Ukraina, aqayı Suriyede IŞİD ekstremist gruppirovkası tarafında cenkleşken qırımlığa memleketine qaytmasına yardım etti. Qadınnıñ dört balası bar. Bir qaç yıl devamında qoranta Suriyeniñ şimaliy-şarqında «İslâm devleti» ile işbirliginden şübheli sayılğanlar tutulğan qapalı lagerlerde yaşadı. Qırımlı 2011 senesinden berli cenk ketken Suriyege ne içün ketti? Ve Ukrainağa ne içün qayttı? Bu suallerni oña Qırım.Aqiqat intervyü vaqtında berdi.
Sekiz yıl Suriyede keçirgen qırımlı qadın özüni İman olaraq tanıttı. Qırımdaki tuvğanlarına zarar ketirmemek içün kerçek adı ve soyadını gizley. Rusiye Ceza kodeksine köre, onı «Rusiye Federatsiyasınıñ menfaatlarına zıt kelgen maqsadlarnen… çetel devlette silâlı birleşmede iştirak etkeninde» qabaatlay bileler. İmannıñ fikirince, Qırımda yaşağan ailesi IŞİD ile alâqası olğan tuvğanları aqqında malümatnı gizlegeni içün zarar köre bile.
– 2013 senesi Suriyege kettim. Aqayım çağırdı – men de kettim. Menden evel ketti, soñra çağırdı: «Yanıma kel, balalarım yanımda olsun isteyim». Balalarımnı alıp, Suriyege kelip çıqtım ve anda 8 yılğa qaldım.
Oğlu Halid üç yaşında, qızı Sumaye bir yaşında edi. Qırım.Aqiqat, İmanıñ aqayı Suriyedeki cenkte iştirak ettimi, dep soradı. Qadın, aqayınıñ «İslâm devleti» ekstremist gruppirovkası tarafında cenkleşkenini inkâr etmedi.
– O, iştirak etti. Men iştirak etmedim. Er vaqıt kibi ev hanımı edim. Aqayımnıñ işlerine kirişmedim, amma cenkleşkenini bilem.
İman orta tasili olğanını ayttı. Suriyege ketmezden evel esasen ev işlerini baqa edi. «Halifelik» ne olğanını ve Suriyede cenk ketkenini bile edimi, dep soradıq.
– Anda ketkende halifelik daa yoq edi. Suriyege adiy bir memleket, Türkiyege kibi, kete edim. Biraz yaşağan soñ, qayda oğrağanımnı añladım. Bir yerde cenk olğanı eşitile edi. Aqayım «Mında yaşamaq mümkün. Er kes yaşay, biz de yaşaycaqmız. Qorqulacaq bir şey yoq», dep aytqan edi. Anda pek qorqqan edim, başından berli (evge – QA) qaytmağa istegen edim. Amma keri qaytmaq içün imkânım (Suriyeden Ukrainağa ketmek içün imkân ve para – QA) yoq edi.
İmannıñ aytqanına köre, onı Qırımdan çağırğan aqayı «Suriye demokratik quvetlerinen» olğan çatışmalarda elâk oldı.
– Men tul qadınlar evinde yaşadım. Pek çoq insan bar edi – er şeyden boldurasıñ, sessizlik ve raatlıq isteysiñ. Bir kün bir azerbaycanlı maña evlenmege teklif ettim – ayatımnı tüzetmek, qorantamnen ve öz evinde yaşamaq içün razı oldım.
Azerbaycanlınen evlengen İmannıñ eki qızı doğdı – Sara ve Asiya. Qadın yañı aqayından oña evge qaytması içün yardım etmesini rica etti, amma o, razı olmadı, dep ayta.
– Onı pek az köre edim: sıq-sıq kete ve az kele edi. Ayatım böyle keçti. Anda (Suriyede – QA) daima yaşağan yerimiz olmadı. Bombalavlar sebebinden sıq-sıq yañı ev qıdırmağa mecbur edik. Er vaqıt daa telükesiz yerge köçe edik. Soñki noqta Baghuz oldı.
2019 senesi mart ayında Suriyeniñ koalitsiya quvetleri IŞİD akimiyeti altında qalğan soñki meskün yer olğan Baghuznı kontrol altına aldı, dep bildirdi. Bundan soñ «Suriye demokratik quvetleri» isyancılarnı Suriyeden çetleştirdi, dep bildirdi. İman koalitsiya quvetleri sarıp alğan yerden nasıl ketkenini tarif ete.
– Em özüm, em balalarım içün qasevetlene edim. Nişancılar ateş açtı, uçaqlardan ve toplardan ateş açıldı. Balalarnı alıp, «Çıqacaqmız» dedim. Ukrainadan üç qoranta edik, eki qoranta Dağıstandan, ve daa eki qoranta araplar edi. Bu eki arap ailesi bizge çıqmağa yardım etti. Arqalarından kettik: olar qayda ketse, biz de anda ketemiz. Öyle de bizni kürdlerge alıp kettiler.
İmannıñ aytqanına köre, kürtler tarafından bir tecavuz olmadı, olarğa «yahşı munasebet oldı». «İslâm devleti» ekstremist gruppirovkasınen cenkleşken «Suriye demokratik quvetleriniñ» esas qısmı ise kürdler ola.
– Qadınlar (IŞİD cenkçileriniñ soy-sopları – QA) biraz agressiv edi. Olar (kürd vekilleri – QA) ayta edi: «Bizge yahşı yanaşsañız, biz de öyle yanaşacaqmız. Bu sizge bağlı bir şey». Men olarnı tiymedim – olar da meni tiymedi, yani olarnen bir problemim olmadı.
İman çağına yetmegen dört balasınen qaçaqlar içün Suriyeniñ eki «Al-Hol» ve «Roc» lagerinde bulundı. Andaki nizamlar farqlı edi.
– «Al-Holda» ura bileler, ve kimse baqmay. «Rocda» ise kimseni urmağa bermeyler. Birden kelip baqalar, qadınnı ne içün köteklediler, sebep ne. Bu sebepten apishanege ala bileler.
«Al-Hol» lagerinde qoranta suvsız ve aşsız qala edi. İmannıñ aytqanına köre, aş tek üyle vaqtında ketirile edi, er vaqıt aynı aşlar berile edi: ya bercimek, ya baqla şorbası, pirniç ya da bulgur. Qalğan azıq mallarını qoranta bazardan ala edi. Olarnı almaq içün para qazanmağa mecbur ediler.
– Şaraitler deşetli edi. Çamaşır yuvıp, para qazana edim. Biriniñ çadırını temizlesem, para bere ediler. Temizlik yapmağa istemegen ve (soy-soplarından – QA) para alğan tenbel qadınlar bar edi.
«Al-Hol» lagerinde İmannıñ eñ yaqın qomşuları arap memleketlerinden edi, hususan Tunisten, ve Turkmenistan, Azerbaycan ve Rusiyeden qadınlar bar edi. Qırımlıdan Suriye ve Iraqtaki qadınlarnıñ fikirleri aqqında, bazıları «halifelik» qaytar dep bekley ve lagerden ketmege istegenlerge yaramay baqa degen laflar doğrumı dep soradıq.
– Tek suriyeli qadınlar degil, olarnı kürdlerniñ ellerinden «qurtaracaq» IŞİD qaytacağını beklegen bir çoq rus tilli qadın bar. Böyle soyları bar, ebet.
«Al-Hol» ve «Roc» lagerleri olğan memleketniñ şimaliy-şarqiy qısmı Suriye kürdleriniñ kontroli altında buluna. Olar ABD yolbaşçılığında halqara koalitsiya yardımınen qurulğan «Suriye demokratik quvetleri» arbiy ittifaqına kire. Suriyeniñ qaçaqlar lagerlerinden biñlernen balalı qadın qala. Bir çoq IŞİD ile işbirligi yapqanından şübheli sayıla.
İman, lagerde onı kimse sorğuğa çekmedi ve bir qabaatlav aydınlatmadı, dep ayta. Qırım.Aqiqat, onı anda IŞİD cenkçisiniñ apayı olğanı içün tuttılarmı, dep soradı.
– Bizge öyle de ayta ediler, «terroristlerniñ apayları», «aydutlarnıñ apayları». Bu sualge cevap berip olamayım.
Avropanıñ bir çoq memleketi «İslâm devleti» ekstremist gruppirovkası cenkçileriniñ apayları qaytqanını tenqit ete. Qanunğa köre, IŞİDke qoşulğan Büyük Britaniya uyruqlıları başqa memleketniñ vatandaşlığı olsa, Britaniya pasportını coya bile. Danimarka IŞİD cenkçilerini ve ömür arqadaşlarını uyruqsız qaldıra.
Qırım.Aqiqat, İmandan Suriyede çoq yıl yaşağan qadın milliy telüke taşıy bilemi, dep soradı.
– Özümni aytsam, olurmı? Men telükeli degilim. Er şeyden yoruldım, er şeyni yañıdan başlap, balalarımnı baqmağa isteyim. Başqa bir şey istemeyim. Menden bir telüke yoq.
İman balalarını ayaqqa qoymağa niyetlene. Halid on bir yaşında, Sumaye doquz yaşında, Sara altı yaşında, kiçkene Asiya ise dört yaşında. Büyük qızınıñ bir közü kör.
– Şimdi tek balalarımnı tüşünem. İçimde bir qasevet bar, amma maña niayet Suriyeden qaytmağa yardım ettiler, dep pek quvanam.
İman ve balaları 2021 senesi oktâbrniñ 19-nda tahliye etildi. Suriyeniñ şimaliy-şarqında («Suriye Kürdistanında») Ukraina vatandaşlarınıñ on bir qorantası qala. Ukraina mudafaa naziriniñ muavini Ğanna Malârnıñ Facebook saifesinde bildirgenine köre, olar «Al-Hol» lagerinden çıqarıldı, karantinde buluna ve tahliyesini bekley.
Oktâbrniñ 19-na qadar Ukraina Suriyeden dört qırımtatar qadınını ve 18 balanı çıqardı. Olar qaçaqlar içün «Al-Hol» ve «Roc» qapalı lagerlerinde bulundı. Anda «İslâm devleti» ekstremist gruppirovkası ile alâqaları bar olğanından şübheli sayılğan insanlar tutula.
Ukraina vatandaşlarına qarşı tahqiqatlar olmadı, olarnı islâmcılar ile alâqaları sebebinden mahkeme etmediler. 2021 senesi mart ayında Human Rights Watch teşkilâtınıñ aq qorçalayıcıları olarnıñ lagerlerde tutuluvını halqara uquqnıñ bozuluvı dep adlandırdı.
Birleşken Milletler yabancılarnıñ avdetini tezleştirmege çağırdı. BM gumanitar meseleleri koordinatsiya idaresi bildirgenine köre, «Al-Hol» lagerinde insanlarnıñ temel şaraitleri yoq, olar aç qala ve üşüy, em de bu lagerde sıq-sıq öldürip başladılar. Berilgen malümatqa köre, Suriyeniñ şimaliy-şarqında, Iraq ile sıñırda olğan «Al-Holda» 62 biñ insan buluna, lager ise on bir biñ kişini sığdıra bile. Sakinlerniñ 80 fayızından çoqu – «İslâm devleti» ekstremist gruppirovkasınıñ cenkçilerinden azat etilgen topraqlarnı terk etken qadın ve balalar. Berilgen malümatqa köre, «Al-Hol» sakinleriniñ 48%-ı Iraqtan, 38%-ı Suriyeden qaçtı ve 14%-ı 60 memleketniñ qadınları ve balaları.
