2021 senesiniñ dekabr ayı soñunda QaraQeniz production studiyası «Qırımtatarlarnıñ toy merasimleri» vesiqalı leyhasını taqdim etti.
Qırımtatarlarnıñ ananelerini nasıl saqlamaq mümkün? QaraDeniz production studiyası büyük vesiqalı leyhası içün toy merasimlerini ne içün sayladı? Bu mevzular Qırım.Aqiqat Radiosınıñ studiyasında, «Qırım.Müim» tok-şousında, bu mevzularnı alıp barıcı Katerina Nekreçaya ve Qaradeniz production studiyasınıñ baş müdiri Elzara İslâmova muzakere ettiler.
«Qırımtatar toy merasimleri» vesiqalı leyhası çeşit içtimaiy ağlarda Crimean Tatars saifelerinde online taqdim etildi. Bu, bütün qırımtatar toy merasimlerini aks ettirgen minifilmler seriyası ola.
«Qırımtatar halqınıñ zengin toy ananeleri ve merasimleri bar. Bazıları unutıldı ya da coyuldı», – dep bildire leyha müellifleri.
12 levhadan ibaret vesiqalı film tarihiy menbalarğa, şaatlıqlarğa ve leyha stsenaristi, meşur qırımlı jurnalist Lilâ Bucurova tapqan ve talil etken ilmiy işlerge esaslana.
Toy merasimleri filmniñ temeli oldı, çünki olar «qırımtatarlarda eñ esas ve eñ büyük» ola, dep ayta Qaradeniz production studiyasınıñ baş müdiri Elzara İslâmova. Onıñ aytqanına köre, qırımtatar halqınıñ bir çoq toy merasimi bar ve yaşağan yerlerine köre deñişe.
1944 senesi qırımtatar sürgünliginden soñ Qırımda olarnen bağlı aman-aman er şey yoq etildi
– Bilgen merasimlerniñ zenginliginden ve dülberliginden ayrette qaldıq. Şunıñ içün filmde olarnı da toplap köstermege istedik. Tarihiy rekonstruktsiya tecribemiz bar ve, qolay olmasa da, XVIII-XIX asırlarnıñ devrini canlandırıp oldıq. 1944 senesi qırımtatar sürgünliginden soñ Qırımda olarnen bağlı aman-aman er şey yoq etildi. Filmimiz vesiqalıdır, biz doğrulıq olsun isteymiz. Amma belli bir bediiylik, dülberlik ve yahşı operator işi bütün nesillerniñ, keniş seyirciniñ meraqını doğura. Eminmiz ki, film begenilecek ve daa çoq medeniy qıymet qazanacaq.
Leyhanıñ qıyafetleri ve eşyaları meselesinde qırımtatar müzeyleri, şahsiy kollektsiyacılar ve faaller yardım etti. Film müellifleriniñ maqsadı qırımtatar qorantası ne olğanını ve toy merasimleri vaqtında azaları arasındaki munasebetlerniñ inceliklerini köstermek edi, dep tarif ete Qaradeniz production studiyasınıñ baş müdiri Elzara İslâmova.
Elzara İslâmovanıñ aytqanına köre, film çıqmazdan evel bir çoq seyirci, qırımtatarı, toy ananeleriniñ bazı hususiyetlerini bilmey edi. Böyle merasimlerden biri – söz kesimde razılıq olaraq anterniñ etegini kösterüvdir.
– Eteknen bağlı böyle bir şey olğanını bilmey edim. Men pek begendim, bugün qızlarğa evlilik nasıl teklif etile: em vertolötlar kiralana ve dağlarda qona, em yüz gül ediye etile. Leyhamıznıñ taqdim merasiminde qırımtatar toy merasimlerini çoqtan tedqiq etken bir çoq etnograf ve musafir içün yañı şeyler çoq oldı. Olar böyle bir şey körmege tüşünmegen ediler.
Bazı qırımtatar toy merasimleri bugünde-bugün az qullanıla. Elzara İslâmova kelin ve tuvğanları toyğa azırlağan nağışlarnı örnek olaraq köstere. Al-azırda nağışlar yerine tükândan ediyeler alına.
Yaşına baqmadan, er bir qırımtatarı sual bere: «Men kimim?», «Qırımtatarlar kimdir?», «Nasıl yaşadı ve medeniyetleri nasıl edi?»
Film müellifleri «Qırımtatarlarnıñ toy merasimleri» halqqa «kimligine yaqınlaşmağa» yardım eter, dep ümüt ete.
– Yıl-yıldan buña ihtiyacımız arta. Çünki yaşına baqmadan, er bir qırımtatarı sual bere: «Men kimim?», «Qırımtatarlar kimdir?», «Nasıl yaşadı ve medeniyetleri nasıl edi?» – Biz onı ğayrıdan tiklemege tırışamız. Bu pek zor, amma biz bunı yapamız.
Qaradeniz productionnıñ leyhaları «qırımtatarlarğa özlerini keşif ete» imkân bere, dep tarif ete Elzara İslâmova. Studiyanıñ işine qırımtatar diasporaları ve Qırım biznesiniñ vekilleri qoltuta. Episi issesi aqqında açıq aytmağa azır degil.
Qırımtatarlarnı tamır halq olaraq tanıma
2014 senesi martnıñ 20-nde Ukraina Yuqarı Radası qırımtatarlarnı Qırımnıñ tamır halqı dep tanıdı. Bu qararğa 283 halq deputat rey berdi. Ukraina qırımtatar halqınen diger milliy azlıqlarnıñ Ukrainanıñ tamır halqı olaraq etnik, medeniyet, til ve din kimliginiñ saqlap qalması ve inkişafını kefil etmekte. Qırımtatar Milliy Meclisi ve Qurultayı qırımtatarlarnıñ temsiliy organları olaraq tanıldı.
Er yıl avgustnıñ 9-nda dünya tamır halqlar künü qayd etile. Onı BM Baş Assambleyası 1994 senesi tasdıqladı.
Katerina Nekreçaya, Qırım.Aqiqat Radiosı leyhasınıñ reber vazifelerini eda ete, tele ve radio alıp barıcısı, mahsus leyhalarnıñ müellifi
