2024 senesi mayısnıñ 18-nde işğal etilgen Qırımda Qırımtatar halqı sürgünliginiñ qurbanlarını añma künü sanki farqlı ölçevlerde keçti. Qırımtatarlarğa qarşı genotsidniñ 80 yılında Rusiye akimiyeti ve bir qaç qırımtatar satqını «duyğudaşlıq» köstermege tırıştı, qırımtatarlar ise bu facialı künni qoranta ve yaqınlarınen beraber keçirdi. Tafsilâtlıca Qırım.Aqiqatnıñ maqalesinde oquñız.
Qırımda Rusiye akimiyetiniñ vekilleri içtimaiy ağlardaki saifelerinde faal sürette paylaşuv yaptı, ep «Qırımnıñ bütün milletlerini birleştirüv» aqqında aytıldı.
«1944 senesi mayısnıñ 18-i – tarihımıznıñ qaarli künüdir. Bütün qırımlılarnı birleştirgen facia ve ağrı», – dep yazdı Qırımnıñ Rusiye yolbaşçısı Sergey Aksenov.
Onıñ paylaşuvı qırımtatarlarğa qarşı bir sıra ksenofob izaatlarğa yol açtı. «Özüni aqlı sayalar, ruslarnı yoq etkenleri içün qabaatları keri alınğan ya. Amma o vaqıt Qırımda yaşağan qartlarımız bunı unutmadı. Biz ise 2014 senesi Rusiyege qarşı çıqqanlarnı ve ruslarnı kesmege söz bergenlerni unutmaymız», – dep yazdı taqipçilerinden biri Yelena Petrova Aksenovnıñ paylaşuvı altında.
Qırımlı memurlarnıñ kütleviy «tovbesini» Qırımğa işğalden soñ köçken rusiyeli bloger Aleksandr Gornıy tenqit etti.
«İçtimaiy ağlar qırımlı memur ve deputatlarnıñ hatıra ve tovbe paylaşuvlarınen tolu edi. Ne içün tovbe etesiñiz? Ne kerek bunı qabartmağa? Belli sebepleri olğan bu vaqianı unutmaq, barıştırmaq yerine bizge onı bam-başqa taraftan köstermege tırışalar», – dep açuvlandı bloger.
Qırımda Rusiye akimiyetiniñ birinci şahısları ve qırımtatar satqınlarınıñ bir qısmı Qırım müendislik-pedagogika universiteti ögünde sürgünlik qurbanlarınıñ abidesine «resmiy çeçek qoyuv» merasimini keçirdi. Universitetniñ binasında reberlik Ukrayınağa qarşı Rusiye arbiy istilâsınıñ «Z» timsalini yerleştirdi, kirişte ise cinayetçi Stalin rejiminiñ sovet bayraqları yelpirey edi. Mında satqınlardan ğayrı, başqa qırımtatarlar çeçek qoymağa barmadı.
Qırımnıñ Rusiye parlamentiniñ spikeri Vladimir Konstantinov bu künde adet üzre Ukrayınanı qabaatlamaq fırsatını qaçırmadı.
«Yıllar devamında sürgün etilgen halqlar reabilitatsiya olmağa tırıştı, amma Ukrayına ve Ğarp bu meselede tek oyun qurıp (şimdi de bunı yapalar), Qırımnı milletlerara zıddiyet alanı yapmağa tırışalar», – dep yazdı Konstantinov.
Bu matem künü munasebetinen Qırım parlamentiniñ binası yanında «Yıllar keçken soñ duanen» informatsion sergisi açıldı, anda bir sıra levha arasında tek dördü qırımtatar halqına bağışlana.
Bu kün arfesinde Rusiye akimiyeti qırımtatar cemaatı arasında fikir liderleri olğan insanlarğa qarşı basqını quvetleştirdi, eñ faal soyları «miting keçirilmeycegine dair» tenbiler aldı. İşğal etilgen Qırımda qalğan yekâne mustaqil qırımtatar gazetası «Qırımnıñ» reberleriniñ evlerinde, iş yerlerinde Rusiye uquq qoruyıcıları tintüvler keçirdi.
Qırımda faallerge berilgen tenbiler ve tizilgen memuriy protokollarınıñ maqsadı tek qorquzmaq degilİlmi Umerov
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reis muavini İlmi Umerovnıñ fikirince, bütün qırımtatar faallerini Rusiye uquq qoruyıcıları taqip ete.
«Qırımda faallerge berilgen tenbiler ve tizilgen memuriy protokollarınıñ maqsadı tek qorquzmaq degil. Cinaiy davalarnıñ açılması içün malümat toplaylar. Bu insanlarnı Rusiye uquq qoruyıcıları taqip ete. Tintüv, memuriy davalar, qırımtatar gazetasınıñ reberleri BM malümatını derc etkeni içün alğan para cezaları – esas halqara qurulışqa qarşı bir tükürik. Dünya Putin rejiminiñ telükesini añlap, bizge kerekli seviyede yardım etmeli – bu yamanlıqnı tek Ukrayına yeñe bile», – dep izaatladı vaziyetni Qırım.Aqiqatqa Meclis reisiniñ muavini.
Qırımnıñ reintegratsiya birliginiñ eksperti, uquq ilimleri doktorı Boris Babinniñ fikirince, Kreml tarafından Qırımda tayin etilgenler bu künde er şeyni kontrol altında tutqanlarını köstermek kerek edi.
«Qırımlı satqınlar mayısnıñ 18-nde Kremlniñ vazifesini yerine ketirdi: yarımadada «er şey yahşı» dep köstermek ve Emirali Ablayev ve Çingiz Yakubov kibi işbirlikçi qırımtatarlarnen «sürgünlik kününden fotoresimler esabatlarını» yapmaq. Şunıñ içün jurnalist ve cemaatçılarnen cinaiy «profilaktika tedbirleri» keçirildi», – dedi ekspert Qırım.Aqiqatqa.
Muarririyet telükesizlik maqsadınen soyadını aydınlatmağan Aqmescitli qırımtatar cemaatçısıniñ bildirgenine köre, matem künü Rusiye uquq qoruyıcılarınıñ diqqatı altında keçti.
«Qırım» meşur qırımtatar gazetasınıñ baş muarrirleri tutuldıQırımtatar cemaatçısı
«Bir kün ögüne, aşalayıcı tintüvler keçirilgen soñ, «Qırım» meşur qırımtatar gazetasınıñ baş muarrirleri tutuldı. Qabaatlavlar uydurıldı ve uquq ceetinden (Rusiye uquqı bile) boş ola. Amma Rusiye «adliyesi» içün ne emiyeti bar. Lenin bulvarındaki hatıra taşı çıqarıldı (soñra keri ketirgenler, dep aytalar, amma bunıñ artıq ne emiyeti bar). Halqımız sürgün etilgen esas cumhuriyetler qayd etilgen hatıra taşları olğan Qırım federal universitetindeki skverde saat 10-da çoq sayıda polisniñ közetüvi altında biz çeçek qoyıp dua ettik. Saat 12-nde bütün camilerde kene bu maqsadnen dua olacaq edi. Diger camilerde nasıl oldı ve oldımı bilmeyim, amma men barğan camide saat 12-de bir on kişi kelgendir. İmam yoq edi – cenaze çıqqan dep aytqanlar – bir saattan soñ keçirmege imkân olmağandır, camide ise başqa imam tapmağanlardır», – dep ayttı cemaatçı Qırım.Aqiqatqa.
Muarririyet telükesizlik maqsadınen soyadını aydınlatmağan Kefeli qırımtatar faaliniñ Qırım.Aqiqatqa bildirgenine köre, onıñ regionında uquq qoruyıcılar cemaat faal olmasın dep, elinden kelgenini yaptı.
«Er vaqıt kibi bu künde maden qoralar qoyuldı, polis hadimleri tizildi, FSB vekilleri ve vatandaş urbasında olğanlar er şeyni közetmege tırıştı», – dedi faal.
Qırımlı faallerniñ malümatına köre, Qırım paytahtından farqlı olıp, regionlarda qırımtatarlar sürgünlik qurbanlarını añmaq içün abidelerniñ yanında toplaştı. Amma işğalden evel olğanı kibi fikirlerini serbest bildirmek imkân olmadı. Qarasuvbazardaki matem aktsiyasında yerli qırımtatar cemaatçılarından biri öyle de ayttı: «Daa ne aytacağımnı bilesiñiz, amma açıq-açıq aytalmayım».
80 yıl keçti, amma bu acı kene boğaMumine Saliyeva
Qırımtatar faali Mumine Saliyeva qayd etkenine köre, sürgünlik faciası qırımtatar halqını «bir büyük küçke» birleştirdi.
«80 yıl keçti, amma bu acı kene boğa ve iftira, insaniyetsizlik, ğurbetniñ accı ötmegi ne olğanını bilgen nesillerniñ seslerinen tekrarlana. Amma qayda olsaq olayıq, o, bizni bir büyük küçke birleştire», – dep yazdı faal.
1944 senesi mayısnıñ 18-nde sovetler rejimi bütün qırımtatar halqını Qırımdan Orta Asiyağa sürgün etti. Üç kün içinde onlarnen tren 200 biñden çoq qırımtatarını vatanlarından çıqardı.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
