Sentâbrniñ 11-nde Kyivde «Qırım platformasınıñ» dördünci sammiti başlandı, sentâbrniñ 6-ndan 8-ne qadar Rusiye işğal etken Qırımda Kreml kontrolindeki Qırım «Devlet şurası», Aqyarnıñ «qanun çıqarıcı toplaşuvı» ve yesli şura deputatlarınıñ qanunsız saylavları olıp keçti. Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında laf etti.
Qırımnı işğalden azat etüv halqara meydançığınıñ iştirakçiler körüşüvinden ne beklene? Rusiye qanunsız bir şekilde ilhaq etken Qırımda yañı siyasiy vaziyet bar dep aytmaq mümkünmi? Rusiyeniñ Ukrayina ile büyük cenk vaziyetinde oña stabil demek mümkünmi?
Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında alıp barıcı Roman Spiridonov Qırımtatar Milliy Meclis reisiniñ birinci muavini Nariman Celâl ve Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy vekili Tamila Taşevanen laf etti.
Bu yıl «Qırım platforması» sammitinde beş esas mevzu bar, dep tarif etti Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy vekili Tamila Taşeva. Olarnıñ arasında – Ukrayinanıñ topraq bütünligi, vaqtınca işğal etilgen topraqlarnıñ reintegratsiyası, vatandaş esirlerniñ qaytarıluvı, Ukrayinanıñ Qara deñizdeki muvafaqiyetleri ve Qırımnen bağlı Rusiye mifleriniñ yoq etilmesi.
«Ne yazıq ki, bazı ekspertlerniñ başında Qırım tarih ceetinden Rusiyege ait edi degen mif esaslardan biri ola. Bu öyle degil. Şunıñ içün bu yıl sammitniñ bir qısmı bu mevzuğa bağışlanacaq», – dep tarif etti Tamila Taşeva.
Bu yıl «Qırım platforması» sammiti dördünci kere keçirile. 2021 senesi peyda olğan şaraitler ise deñişmedi, dep ayta Milliy Meclis reisiniñ birinci muavini ve birinci sammit iştirakçisi Nariman Celâl.
«Üç yıl keçti, em Ukrayina, em halqara toplulıqnıñ ğayretlerine baqmadan, Rusiye Ukrayinağa qarşı agressiv areketlerini devam ettire. Bu vaqıt içinde o, Ukrayinanıñ daa bir qaç yerini qanunsız bir şekilde ilhaq etmek aqqında resmiy şekilde ilân etti, büyük istilâ başlandı. Yani, aksine, «Qırım platformasınıñ» sebepleri daa ciddiy oldı», – dep ayta Nariman Celâl.
«Qırım platforması» Qırım işğalden azat etilgen soñ da çalışmalıNariman Celâl
Nariman Celâl Qırımda 2021 senesi küzde, birinci sammitten soñ Rusiye uquq qoruyıcıları tarafından apiske alındı. O, aman-aman üç yıl Rusiye apsinde yattı ve dördünci sammitten eki ay ögüne deñişüv neticesinde azat etildi. O, esir ve siyasiy mabüslerniñ vatanlarına qaytması içün kösterilecek ğayretlerge diqqat ayıra.
«Adiy bir mesele kibi körüne: insan qayttı, Qırım sakini ola, adaletsiz bir şekilde mahküm etilgen edi, taqip etildi, Qırımda bunı beklengen bir şey kibi ve Ukrayina bizni unutmay kibi köreler», – dep qayd etti Meclis reisiniñ birinci muavini.
Celâl emin ki, «Qırım platforması» Qırım işğalden azat etilgen soñ da çalışmalı.
«Tek Qırımnıñ azat etilüvi degil, onıñ Ukrayina devletine iqtisadiy, siyasiy, medeniy qaytması ve ilâhre – «Qırım platforması» iştirakçi memleketleri çalıcaq bir mevzu. Şunıñ içün toqtamağa olmay, devam etmek kerek», – dep bildirdi Nariman Celâl Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında.
«Qırım platforması» iştirakçi memleketleriniñ Ukrayina topraq bütünligine qoltutması ve yarımada ilhaqını tanımayıp, Rusiye muntazam sunete teşkil etken «saylavlarnı» takbih etmesi pek müim, dep ayta Nariman Celâl,
Sentâbrniñ 6-ndan 8-ne qadar yarımadada Kreml kontrolindeki Qırım «Devlet şurası», Aqyar «qanun çıqarıcı toplaşuvı» ve yerli şura deputatları saylandı.
Ukrayina Tış işler nazirligi Qırım ve Aqyarda Rusiye saylavlarınıñ keçirilüvini izaatlap, bu halqara uquq norma ve temellerini bozuv ola ve bu rey berüv qanunsız ola, dep bildirdi. Avropa Birligi ilhaq etilgen Qırımda Rusiyeniñ qanunsız saylavlarını takbih etip, olarnı halqara uquq, BM Nizamnamesi ve Ukrayinanıñ suvereniteti, mustaqilligi ve topraq bütünligini bozğan daa bir areket dep adlandırdı.
Qırımnıñ Rusiye saylav komissiyası saylavlar bozuvsız keçti ve yaqın vaqıtta yaqın beş yılğa yañı akimiyet organlarını şekillendirmek içün bir mania olmaycaq, dep tüşüne.
«Rusiye akimiyeti er seferinde saylayıcılarnı saylav bölüklerine çıqarmaq içün çeşit-çeşit usullar tapa, tarafsız ve mustaqil közeticilerni saylav esnasını qayd etmesi içün kirsetmey. Ve, üçünciden, akimiyetke qoltutqan – ya da akimiyet firqası – «Yedinaya Rossiya» reylerniñ ekseriyetini alsın dep er şey yapa. Bu üç vazife er seferinde yerine ketirile… Saylavlarnıñ bir taqlidi», – dep ayta Nariman Celâl.
Rusiye Merkeziy saylav komissiyasınıñ yolbaşçısı Ella Pamfilova Rusiye saylavlar sistemasını izaatlap, daa 2023 senesi demokratik «ğarbiy» sistema Rusiyege kerekmey, dep ayttı. Şunıñ içün Rusiye öz qaidelerini çıqara: üç künlik rey berüv, elektron rey berüv, yerinde rey berüv, bücet teşkilâtlarınıñ hadimleri rey beremi teşkerüv, dep ayta Nariman Celâl.
«Kreml şimdi sadece bu (siyasiy - QA) meydannı birleştirmege, onı tsementlemege, betonlaştırmağa ve nasıldır, bilmeyim, suniy torfnı, belki de, üstünde bir körüniş olsun dep yaratmağa tırışa», – dep ayta Nariman Celâl.
Böylece, Qırımnıñ Rusiye saylav komissiyası bildirgenine köre, qayd etilgen saylayıcılarnıñ 47,6%-ı rey berdi.
Nariman Celâl emin ki – Qırım sakinleriniñ çoqusı böyle saylavlarda iştirak etmege istemey, hususan bu saylav kampaniyaları qanunsız olğanından.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
