Ukrianalı jurnalist, Qırım sakini Aleksandra Yefimenko öz Facebook saifesinde Qırım yarımadasına "daa yahşı vaqıtlarğa qadar" ketmemek qararı aqqında haber etti. O, bunı işğal etilgen Qırımda Rusiye polisi tarafından oña qarşı ola bilgen taqipler ile iza etti.
"Kyivge qaytqan soñ, 2021 senesi dekabrniñ soñunda maña telefon etip, men yaşağan evge polis kelgenini ayttılar. Kelip adımnı aytqanlar, menim aqqında sorağanlar. Bunı yapqanlar, asılında meni tam uquqlı zenaat aqqımdan marum ete ve öz tsenzurasını qabul ettirmege tırışa", - dep yazdı Yefimenko.
Jurnalistlerniñ Qırımda işlemesi ne içün kettikçe zorlaşır? Mustaqil jurnalistniñ yarımadada işlemesi bugünde ne içün telükelidir? Yarımadadaki haber vastalarınıñ tam nezareti ile kim ve ne içün meraqlanır? Bunıñ aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yaynında.
Aleksandra Yefimenko 2017 senesi noyabr ayında Qırımda çalışıp başladı. O, esasen yarımadada insan aqlarınıñ bozulması mevzusı ile oğraştı, mahkemelerge barıp turdı, tintüvlerni aydınlattı ve ilâhre. Taqma adınen yazdı. Bir sıra Ukraina ve halqara neşirlernen, şu cümleden Qırım.Aqiqatnen de çalıştı.
Qırımğa soñki hızmet yolculığı sentâbr ayından noyabr ayınace devam etken.
-Yarımadağa kelgenimden bir afta soñra, bir kün saba azbarınıñ qapısını açqanda ayağım altına qara şeritnen eki suniy qaranfil çiçegi tüşti. O zaman qalıp, işimni bitirmek qararına keldim. Amma bu olduqça ciddiy bir ihtar olğanını añlay edim.
Ayağım altına qara şeritnen eki suniy qaranfil çiçegi tüşti
Kyivge qaytqan soñ, maña telefon etip, men yaşağan evge polis kelgenini ayttılar. Kelip adımnı, soydımnı aytqanlar, menim aqqında sorağanlar: kimim, nenen oğraşam, qayda bardım, kimnen körüştim ve ilâhre. Qırımğa barmamaq qararına keldim. Çünki bütün bular kelecekte yahşı ve kerçek jurnalist işine fayda yerine daa çoq zarar ketirecek.
Qırımda jurnalist olaraq işlemek ve kendine diqqat çekmemek qıyındır, çünki olarnıñ (mustaqal jurnalistlerniñ - QA) sayısı pek az. Epsi bir mahkeme binasına kiresiñiz, öz matbuat kartañıznı kösteresiñiz, mahkeme zalında çekişler içün muracat etesiñiz. Er alda siz öz malümatlarıñıznen , vesiqalarıñıznen bir yerde körünesiñiz. İlk bir qaç kere köz ögünde olğanımnı añlağanımda, bu adiy "açıq şey edi". Men bir qaç kere aynı maşna menim taqip etkenini, kimrde evimniñ yanında turğanını da kördim. De peyda ola edi, de yoq ola edi. Ve bu maşnalar deñişe edi.
2019 senesi iyül ayında meni yaqaladılar. Men çekişlerge kete edim, Aqmescitteki avtostantsiyada yanıma grajdan urbasında üç kişi keldi. Olar özüni köç polisi kibi tanıttı ve olarnen ketkenimni istediler. Olarnen ketmege istemesem ne olacaq sualime "mecburiy alıp kelüv teşkil etermiz ve bu 19.3 maddesi olacaq ve başqa türlü laf etecekmiz", dediler. Olarnen ketmek qararına keldim ve maña advokat kerek olğanını ayttım.
O zaman maña advokat Rustem Kâmilev yardım etti, çoq sağ olsun. Protokol tizilmedi, memuriy ya da cinaiy dava da açılmadı. Meni qanunsız çalışqanımda qabaatladılar.
– Qırımğa barıp, böyle stress başından keçirmek nege kerek?
-Doquz yıl evel men bu zenaatnı sayladım ve bu zenaat telükeli olğanını sayam. Saylavımnı bütün bularnı añlap yaptım ve asla peşman olmadım. Qırımda dört yıl çalıştım ve buña da asla peşman olmadım.
Eñ qorqunçlı ve deşetli şeyler tınçlıqta olur
Cografiy noqtanıñ özüne - Qırımğa kelgende: yarımada işğal etilgen soñ anda pek çoq qanunsızlıqlar ve pek az malümat olacağı belli oldı. Men daima, eñ qorqunçlı ve deşetli şeyler tınçlıqta olur, dep aytam. Men ve menim zenaatdaşlarım Taras İbragimov, Alöna Savçuk ve Alina Smutko - tınçlıq olmaması içün çalışmağa tırıştıq. Şimdi olarğa Qırımğa barmağa yasaq.
– Qırımda mustaqil jurnalistikanıñ şimdiki vaziyeti ne? Ümüdiñ barmı? Evel, Qırım ile çalışmağa toqtamaycağıñnı, uzaqtan bunı yapacağıñnı ve anda çalışmağa telükesiz olğanda qaytacağıñnı aytqan edi. Ne zaman bu ola bilir?
– Bunıñ ne vaqıt olacağını bilse edim, er keske aytır edim. Qırımdaki mustaqil jurnalistikağa kelgende, tam mında ve şimdi o elbette anda bar. Bunı vatandaş jurnalistler yapa. Ve olardan ğayrı, anda mustaqil ihtisasiy jurnailstler qala - elbette olarnıñ adlarını iç kimse aytmaz. Olvr anda qalıp çalışalar ve böyle fırsat olğanına qadar çalışacaqlar. Yani, qırım mevzusı unutılmaz, dep tüşünem.
– Seniñ fikrince, ne içün jurnalistlerge böyle basqı etile?
Esasen oğraşqanım aq qoruyıcı segment aqqında aytıp olam. Eminim ki, jurnalitslerniñ mahkemege kelmesi ya da mudafaa mevzuları üzerinde çalışması ve misal olaraq, şimdi Qırımda siyasiy davalarnıñ uydurılmasınıñ aydınlatılması Rusiye akimiyeti içün elverişli degil. Bugünde Qırımda sayısı bayağı artaqan iskenceler aqqında yazğanımıznı da istemeyler. Bu olarnı pek qorquta. Aq qoruyıcı segmentten ğayrı diger şeyler aqqında aytsaq, jurnalistlerniñ nasıldır içtimaiy, ayatiy meseleler aqqında yazğanını da istemeyler. Yani, anda er şey pek yahşı olğanını köstermek isteyler.
Aq qouyıcılarnıñ malümatına köre, Qırımda 12 jurnaliste apis etilgen: Marlen Asanov, Osman Arifmemetov, Remzi Bekirov, Ruslan Suleymanov, Rustem Şeyhaliyev, Server Mustafayev, Seyran Saliyev, Timur İbragimov, Asan Ahtemov, Amet Suleymanov, Aleksey Bessarabov ve frilanser Qırım.Aqiqat frilanseri Vladislav Yesipenko.
Metinni Olga Gah azırladı
Katerina Nekreçaya, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ prodüseri, alıp barıcı ve mahsus leyhalarnıñ müellifi
