Qırımtatar resurs merkezi (QRM) 2017 senesinden başlap Rusiye tarafından işğal etilgen Qırımda insan aqlarınıñ bozulması ile bağlı 10 biñ vaqia qayd etti. Bu tek belgilengen soylarıdır. Uquq qoruyıcılarnıñ qayd etkenine köre, bütün bozuvlar aqqında malümat aydınlatılmay.
Halqara insan aqlarını qorçalav kününde, Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde alıp barıcı Roman Spiridonov şunı ögrendi:
- Rusiye akimiyeti 2024 senesi qırımlılarnı ne içün taqip etti?
- Büyük cenk başlanğan istilâdan soñ qabaatlavlar nasıl deñişti?
- Keçken senege baqqanda bu sene siyasiy sebeplerden açılğan davalar çoqmı?
- Sizge yaqın olğan insanlarğa zarar ketirgen taqipler aqqında malümatnı derc etmek kerekmi?
QRM-niñ malümatına köre, Rusiye tarafından işğal etilgen Qırımda 371 siyasiy mabüs buluna, olarnıñ yarısından ziyadesi - qırımtatarlardır (229 kişi).
Aq qorçalayıcılar 519 tintüv, 1579 tevqif, 3418 adaletli mahkeme aqqınıñ bozuluvı, 628 sağlıq aqqınıñ bozuluvı ve 404 mahküm etilgen qırımlınıñ etap etilüvini qayd etti.
Er bir raqamnıñ arqasında öz vatandaşlıq mevamı içün böyle fiyat tölegen belli bir insan bar, dep ayta QMC kommunikatsiyalar idarecisi Tatyana Savçuk. Bu kibi er bir adise qayd etile, talil etile ve Birleşken Milletler Teşkilâtına ve diger teşkilâtlarğa berile.
Merkezde qayd eteler ki, yarımadada qayd etilgen 10 biñ insan aqlarınıñ bozuluvından 6 biñden ziyade qırımtatarlarğa ait.
"Bunıñ sebebi qırımtatar halqı işğal etilgen Qırımda Rusiye Federatsiyası içün eñ qıyın halqtır. 2014 senesi o, Qırım — Ukrayina olğanını açıqtan bildirdi. Şimdi qırımtatarlarnıñ çoqusı içtimaiy ceetten faal yaşay. Mahkemelerge baralar, semetdeşlerine qoltutalar. Olar içtimaiy ağlarında insan aqlarınıñ bozuluvlarını aydınlatalar. Ne yazıq ki, bunıñ içün böyle bir fiyat ödeyler", — dep tarif etti Savçuk Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde.
Qırımda Rusiye quvetçileri Rusiye Ceza kodeksiniñ ekstremizm, terrorizm, devlet hainligi ve ordunı itibardan tüşürüv qabaatlavları boyunca insanlarnı tutıp ala, apiske ala ve apishanege yollay. Soñki madde, 2022 senesi, cenkke qarşı mevamı içün taqip etilmek içün peyda oldı, dep qayd ete Tatyana Savçuk.
"Rusiye quvetçileri qırımlılarnı "itibardan tüşürüv" içün mesüliyetke çeküv shemasını mükemmelleştirdi. Olar mahsus yayınlar, Telegram kanallarını açıp, bu maqaleniñ bozuluvı aqqında videolarnı qıdıralar ve "aktivist blogerler" bunı aydınlatalar", — dep ayta QRM-niñ kommunikatsiyalar idarecisi.
Bu sene aq qorçalayıcılarnıñ diqqatını celp etken tendentsiyalardan biri — Rusiye quvetçileriniñ areketlerini aydınlatmamağa talaplarıdır. Yani ne tintüv, ne sorğu, ne de apiske alınuv aqqında açıq şekilde aytmamaq. O vaqıt problemler azca olacaq, dep tüşüneler.
Eñ yaramay şey endi oldı ve daa beter bir şey olmaycaq, dep tüşüne "Kremlniñ siyasiy mabüslerniñ tuvğanları birleşmesiniñ" reisi ve sabıq siyasiy mabüs Yevgeniy Panovnıñ qardaşı İgor Kotelânets. Bunıñ içün öz tuvğanlarıñız aqqında aytmaq kerek, dey o.
"Siziñ diqqatıñıznı azat etüv statistikasına celp etmegл isteyim. 2022 senesinden başlap, soñki üç yıl devamında, azat etilgenlerniñ 5%-i vatandaşlardır. Ve baqıñız kimler bu vatandaşlar. Çoqusı, çoq aytılğan insanlardır. Olarnıñ soyadları belli edi, tuvğanları ise pek faal edi", — dep bildirdi İgor Kotelâts, Ukrayina buhran media-merkezinde çıqışta bulunıp.
Yaqın adamnıñ hırsızlanuvı aqqında mümkün olğanı qadar yüksek sesnen aytmaq kerek, dep tüşüne bu yazda Rusiye apishanesinden azat etilgen Nariman Celâlnıñ qadını Leviza Celâlova. Bu eñ azından FSB tarafından sert yanaşuvdan qurtulmağa yardım etecek, uquq qoruyıcılarnı onı gizlemek degil de, resmiy şekilde resmiyleştirmege mecbur etecek, dey o.
"Er alda, susmaqtan daa yahşıdır. Bunı añlap ve bilip, men, Narimannıñ dostları ile beraber, ğayıp olğandan soñ, hırsızlanğandan soñ, evden tintüvden soñ, bunı mümkün olğanı qadar yüksek sesnen bildirdim. Şunı qayd etmek kerek ki, insan qıdıruvını teşkil etmek pek müimdir. İnsanlarnıñ ğayıp oluvı, yaqalanuvı boyunca bütün uquq qoruyıcı organlarğa resmiy muracaat. Kerçek bir cevap alacağımızğa ümüt etmeyip, bunı yapmaq kerekmiz. Çünki tam böyle algoritmniñ qullanılması: em haber darqatıluvı, em de qıdıruv — ğayıp olğan ya da apiske alınğan insan içün belli bir immunitettir" , — dep ayttı Celâlova, Ukrayina buhran media-merkezinde çıqışta bulunıp.
Siyasiy davalar ve tevqiflerniñ sayısı Rusiyeniñ Ukrayyinağa büyük istilâsından soñ arttı. Bu, Rusiye quvetçileri Zaporijjâ ve Herson vilâyetleriniñ işğal etilgen topraqlarında bir çoq insannı tutıp, soñra Qırımğa alıp ketkenleri ile bağlı, dep qayd ete Tatyana Savçuk.
"2023 senesiniñ soñunda 305 siyasiy mabüs bar edi, şimdi ise 371. Yani aman-aman 70 insan (bu sene — QA). Bu raqam daa çoq ola bile, amma er kes [tutulğanlarnı] aydınlatmay", — dep bildirdi Tatyana Savçuk.
Rusiye quvetçileri mahkemelengenlerniñ malümatını gizlemege başladı, dep qayd ete aq qorçalayıcı.
"Olar bir insannıñ yüzü körünmegen, onıñ malümatı berilmegen video yayınlaylar. Ve biz onıñ kim olğanını bilmeymiz. Böyleliknen, "bu basqı içün daa bir alet", — dep qayd ete Tatyana Savçuk.
Noyabrniñ soñunda BMT Baş assambleyasınıñ Üçünci komiteti "Ukrayinanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlarında, şu cümleden Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyarda insan aqları ile bağlı vaziyet — yañartılğan rezolütsiyanı qabul etti".
Bu 2016 senesinden berli er yıl qabul etilgen vesiqa. Oña ilk sefer ukrayin arbiy esirlerine qarşı işkence ve başqa türlü sert munasebetlerni, şu cümleden cinsel zorbalıqnı sert bir şekilde takbih etken maddeler qoşuldı. Dekabr ayında onı BMT Baş Assambleyası tasdıqlamalı.
"Bu rezolütsiya tek işğal etilgen Qırım aqqında degil de, Ukrayinanıñ diger işğal etilgen topraqları aqqında da ayta... Rusiye Federatsiyası Meclis faaliyetini yañıdan başlatmalı... işğal etilgen Qırım ve diger topraqlarnıñ sakinlerini ukrayin ve qırımtatar tillerinde tasil ile temin etmeli. Bu ırq ayırımınıñ bir elementi ola, dep aytalar. Rusiye ordusına seferberlik meselesi qayd etile. Ve, elbette, balalarnıñ sürgünligine bağışlanğan ayrı blok", — dep qayd etti Tatyana Savçuk.
2022 senesine qadar bu qararnı 65 BMT azası desteklese, Rusiyeniñ Ukrayinağa istilâsından soñ 82 memleket destekledi.
2023 senesinde biraz az 78 rey berildi. Savçuknıñ fikrince, bu demek ki, bitaraf qalğan memleketlernen daa faal çalışmaq kerek.
Bir çoq ukrayin aq qorçalayıcı teşkilâtları BMT semereliliginiñ buhranını qayd etse de, bu teşkilât Ukrayina ve Qırım mevzusını diqqat merkezinde tutmaq içün yahşı bir meydançıq olıp qala, dep ayta Savçuk. Onıñ qayd etkenine köre, böyle qararlarda ukrainalı siyasiy mabüslerniñ adları sıq-sıq kirsetile ve bu olarnıñ Rusiye apishanelerinden azat etilmesine yardım ete.
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı "askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya" olğan "mahsus operatsiya" dep adlandıra.
** ** ** ** **
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
