Lana Dollenberg
Aqmescit – Martnıñ 29-da Bağçasarayda ötkerilgen Qırımtatar halqı Qurultayınıñ nevbetten tış sessiyasınıñ esas neticesi Qırımda qırımtatar halqınıñ milliy-territorial muhtariyetini meydanğa ketirüvi boyunca siyasiy ve uquqiy işlerniñ başlanmasınen bağlı oldı.Nizamnameni muzakere etip, tüzetken soñ, çoqusı delegatlar vesiqağa qol tuttı. Lâkin ne nizamname metininde, ne de tüzetüvlerde böyle bir muhtariyet angi devlet terkibinde qurulacağı qayd etilmegen.
Sessiya devamında bir çoq çıqışlarda Rusiye akimiyeti areketlerine qarşı ve Ukraina topraq bütünligine qol tutuvı aqqında söz yürsetildi. Delegatlar yigirmi yıl devamında Ukraina ile qurulğan bağnı üzmek mümkün degil, dep qayd ettiler.
Lâkin delegatlarnıñ bir qısmı yarımadanıñ Rusiyege qol tutqan yañı akimiyetnen iş tutmaq kerek, dep bildirdiler. Delegatlar böyle bir emekdaşlıqnı hainlik olaraq tanımamaq ve ealiniñ bir çoq çezilmey qalğan problemleri bar oğanını qayd ettiler.
«İmaye maqsadında» işbirlik
Qırımtatar halqını imaye etmek içün işbirlik yapmaq, – iş adamı Lenur İslâmov Rusiye yaqlı Qırımnıñ ükümetinde baş nazir muavini vazifesine öz namzetini köstermek nietini böyle añlattı.
İslâmov Ukrainağa qol tutqan belli ATR qırımtatar telekanalınıñ saibi ve Rusiye vatandaşı ola, ve aytqanına köre, ciddiy qıyınlıqlarğa rast keldi. İş adamı, qırımtatarlarnıñ temsilci organı razı olsa, o, baş nazir muavini olmağa azır oğanını bildirdi.
Qurultayda bu mesele boyunca rey berilmedi, lâkin Meclis böyle bir qararnı qabul etmesi mümkün.
Bundan evel Qırımnıñ öz başına tayinlengen akimiyeti spiker muavini ve baş nazir muavini vazifelerini qırımtatarlarğa bermege teklif etti.
Bunıñ kibi teklifke Meclis azası Remzi İlyasov seslendi, «Meclis razı olsa», o, buña razı olması mümkün. Meclis ise, ekspertlerniñ tahminlerine köre, Rusiyege qol tutqan akimiyetnen qısmiy işbirlik yapmağa razı olacaq.
Soñki aftalar devamında Mecliste ileri siyaset ve bugünki vaziyette qırımtatarlarnıñ areketleri muzakere etildi. Bu meselelerni Qurultayda baqmağa qarar alındı. Lâkin Qurultay muzakereler keçirgen soñ, qarar almaq aqqını kene de Mecliske berdi.
Aynı böyle vaziyet saylavlardan evel olğan edi. Meclis işbirlik içün demokratik lagerde olğan siyasiy küçni saylap olamağan edi. O vaqıt Qurultay toplaşıp, siyasiy ortaqlarnı saylamaq işini kene de Mecliske qaldırdı.
Tarihke bir nazar, ya da zemaneviy muayyensizlik
Yerli jurnalistler qırımtatarlarnıñ umummillet Qurultayı sessiyasında bir qaç şeyni qayd ettiler.
Birinciden, Qurultaynıñ nevbetten tış sessiyası Aqmescitte degil, Bağçasarayda olıp keçti. 1917 senesi Bağçasarayda Qırım Halq Cumhuriyetini meydanğa ketirüvi aqqında ilân etken birinci tarihiy Qurultay ötkerilgen edi.
23 yıl evelsi qırımtatarlarnıñ milliy idare sisteması ğayrıdan tiklenilgen soñ, qırımtatar halqınıñ lideri, yıllar devamında Meclis reisi olğan Mustafa Cemilev ilk sefer Qurultayda iştirak etmedi. Delegatlarnıñ aytqanına köre, o, skayp vastasınen çıqışta bulunacaq edi, lâkin bu da olmadı.
Sessiya açılışında yigirmi yıl içinde ilk sefer tek qırımtatar gimni yanğıradı – Ukraina gimni qoyulmadı. Musafirler arasında Kiyevden bir kimse olmadı. Lâkin Moskva ve Qazandan kelgen qıymetli musafirler – Rusiye müftiler Şurasınıñ reisi Ravil Gaynutdinov ve Tataristan prezidenti Rustam Minnihanov Qurultaynı ilk sefer ziyaret ettiler.
Meclis reisi Refat Çubarov Kiyevden musafirlerniñ yoqluğını añlatıp, Qurultaynıñ bu sessiyasına qırımtatar diasporasınıñ vekilleri de kelmedi, dep ayttı. O, Qırımğa «kirmek imkânı» olmağanını bildirip, «Meclisniñ siyasiy ortaqları» Ukraina prezidenti saylavlarına kösterecek namzetler böyunca toplaşuvlarnı ötkereler, dep qayd etti. Olardan birine Çubarov tebrik mektübini yolladı.
Qurultayda bulunğanlarnıñ bir qısmı Çubarovnıñ Rusiye Federatsiyasınıñ prezidenti Vladimir Putin ile körüşmek istegini añlap olamadı. Meclis reisi: «Кörüşüv aktual meselelerni muzakere etmek içün kerek», – dey. «Mında öz qanunlarını işletken memleket prezidentinen bu meselelerni muzakere etmesek, kimnen muzakere etecekmiz», – dedi o.
Aynı vaqıtta Refat Çubarov jurnalistlernen laf etip, Ukraina parlamenti Qurultaynıñ qararına birinci seslenmek kerek, dep qayd etti.
O, şunı qayd etti ki, qırımtatarlarnıñ kelecegini belgilemek aqqı «tabiiy ve şübesizdir», onı yerine ketirmek içün halqnıñ sayısı müim degil. «Şübem de yoq, Ukraina parlamenti vesiqamızğa birinciler sırasında seslenmek kerek», – dep ayttı Çubarov.
Ne ise, Qurultay BMT, Avropa Şurası, Avropa Birligi, OSCE, İslâm İşbirligi Teşkilâtı, devletlerniñ halqı, parlamenti ve ükümetlerini qırımtatarlarnıñ öz kelecegini belgilemek aqqına qol tutmağa çağırdı.
Bunıñnen beraber, nizamname metininde angi devlet terkibinde böyle bir aq yerine ketirilecegi qayd etilmey. Bundan evel, Meclisniñ mevamı açıq-aydın olğan edi: muhtariyet Ukraina terkibinde olmaq kerek. Şimdi ise qırımtatarlar bunı aytmaylar, közeticilerniñ aytqanına köre, olar Ukraina, Rusiye ve halqara toplulıqtan cevabını bekleyler.
