Qırımtatar sürgünliginiñ qurbanlarını añma kününe bir qaç kün qalğanda Türkiyedeki Aydınlık saytı «Ukrayına telükesizlik hızmetiniñ istihbarat esabatını» derc etti, maqale müellifleri bildirgenine köre, o, «Zelenskıynıñ ükümeti Qırımtatar Milliy Meclisi içinde casuslarnı celp etkenini» köstermek kerek edi. Qırım.Aqiqat derc etilgen kâğıtlarnını, biri-birine ters kelgen malümatnı tedqiq etip, adları qayd etilgen insanlarnen ve doğru olıp olmağanını teşkermek ve böyle haberlerni tarqatuv sisteması nasıl çalışqanını añlamaq içün media ekspertlerinen subetleşti.

Sensatsion «malümat»

Aydınlıknıñ «istihbarat esabatı» olaraq köstergen vesiqası «20** senesiniñ 1-inci üç ayında Herson vilâyetindeki qırımtatar milliy areketinde operativ vaziyetniñ bazı taraflarına dair malümat» (vesiqada yılnıñ soñki eki raqamı qapatıldı, ve bu müim bir şey, soñra oña qaytacaqmız – QA) ola. Vesiqa Herson vilâyetindeki Ukrayına telükesizlik hızmetiniñ devletçilik imayesiniñ bölüginiñ 3-ünci sektor yolbaşçısınıñ vazifelerini vaqtınca eda etken podpolkovnik D.Dosenko tarafından imzalanğan eken.

«Talilniñ» müellifi esas diqqatnı qırımtatarlarnıñ Qırım işğalden azat etilmezden evel milliy-territoril muhtariyetni qurmaq ıntıluvına celp ete, anda «Ukrayına anayasa qurumı içün bir telüke», «Herson vilâyetiniñ topraq bütünligi içün bir telüke» köre. Metinniñ soñunda müellif qırımtatar halqınıñ vekilleri arasında casuslıq işini faalleştirmek ve «Ukrayına milliy qurumı içün telükeli olğan muhtariyet teşebbüslerini köstergen qırımtatarlarnı tapmaq» doğru olğanını qayd ete.

Aydınlıknıñ maqale müellifleri «vesiqağa» esaslanıp, «Zelenskıynıñ ükümeti Qırımtatar Milliy Meclisine casus kirsetmege ve milliy areketni bozmağa tırıştı», dep hulâsa çıqardı. Bu maqaleni mayısnıñ 18-ne qadar tarqatqan Rusiye kütleviy haber vastaları maqale müellifinden, Aydınlıknıñ özünden de daa qatiydir. Meselâ, «Komsomolskaya pravda» aynı sebepten «Ukrayına qırımtatarlarnı potentsial duşman» serlevasına qadar ketti ve «Kyivniñ qırımtatarlarğa muhtariyet bermege niyeti yoq» alt serlevasını qullandı.

Aydınlık bu «vesiqalar» kelgen menbanı iç bir şekilde qayd etmey ve añlatmay. Aynı vaqıtta Rusiye devlet kütleviy haber vastaları Herson işğali vaqtında tapılğan Herson vilâyetindeki Ukrayına telükesizlik hızmetiniñ devletçilik imayesi bölüginiñ 3-ünci sektor vesiqaları aqqında bildirdi. Amma ne bu vesiqa, ne de onıñ müellifi o vaqıt Rusiye kütleviy haber vastalarınıñ haberlerinde yoq edi. Qırımtatar sürgünligi künü arfesinde bu mevzuğa köstergen meraqlarına baqılsa, bu hucur bir şey.

«Vesiqanıñ» özü er keske belli faktlarnı aydınlata, «dosye» ve «agentura malümatınıñ» parçalarından ibaret. Qırım.Aqiqatnıñ Ukrayına telükesizlik hızmetindeki gizli qalmağa istegen menbası derc etilgen vesiqa sahte ola bile, dep tahmin ete – qısmen ya da bütünley. O, ne içündir qapatılğan kün, müessisege kelişmegen ibarelerni ve vesiqanı imzalağan dep aytılğan podpolkovnik Dosenko Volodımır Zelenskıy prezident olaraq saylanğan vaqıtta Hersondaki Ukrayına telükesizlik hızmetiniñ idaresinde endi çalışmağan edi, dep qayd etti.

Aydınlık saytında «Zelenskıynıñ ükümeti yapqan areketler» aqqında hulâsa çıqarıla. Amma bu metinde olğan adise-vaqialarnıñ aman-aman episi eñ keç 2017 senesi oldı (Qırımnıñ ticaret qamaçavı, «Asker» vatandaş birleşmesiniñ quruluvı ve Noman Çelebicihan batalyonınıñ quruluvı, Hersondaki Meclis saylavları ve ilâhre). 2016 senesi bitken ticaret qamaçavı metinde şimdi olğan bir şey olaraq tarif etile. Ukrayına telükesizlik hızmetindeki menbamıznıñ aytqanına köre, açıq qalğan «vesiqa» bilgileri eñ keç 2018 senesi tizilgenini köstere.

Mında yekâne istisna – Geniçesk rayon şurasınıñ deputatı Gülnara Bekirovanıñ «dosyesinde» 2020 senesi saylavlarınıñ añılması. Bu da 2016 senesi bitken Qırım ticaret qamaçavı vesiqasında yat bir şey.

O vaqıt Volodımır Zelenskıy «Sluğa narodu» serialında Vasıl Ğoloborodko rolüni oynay edi ve ükümetke tek o teleserialında tesir ete bilgen edi. Prezident olaraq 2019 senesi saylandı.

Qırım.Aqiqat Ukrayına telükesizlik hızmetine resmiy şekilde muracaat etti. Anda «podpolkovnik Dosenkonıñ talil vesiqasını» sahte, Aydınlık saytınıñ maqalesini ise «açıq-açıq oyun» dep adlandırğanlar.

«Rusiye mahsus hızmetleriniñ daa bir provokatsiyasıdır. Duşman yalan malümat uydura, memleketimizniñ akimiyet organlarını itibardan tüşürmege tırışa, Ukrayına cemiyetinde işançsızlıq ve zıddiyetler çıqara. Şunıñ içün internette peyda olğan böyle «gizli vesiqalarğa» kritik baqmaq ve açıq menbalardan malümatnı qullanmaq müim», – dep aytıla Ukrayına telükesizlik hızmetiniñ kütleviy haber vastaları ve cemaatçılıq ile bağ idaresiniñ yolbaşçısı Artem Dehtârenkonıñ cevabında.

Qırım.Aqiqat «Dosenkonıñ vesiqasında» olğan Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovğa muracaatta bulunıp, vesiqanı ve mayısnıñ 18-nden – Qırımtatar halqı sürgünliginiñ qurbanlarını añma kününden – bir qaç kün evelsi derc etilüviniñ sebeplerini izaatlamağa rica etti.

Onıñ fikirince, maqsat – «işğal etilgen topraqlarda, şu cümleden Qırımda yaşağan ve Ukrayına devletine sadıq qalğan Ukrayına vatandaşlarını şaşmalatmaq». Refat Çubarov Türkiye saytında derc etilgen «vesiqanıñ» menbası olaraq yarımadada yaşağan qırımtatarlar arasında Ukrayınadaki devlet akimiyetiniñ organlarına işançsızlıq doğurmağa istegen Rusiye mahsus hızmetlerini saya.

«Rusiye mahsus hızmetleri alçaq niyetlerine irişmek içün «müellifleri gürdeli munaqaşalarnıñ ve cemiyette işançsızlıqnıñ sebebi olaraq azırlağan vesiqalarnı» haberlerge tarqata. Meclis üçünci memleketlerde kontrol etilgen ve marginal teşkilâtlar vastasınen kerçekleştirgen Rusiye mahsus hızmetleriniñ böyle informatsion provokatsiyalarından birini diqqatsız qaldırmadı», – dep ayta Çubarov.

«Qırımtatar Milliy Meclisi Ukrayına devlet organınıñ vekillerinen beraber Rusiye mahsus hızmetleri yapqan informatsion ve diger provokatsiyalarğa qarşı tedbirlerni muzakere etti», – dep ayta Çubarov. Onıñ bildirgenine köre, şimdilik «işğal altındaki Qırımda Ukrayına vatandaşlarına yönelgen Rusiye mahsus hızmetleriniñ informatsion-psihologik operatsiyalarınıñ» tafsilâtlarını aydınlatmaycaq.

Aydınlıkta 2015-16 seneleri Qırımnıñ vatandaş (ticaret) qamaçavını idare etken Lenur İslâmovnıñ da «dosyesi» bar. Şimdi Lenur İslâmov Ukrayına silâlı quvetlerindeki territorial mudafaanıñ 251-inci batalyonınıñ komandanı olaraq hızmet etti ve bu maqaleni izaatlamağa istemeyip, şöyle dedi: «Başta ğalebe, qalğanı – soñra».

Qırım.Aqiqat Aydınlık gazetasına muracaat etip, vesiqada qayd etilgen müddet ve Volodımır Zelenskıynıñ prezidentligi biri-birine zıt kele dep qayd etti. Ve derc etmezden evel «vesiqadaki» künni gizledi – muarririyet ya da aytılmağan menba? Bizge cevap berilgende onı derc etecekmiz.

Rusiyeniñ türk dostları ve «adaletli jurnalistikanıñ yalanı»

Aydınlık saytı Rusiye kütleviy haber vastaları arasında pek populâr. Büyük cenk vaqtında neşir Ukrayınağa ücüm etken Rusiyeniñ areketlerini aqlağan haberler paylaşqan edi. 2022 senesi aprel ayında bu gazeta Buçanıñ barışıqsever sakinleriniñ cesedleri şeer soqaqlarında Rusiye ordusı çekilgen soñ peyda oldı, dep yazdı, mayıs ayında ise Aydınlık Ukrayınanıñ Odesa limanında 21 türk gemisiniñ blok etilüvi aqqında yalan malümat tarqattı, Qara deñizniñ deñiz yollarını Rusiye blok etken edi.

«Aydınlık – soñ derece nahoş «Vatan» (Vatan Partisi) siyasiy firqasına ait şübheli bir neşir, – dep ayta StopFake.org leyhasınıñ faktçekeri Valeriya Danko Qırım.Aqiqat içün izaatta. – Firqa Ğarp ve Amerikağa qarşı çıqa, Rusiye ile işbirligine qoltuta, Türkiyeniñ İran ve Şimaliy Koreya ile munasebetlerniñ inkişafına qoltuta. Siyasiy küç memlekette populâr degil ve Türkiye parlamentinde temsil etilmey. Firqa yolbaşçısı – Doğu Perinçek, Rusiye propagandasını seve, onıñ lafları Kreml mediası tarafından toqtamayıp qullanıla».

Media ekspertiniñ fikirince, Perinçek Rusiyeniñ Gürcistan topraqlarınıñ işğaline qoltuta, Rusiyeniñ Ukrayınağa qarşı büyük istilâsından açıq-açıq ayrette qala. O, «Qırım – Rusiyedir, Donetsk ve Lugansk, Zaporijjâ ve Herson vilâyetleri de Rusiye Federatsiyasınıñ bir qısmı ola», dep bildirdi.

«Doğu Perinçek ve firqa azaları öz narrativlerini olarğa ait informatsion resurslardan, hususan Aydınlıktan ögge çıqara. Söz sırası, meraqlı bir şey, qoltutqanları o qadar az olğan bir firqanıñ beş Rusiye tarafdarı mediasını tutmaq içün parası qaydan kele, lâkin bu başqa bir mesele», – dep ayttı Valeriya Danko.

«Biz» bölüginde Türkiye neşiriniñ muarririyeti «Aydınlık adaletli jurnalistikanıñ yalanına qapılmay».

«Asılında, olar açıq-açıq aytalar, evelden fikirleri bar ve faktlar jurnalistikasını, delil jurnalistikasını körmemezlikke uralar, Rusiyege qoltutqanını aytalar, kerçek malümatqa qulaq asmaylar. Qırımnıñ «Rusiye statusı», Rusiyeniñ Ukrayınağa qarşı istilâsınıñ «doğrulığı» ve «ihtiyacı», Buçadaki «oyunlar», Ukrayınadaki «natsistler» aqqında yalan malümat ve Ukrayınadaki cenkni başlatqan kibi tanıtılğan, Rusiyeniñ ise iç bir qabaatı yok kibi kösterilgen Amerika Birleşken Devletleri aqqında gizli nazariyelerni derc etken «adaletli» media aqqında daa ne bilmek kerek. Az olğan saylayıcılarına Kreml narrativlerini ileriletken Rusiye tarafdarı bir neşir – Aydınlık doğru malümat menbası sayılmaz ve bu resursta derc etilgen malümat ve bazı «gizli vesiqalarğa» inanmağa kerekmey», – dep ayta ekspert.

Valeriya Danko bunıñ kibi «haberlerniñ» koordinatsiyası nasıl yapıla ve berile, dep qayd ete. «Vesiqa» kerçek ya da qısmen doğru olğanını tüşünsek bile, Herson daa 2022 senesi noyabr ayında azat etilgen edi, «vesiqa» ise 2023 senesi qırımtatarlarnıñ Qırımdan sürgün etilüviniñ yılı arfesinde peyda oldı.

«Rusiye tarafdarı Türkiye gazetasında Ukrayına Silâlı quvetleriniñ yarımadanıñ tamır ealisi aqqında «gizli vesiqaları» acayip bir şekilde «tam vaqtında» peyda oldı – bu mahsus haber, Qırımda işğalcilerge tirenmek içün yımşaq bir küç olğan qırımtatarlar arasında Ukrayınağa qoltutuvnı bozmaq içün yapılğan informatsion provokatsiyadır», – dep tüşüne ekspert. – Böyle «zemaneviy» maqaleler ve Rusiye devlet kütleviy haber vastalarında tez bir şekilde şübheli tarqatıluvı Kremlniñ qırımtatarlarnıñ Ukrayına akimiyetine qoltutuvını eksiltmek ve itibarını bozmaq içün sahte malümatnı tarqatuv resmiy siyasetine pek yahşı uya».

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.