları olmağanını qayd eteler, Ukrayina — devletini ve ukrayinlerni millet olaraq yoq etüvi telükede.
Bütündünya ukrayinler kongresiniñ (2008-2018) sabıq prezidenti, şimdi ise "Ukrayina-2050" şirketiniñ prezidenti Yevgeniy Çoliy açıq mektübinde yazğanına köre, Ukrayinanı NATO-ğa qabul etip, ittifaqdaşlıq Üçünci cian cenkine yol bermeycek, aksine.
Çoliyniñ fikrine köre, Kreml, eski Sovetler Birligini ğayrıdan tiklemek içün Ğarpnıñ zayıflığı olaraq körgen qararsızlığını qullanmağa tırışa ve Ukrayinada toqtamaycaq, onıñ imperialistik istekleri ise Ğarpnıñ kollektiv havfsızlığını telükege oğratmaqta.
Çoliy, NATO sıñırlavlarnı yoq etip, Ukrayinağa öz köküni qorçalamağa ve Rusiye tarafından qanunsız işğal etilgen topraqlarnı qaytarmağa ve Ukrayinanı NATO-ğa davet etmege imkân berecek kerekli arbiy yardım köstermeli, dep işana.
"Ukrayina Avropanıñ topraq bütünligini qorçalap, Rusiye areketlerine Şimaliy Atlantik añlaşmasınıñ 5-inci maddesiniñ amelge keçirilmesine yol bermey ve Üçünci cian cenkini başlatmayıp, öz yaşayışı içün küreşe", — dep tüşüne Çoliy.
O şunı da qoşa ki, Ğarpnıñ menfaatı, Rusiyeniñ imperialist tecavuzını şübesizlik ve qararsızlıqnen quvetleştirmekten ziyade, NATO memleketleri içün eñ müim telükeni yoq etecek Ukrayinanıñ tez ğalebesini temin etmek.
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
** ** ** ** **
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
